Τετάρτη, 21 Μαΐου, 2025

  ”Μνήμη και Ενθύμηση: 100 χρόνια από την Μικρασιατική καταστροφή”. Γράφει για τους “ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΣ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΥΣ” ο Ιάσων Γαβριηλίδης*

0 comment 4 minutes read

 

Το 2021 συμπληρώθηκαν και εορτάστηκαν τα 200 χρόνια από την έναρξη της Επανάστασης. Το 2022, που ήδη ξεκίνησε, συμπληρώνεται ένας αιώνας από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Όσο χαρμόσυνο μπορεί να είναι το μήνυμα της πρώτης επετείου, τόσο τραγικό υπήρξε (και εξακολουθεί) το περιεχόμενο της δεύτερης. Η Μνήμη όμως δεν αφορά μόνο στις χαρές και τις νίκες, αλλά επίσης στα τραύματα και τις ήττες. Άλλωστε συχνά, αυτά τα τελευταία και τομές βαθύτερες αποτελούν και επιδρούν περισσότερο στη συγκρότηση των ταυτοτήτων, είτε προσωπικών είτε συλλογικών. Και η Μικρασιατική Καταστροφή υπήρξε για τον Ελληνισμό (στο σύνολό του) η πιο μεγάλη καταστροφή στην ιστορία του, τουλάχιστον από το 1821 και εξής.

Ιστορικές διεργασίες, όπως η Ελληνική Επανάσταση (και άλλες επαναστάσεις) ή η Μικρασιατική Καταστροφή, δε συντελούνται σε μία μόνο στιγμή. Χρειάζονται χρόνο κι έχουν αίτια, που ανάγονται στο παρελθόν, και συνέπειες, που εκτείνονται στο μέλλον. Οι ημέρες εορτασμού και μνήμης έχουν συμβολική κυρίως σημασία. Συνεπώς, όπως ακριβώς η Επανάσταση συνεχίστηκε σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1820, έτσι και η Μικρασιατική Καταστροφή δεν συντελέστηκε μέσα σε λίγες μέρες ή σε μία μόνο χρονιά. Το 1922 ορίστηκε συμβολικά (όπως η 25η Μαρτίου) ως έτος που συμπυκνώνει την Καταστροφή, διότι τη χρονιά εκείνη οριστικοποιήθηκε η μοίρα του Μικρασιατικού Ελληνισμού, με την ήττα του ελληνικού στρατού και το τέλος της ελληνικής διοίκησης, που είχε εγκατασταθεί στην Ιωνία.

Τα γεγονότα, που ονομάζουμε Μικρασιατική Καταστροφή, αφορούν στην εξόντωση των ελληνικών-ορθόδοξων πληθυσμών, τη διάλυση των κοινοτήτων τους και τελικά την αναγκαστική, μοιραία εκδίωξή τους από τα πατρογονικά εδάφη της Μικρασίας. Τα γεγονότα αυτά, που στην περιοχή του Πόντου πήραν διαστάσεις γενοκτονίας, έχουν τις απαρχές τους πολλά χρόνια πριν την καταστροφή της Σμύρνης, και φυσικά δεν περιορίζονται μόνο σε αυτή. Στον Πόντο οι σφαγές και οι βιασμοί, οι λεηλασίες και οι πυρπολήσεις κράτησαν πολύ περισσότερο και ξεκίνησαν πολύ νωρίτερα. Εκεί άλλωστε, ουδέποτε υπήρξε ελληνικός στρατός για να πολεμήσει υπέρ των υπό διωγμό Ελλήνων. Όσον αφορά στην προσφυγιά, κι αυτή επίσης ξεκίνησε πολύ πριν την Σύμβαση περί υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών, που υπογράφηκε στη Λοζάνη στα τέλη Γενάρη του 1923.

Αν και συνήθως συνδέουμε την υπόθεση της προσφυγιάς και της ανταλλαγής με τις εικόνες από το λιμάνι της Σμύρνης, ήδη τον Αύγουστο του 1922, πολλοί Έλληνες του δυτικού και ανατολικού Πόντου είχαν πάρει το δρόμο της προσφυγιάς. Άλλοι παίρνοντας τον μακρύ και επώδυνο δρόμο των πορειών θανάτου, άλλοι κυνηγημένοι και με ένα όπλο στο χέρι, μέσα από βουνά και λαγκάδια, έφτασαν από τα λιμάνια του Εύξεινου Πόντου και της ανατολικής Μεσογείου στην Ελλάδα. Από το Βατούμ μέχρι τη Βηρυτό, χιλιάδες Πόντιοι έφτασαν ρακένδυτοι και πεινασμένοι, έχοντας αφήσει πίσω νεκρούς και εστίες, σε μια νέα και άγνωστη για αυτούς γη, σε μια νέα πατρίδα. Σε αυτήν τη νέα πατρίδα, 100 χρόνια μετά, οι απόγονοι αυτών των επιζησάντων της Μικρασιατικής Καταστροφής καλούνται φέτος, το 2022, με αφορμή τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από τότε, να αναμετρηθούν με τη μεγάλη τραγωδία, τη μνήμη και τις συνέπειές της, έναν αιώνα μετά.

Οι συμβολικές ημέρες μνήμης καλώς υπάρχουν για να αποτελούν ορόσημα. Τα σύμβολα και τα λογότυπα βρέθηκαν και αυτά για να σηματοδοτούν την επέτειο. Τι γίνεται όμως με τη Μνήμη; Τη μεγάλη, τη συλλογική μνήμη; Αυτή συγκροτείται από τις πολλές επιμέρους, τις μικρές (όχι όμως αμελητέες), προσωπικές και οικογενειακές μνήμες. Αυτές τη συνθέτουν. Αυτές με τον έναν ή τον άλλο τρόπο έχουν διατηρηθεί. Μέσα από προφορικές αφηγήσεις που πέρασαν από γενιά σε γενιά, και από άλλες που πήραν γραπτή ή οπτικό-ακουστική μορφή και βρήκαν θέση στον δημόσιο λόγο και τη δημόσια ιστορία μας. Ποια είναι όμως η ουσιαστική συμβολή των φορέων και των  θεσμών, κρατικών, τοπικών, της αυτοδιοίκησης, των προσφυγικών συλλογικοτήτων, των εκπαιδευτικών και ερευνητικών ιδρυμάτων;

Σαφώς έχουν υπάρξει λαμπρά παραδείγματα φορέων και προσώπων, που άλλοτε ατομικά, άλλοτε θεσμικά, άλλοτε και τα δύο μαζί, έχουν κάνει μεγάλα βήματα και η προσφορά τους είναι γνωστή και τεράστια. Μήπως όμως, έναν ολόκληρο αιώνα μετά την Καταστροφή και το νέο ξεκίνημα των προσφύγων, δεν έχουν γίνει αρκετά; Μήπως το κράτος και οι διάφορες εκφράσεις του δεν υπήρξαν όσο ενεργές και προωθητικές θα μπορούσαν; Από τις ολιγωρίες της Επιτροπής Αποκατάστασης μέχρι τη σημερινή διπλωματική διαχείριση του ζητήματος της αναγνώρισης της Γενοκτονίας.

Οι πρώτοι πρόσφυγες επικεντρώθηκαν στο μείζον ζήτημα της επιβίωσής τους, της ανασύστασης των κοινοτήτων τους, της προσαρμογής στη νέα πατρίδα. Οι επόμενες γενιές βίωσαν δεκαετίες πολέμου, διχασμού και δυσχερειών. Τα κατάφεραν όμως, και σήμερα οι απόγονοι των προσφύγων αποτελούν ένα πλήρως ενταγμένο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας. Η πρώτη γενιά των προσφύγων έφυγε από τη ζωή και την ακολουθεί πλέον και η δεύτερη. Πολλές μνήμες και κομμάτια της βιωμένης ιστορίας έφυγαν μαζί τους πριν προλάβουν να καταγραφούν, και τα κενά στη συνείδησή μας τρέφονται από την ελλιπή πληροφόρηση και γνώση για τα γεγονότα του χθες, και τη σημασία τους για το σήμερα και το αύριο. Όσο δε μαθαίνουμε σωστά από την Ιστορία, αφήνουμε περιθώρια σε κάθε λογής αλλοίωση και εκμετάλλευσή της.

Εφόσον έναν αιώνα μετά βρίσκουμε λόγους να θυμόμαστε τη Μικρασιατική Καταστροφή και να τιμούμε με εκδηλώσεις την επέτειο, μήπως να αποφασίσουμε σαν κοινωνία; Να αναλάβουμε ως πρόσωπα και ως συλλογικότητες μία πιο διαρκή και ουσιαστική συμμετοχή στη διάσωση και διατήρηση της Μνήμης; Αυτή εμπλουτίζει την Ιστορία και συμβάλλει σε μια πιο νηφάλια ερμηνεία της. Βοηθά να δούμε την πραγματική αξία που έχει η Ενθύμηση, όχι μόνο για μία χρονιά και μερικές επιμνημόσυνες, ακαδημαϊκές ή πανηγυρικές τελετές, αλλά για την ουσιαστική αξιοποίηση της Μνήμης ως μορφωτικής και ανθρωπιστικής παραμέτρου.

 

* ιστορικός-ερευνητής τοπικής ιστορίας

Leave a Comment

Ταυτότητα Ιστοσελίδας:
Σαλακίδης Ιωάννης – Ατομική Επιχείρηση

ΑΦΜ: 046450157, ΔΟΥ ΚΟΖΑΝΗΣ

Δ/νση Έδρας: Ζαφειράκη 3, ΤΚ 0100 Κοζάνη

Email: info@efkozani.gr

Τηλ. 24610-25112

Ιδιοκτήτης, νόμιμος εκπρόσωπος και διευθυντής: Σαλακίδης Ιωάννης

Διευθύντρια Σύνταξης: Μαρία Τσακνάκη

Διαχειριστής: Σαλακίδης: Ιωάννης

Δικαιούχος του ονόματος τομέα (domain name): Σαλακίδης Ιωάννης

Efkozani logo

@2024 – All Right Reserved. Hosted and Supported by Webtouch.gr

Αυτή η ιστοσελίδα χρησιμοποιεί cookies για να βελτιώσει την εμπειρία σας. Θα υποθέσουμε ότι είστε εντάξει με αυτό, αλλά μπορείτε να εξαιρεθείτε αν το επιθυμείτε. Αποδοχή Διαβάστε περισσότερα

Are you sure want to unlock this post?
Unlock left : 0
Are you sure want to cancel subscription?
-
00:00
00:00
    -
    00:00
    00:00