Η Κοζάνη είναι μια πόλη με βαθιά ιστορία. Οι γηγενείς κάτοικοι της πόλης κατοικούσαν στην περιοχή «Καλύβια» Σιόποτου, φιλόξενοι πάντα, υποδέχτηκαν τους Ηπειρώτες εποίκους πριν το 1400, λόγω των διωγμών από τον Αλή Πασά.
Η περιοχή της Κοζάνης όμως, λόγω και της γεωγραφικής της θέσης, κατοικήθηκε από αρχαιοτάτων χρόνων. Η Κοζάνη γίνεται τόπος εγκατάστασης κυνηγημένων Ελλήνων, όπως και η γειτονική Σιάτιστα και Γαλατινή. Ο ιατροφιλόσοφος Σακελλάριος π.χ. είχε καταγωγή από Χόρμοβο της Ηπείρου.
Η Κοζάνη είχε μεγάλη οικονομική ανάπτυξη, πνευματική άνθιση, ήταν τόπος έλξης και αυτό είχε σχέση κυρίως με την αυτονομία της πόλης. Σε αυτό συνέβαλλε ο Χαρίσιος Τράντας, όταν κατάφερε με σουλτανικό διάταγμα να γίνει η Κοζάνη ελεύθερη, ελληνική και χριστιανική. Δεν υπήρχε στην πόλη κανένας Τούρκος, ούτε στρατιώτες και κανένα τζαμί. Πλούσιοι έμποροι υπήρξαν, όπως και πολλά σχολεία, με πρώτο δάσκαλο της «Ελληνικής Σχολής» τον Γεώργιο Κονταρή. Άλλοι δάσκαλοι ήταν ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο Στέφανος Σταμκίδης και άλλοι.
Ονόματα της εποχής ακμής της Κοζάνης οι Ιωάννης και Χαρίσιος Τράντας από το Κτένι Κοζάνης, Χαρίσιος Μεγδάνης, Γεώργιος Ρουσιάδης, Γεώργιος Λασσάνης, αδελφοί Βαλταδώρου, Κων/νος Δρίζης, Αναστάσιος Στάμκος, Κων/νος Μαμάτσιος.
Όλοι αυτοί και πολλοί άλλοι, είναι κομμάτι της ιστορίας του τόπου μας.
Στη δημοτική βιβλιοθήκη, στις οδούς της πόλης, αλλά και στις προτομές-αγάλματα που βρίσκονται ή βρίσκονταν στους δημόσιους χώρους, είναι γραμμένη η ιστορία αυτών των ανθρώπων. Γιατί λέμε πως «βρίσκονταν»; Γιατί δυστυχώς οι προτομές κάποιων από αυτούς που υπήρχαν, κυρίως στην κεντρική πλατεία της πόλης, κάποιοι άλλοι είχαν την «εξυπνάδα» να τις εξαφανίσουν. Δεν είναι απλά κάποιες προτομές. Είναι η τοπική ιστορία της πόλης! Κάποιοι θέλουν να ξεχάσουμε αυτή την ιστορία της πόλης; Πώς οι νέοι θα αποκτήσουν ιστορική συνείδηση, θα κατανοήσουν καλύτερα την εθνική ιστορία, όταν δεν γνωρίζουν την τοπική ιστορία;. Οι προτομές του Λασσάνη, του Σακελλάριου, του Ρουσιάδη, του μητροπολίτη Ιωακείμ, του Τράντα κλπ. είναι η ιστορία της Κοζάνης.
Ο αγώνας της Μακεδονίας έχει σχέση και με την Κοζάνη, με την αποκλειστική επίσκεψη του Παύλου Μελά στην Κοζάνη, με σκοπό την συγκρότηση αντάρτικων σωμάτων και τη συμμετοχή τους στον ένοπλο Μακεδονικό Αγώνα. Πώς θα γνωρίσουν οι νέοι τη σχέση του Ρήγα με τον Γεώργιο Σακελλάριο και τους Σιατιστινούς Μαρκίδες Πούλιου – Τουρούντζια – Δούκα, όταν το άγαλμα π.χ. του Γ. Σακελλάριου, κάπου από κάποιους «κρύφτηκε»!
Οι προτομές-ανδριάντες- μνημεία λειτουργούν ως «αναμμένα κάρβουνα» της ιστορίας. Ζεσταίνουν μνήμες, ξυπνούν το παρελθόν.
Δεν θα αναφερθούμε σε όλα τα αγάλματα που υπήρχαν κάποτε στην πόλη, αλλά σε αυτά που υπήρχαν στην κεντρική πλατεία:
– Την προτομή του Ιερολοχίτη Γ. Λασσάνη (ανέγερση το 1961, με δαπάνη των διδασκάλων Περιφέρειας Κοζάνης).
– Του ιατροφιλόσοφου Γεωργίου Σακελλάριου και συνεργάτη του Ρήγα (με δαπάνη του Ιατρικού Συλλόγου Κοζάνης στις Δεκεμβρίου 1962).
– Του Μητροπολίτη Ιωακείμ Αποστολίδη (απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Κοζάνης to 1992 και τα αποκαλυπτήρια έγιναν από τον τότε δήμαρχο Πάρι Κουκουλόπουλο, στις 27 Νοεμβρίου 1994).
Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθούμε και στην προτομή του Παύλου Μελά κοντά δημαρχείο Κοζάνης, στην πλατειούλα, στη συμβολή των κεντρικών οδικών αρτηριών με τους φωτεινούς σηματοδότες. Η προτομή αυτή είχε γίνει με έρανο στο Ν. Κοζάνης, με σκοπό ανέγερσης προτομών Μακεδονομάχων. Στήθηκε στις 24 Μαρτίου 1952 και ασθενούντος του τότε δημάρχου Γ. Τσουμή, τα αποκαλυπτήρια έκανε ο αντιδήμαρχος Θεόδωρος Τζήμκας. Τη στιγμή της αποκάλυψης, οι Μακεδονομάχοι άφησαν 50 περιστέρια να διαγράφουν κύκλους στον ουρανό. Κάποια στιγμή κι αυτή η προτομή «έφυγε» από τη θέση της!
Η Κοζάνη είναι μια πόλη με βαθειά ιστορία. Τα αγάλματα-προτομές είναι δηλωτικά της ιστορίας της. Γιατί κάποιοι θέλουν να την κρύψουν; Πώς να εξηγήσουμε την εξαφάνιση των αγαλμάτων, ειδικά από την κεντρική πλατεία; Κάποιοι θα πουν πως τον Μητροπολίτη Ιωακείμ τον τοποθέτησαν τελευταία στο μνημείο εκτελεσθέντων από τους Γερμανούς και τον Γ. Σακελλάριο στον δημοτικό κήπο Κοζάνης, αλλά η θέση τους δεν είναι εκεί. Είναι στην κεντρική πλατεία και ήδη έπρεπε να διαμαρτυρηθούν, ο σύλλογος δασκάλων και ο ιατρικός σύλλογος, με τις δαπάνες των οποίων έγιναν οι προτομές. Έπρεπε να έχει διαμαρτυρηθεί και η τοπική κοινωνία.
Για τον Γ. Λασσάνη δε υπάρχει «σιγή ιχθύος»! Ακόμα είναι «κρυμμένος» σε κάποιο υπόγειο!
Λαοί που ξεχνούν την ιστορία τους, μοιραία και η ιστορία τους διαγράφει από τα κιτάπια της!
Αν τα αγάλματα είχαν «ιδιότητες» φωτοβολταϊκών πάρκων και ανεμογεννητριών, ήδη θα είχαν τοποθετηθεί στην κεντρική πλατεία!
ΝΑ ΕΠΙΣΤΡΕΨΟΥΝ ΤΑ ΑΓΑΛΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΦΥΣΙΚΟ ΤΟΥΣ ΤΟΠΟ. ΕΙΝΑΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΟΛΩΝ ΜΑΣ ΝΑ ΤΟ ΑΠΑΙΤΗΣΟΥΜΕ…
Διαμαντής Θ. Βαχτσιαβάνος
