ΝΙΚΟΠΟΛΗ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ : Σινορία , Κολώνεια, Κογόνια, Μαυροκάστρον, Γαράσαρη , Καρά Χισάρ Şebinkarahisar. Σταύρος Π. Καπλάνογλου (Συγγραφέας -ιστορικός ερευνητής)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η Νικόπολη του Πόντου γνωστή σήμερα με το όνομα Şebinkarahisar ή Şabin Karahisar στην αρχαιότητα έφεραν τα ονόματα Νικόπολη και Κολώνεια ήταν δυο διαφορετικοί πολύ κοντινοί οικισμοί, αργότερα επί Βυζαντινών λεγόταν
Μαυρόκαστρο και κατά την διάρκεια των Οθωμανών οι εκεί Έλληνες την αποκαλούσαν Γαράσαρη. Η Νικόπολη είναι μία από τις σπουδαιότερες αρχαίες πόλεις του Πόντου .Η Νικόπολη ήταν έδρα σαντζακιού του βιλαετιού της Σεβάστειας και έδρα της Ιεράς Μητροπόλεως Κολωνείας.
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ
Η Νικόπολη Βρισκόταν βορειοανατολικά του νομού Σεβάστειας, στα σύνορα με την Αρμενία. Σήμερα ανήκε στην επαρχία Κερασούντος.
Η απόσταση της από την Κερασούντα 116 χλμ ,Νεοκαισάρεια είναι 160 χλμ , την Αμάσεια 265 χλμ ,την Σινώπη 484 χλμ ,την Τραπεζούντα 276 χλμ ,
Οι περισσότεροι ερευνητές τοποθετούν την Κολώνεια στο σημερινό Şebinkarahisar την δε Νικόπολη στο κοντινό πρώην αρμένικο χωριό Pürk (σημερινό Yeşilyayla).
Αργότερα κατ’ άλλους η μεν Κολώνεια ταυτίστηκε με το σημερινό Koyulhisar η δε Νικόπολη με το Divriği.
Κατά τον 19ο αιώνα επικρατούσα ήταν η άποψη ότι η Κολώνεια ταυτίζεται με το Koyulhisar η δε Νικόπολη με το Şebinkarahisar
Μια ελληνική επιγραφή του ένατου ή του δέκατου αιώνα που βρέθηκε στο φρούριο ταυτίζει με βεβαιότητα το Σεμπίν Καραχισάρ με την Κολώνεια
ΈΛΛΗΝΕΣ ΤΟ 1922
Η περιοχή της Νικοπόλεως του Πόντου αποικίστηκε, όπως και οι περισσότερες περιοχές των εποικισμών, μετά το 1850 κυρίως, όταν έκλεισαν τα μεταλλεία της Αργυρούπολης. Οι οικονομικοί μετανάστες της περιοχής αυτής συγκρότησαν αμιγείς ελληνικές κοινότητες στα 50-70 χρόνια της διαμονής τους και διατήρησαν στο έπακρο τους χορούς και τα τραγούδια της ιδιαίτερες πατρίδας τους, που ήταν η Αργυρούπολη.. Ένας από τους λόγους, που επετεύχθη αυτό, ήταν και η συμφωνία που έκαναν με την Τουρκική διοίκηση προκειμένου να δημιουργήσουν αμιγείς ελληνικές κοινότητες διατηρώντας αμόλυντα τα ήθη, έθιμα και τον πολιτισμό τους..
Το 1881 ζούσαν στην περιοχή της Νικόπολης συνολικά 35.051κατοικοι (16.805 γυναίκες, 18.246 άνδρες) , εκ των οποίων 19.421 ήταν Μουσουλμάνοι , 8.512 Έλληνες και 7.118 Αρμένιοι,
–Αρχές 20ού αιώνα
Στις αρχές του 20ού αιώνα μέσα στην πόλη υπήρχαν 2.000 οικογένειες, από τις οποίες οι 650 ήταν Ελληνικές. Αυτό μεταφράζεται σε 12000 κάτοικους μέσα στην πόλη εκ των οποίων οι 3900 ήταν οι Έλληνες αρκετά μεγάλη ήταν και η παρουσία των Αρμενίων που ξεπερνούσαν τους Έλληνες
1914
Το 1914 σύμφωνα με μια απογραφή των Οθωμανών ο συνολικός πληθυσμός του σαντζάκι (Δήμος ) της Νικόπολης (Şebinkarahisar ) ήταν 26.379 Μουσουλμάνοι , 16.383 Έλληνες, 8.477 Αρμένιοι,και 330 Τσιγγάνοι
Η Ελληνική κοινότητα της πόλης ήταν εγκατεστημένη σε δύο ενορίες, την ενορία των Ταξιαρχών και την ενορία της Αγίας Τριάδος.
ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟ ΌΝΟΜΑ
– Σινορία ?
Δεν είναι εξακριβωμένο ποιο ήταν το όνομα της αρχαίας πόλης στην θέση της Νικόπολης πριν από την έλευση των Ρωμαίων .
Ο μόνος που αναφέρει με επιφύλαξη είναι ο ιστορικός Προκόπιος *λέγοντας <<Είναι πολύ πιθανό να ήταν το «Σινορία», που έλεγε ότι χτίστηκε σε παλαιότερες εποχές >>
*Ο Προκόπιος ο Καισαρεύς (500 – 565) ήταν ένας εξέχων Βυζαντινός λόγιος την εποχή του Ιουστινιανού.
–Νικόπολη
Ιδρύθηκε από τον Ρωμαίο στρατηγό Πομπήιο το 64 π.Χ. σε ανάμνηση της νίκης των Ρωμαίων και την κατάκτηση του παλαιού κάστρου δόθηκε το όνομα Νικόπολης ενδεχόμενα στα ερείπια προηγούμενης Ελληνικής πόλης που είχε καταστραφεί
σε στον Πόντο δύο πόλεις την Κολώνεια και σε απόσταση έξι χιλιομέτρων από αυτήν τη Νικόπολη, σε ανάμνηση της νίκης των Ρωμαίων.
–Κολώνεια
Την ίδια εποχή με την Νικόπολη ιδρύθηκε σε απόσταση 6χλμ η δεύτερη πόλη που ονομάσθηκε Κολωνία που σημαίνει αποικία γιατί προφανώς απόμαχοι των Ρωμαίων στρατιωτών μαζί με τις οικογένειες τους εγκαταστάθηκαν εκεί
Αναφέρει τον 6ο αιώνα μ.Χ., ο Προκόπιος ότι ο Ρωμαίος στρατηγός Πομπήιος ο Μέγας, που νίκησε τον Μιθριδάτη, άλλαξε το όνομα του οικισμού σε Κολώνεια αφού κατέκτησε το κάστρο χτισμένο σε έναν απόκρημνο λόφο (συνταυτίζοντας τις δυο πόλεις )
Έχει καταγράφει ως Κολόνια τόσο το 17 μ.Χ. ως Kolonia όσο και το 870 π.Χ. ως Colonia
– Μαυρόκαστρο
Tο όνομα της πόλης αναφέρεται ως Μαυροκάστρον στις βυζαντινές πηγές του 11ου αιώνα.
– Κογωνία/ Kogoniya
Έχει καταγράφει ως Κογωνία το 1282 μ.Χ.
Τον 14ο αιώνα ο Ibn Bibi χρησιμοποίησε το όνομα «Kogoniya», που είναι πιθανώς η αρμενική παραλλαγή της πόλης, όταν ανέφερε ότι οι Ερέτνα μπέηδες έκοψαν νομίσματα.
– «Kara Hisar»
Mετά τον 14ο αιώνα χρησιμοποιήθηκε ευρέως το τουρκικό αντίστοιχο της λέξης «Μαυρο κάστρο >> = <<Καραχισάρ = Μαύρος Φρούριο >>”
– Şαbinkarahisar
Έτσι έχει καταγράφει το 1484 που σημαίνει Καραχισάρ με στυπτηρία
Ήταν ένα άλας που εξαγόταν από τον βωξίτη η στύψη .
– Şarkıkarahisar»Έγινε Şarkıkarahisar» λαμβάνοντας υπόψη την ανατολική του θέση.
Έτσι έχει καταγράφει το 1643 που σημαίνει Ανατολικό Καραχισάρ
– Şεbinkarahisar
Τον 19ο αιώνα, το όνομα του κάστρου και του οικισμού μετατράπηκε σε Şebinkarahisar μετά την παραμόρφωση του Hatrahisar και έγινε αποδεκτό ως έχει.
Το όνομα Şebinkarahisar χρησιμοποιήθηκε πολύ πριν – για παράδειγμα, κατά την επίσκεψη του Evliyâ Celebi (1611 – 1682 ) στην πόλη
-– Γαρασάρη
Οι Έλληνες ονόμαζαν την πόλη και Γαράσαρη. Παραφθορά της τουρκικής ονομασίας «Καραχισάρ».
** Σε διάφορες ιστορικές πηγές των Οθωμανών εμφανίζονται με λατινική γραφή τα ονόματα :
• Şebinkarahisar Şapkarahisar, Şarkikarahisar, Şarkî Karahisar, Karahisar-ı Şarkî , Şabin-Garahisar, Chebin Karahissar, Karahisar, Garasari, Şarkî Kara Hisar, Shabin-Karahisar, Şapin-Garahisar, Kolonya, Kolonia, Koloneia, Koloneia, Colonia, Koloğonya, Colonia K’oğonya, Köğoniya, Mavrokastron, Maurókastron, Nikopoli, Nikopolis
ΙΣΤΟΡΙΑ
Σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς, λέγεται ότι άρχισε να υπάρχει κατά την περίοδο των Χετταίων και ονομαζόταν «Η χώρα του Azzi Hayasa» και ότι εδώ ζούσαν οι Kashgars.
Η αρχαιολογική έρευνα δείχνει ότι η περιοχή πρώτοκατοικήθηκε περίπου το 5500 π.Χ., στο τέλος της Νεολιθικής , από τους Χετταίους και στη συνέχεια από Φρύγες , Κιμμέριους , Λυδούς , Αρμένιους και Πέρσες .
Η περιοχή έγινε τμήμα της Περσικής Αυτοκρατορίας, που μετά τον Αλέξανδρο έγινε τμήμα του Βασιλείου της Μικράς Αρμενίας . Τον 2ο αιώνα π.Χ. η επαρχία αυτή έγινε κτήμα του Βασιλείου του Πόντου .
Παρέμεινε. υπό την κυριαρχία του λαού του Πόντου κατά τη γνωστή περίοδο (298-263 π.Χ.)
– Ρωμαίοι 65 π.Χ.
. Η Σινόρια ή όπως αλλιώς λεγόταν τότε ,περιήλθε στην κυριαρχία των Ρωμαίων το 65 π.Χ.
Μετά το τέλος του Μιθριδατικού πολέμου και την επικράτηση των Ρωμαίων ο Ρωμαίος στρατηγός Πομπήιος ίδρυσε σε αυτή την περιοχή του Πόντου δύο πόλεις την Κολώνεια και σε απόσταση έξι χιλιομέτρων από αυτήν τη Νικόπολη, σε ανάμνηση της νίκης των Ρωμαίων.
–Εποχή του Λυκινίου 4ος αιών π.Χ.
Ο Λικίνιος (263-325)ήταν Ρωμαίος αυτοκράτορας από το 308 έως το 324.
Την εποχή του Λικίνιου και κατά τη διάρκεια αντιχριστιανικών διωγμών στην πόλη σκοτώθηκαν μεταξύ άλλων και 45 χριστιανοί στρατιώτες της Ρωμαϊκής λεγεώναοι οποίοι ανακηρύχτηκαν μάρτυρες.
– 5ος μ.Χ. αιών
Η Νικόπολη γνώρισε κι αυτή ακμή, ωστόσο καταστράφηκε από σεισμό το 499 και έκτοτε άρχισε να παρακμάζει επισκιαζόμενη από την Κολώνεια.
– 6ος μ.Χ. αιών
Η ανοικοδόμηση της πόλης έγινε την εποχή του Βυζαντινού αυτοκράτορα Ιουστινιανού (482-565 μ.Χ.) και το κάστρο επισκευάστηκε και ενισχύθηκε.
Ο Ιουστινιανός ίδρυσε μια μόνη στην περιοχή για να τιμήσει την μνήμη των 45 μαρτύρων, Το αναφέρει ο Προκόπιος στο βιβλίο του -Περί κτισμάτων –
Στον “Συνέκδημο του Ιεροκλέους” (6ος μ.Χ. αι.) αναφέρονται και οι δύο πόλεις στην Επαρχία Αρμενίας α η μεν Νικόπολη 2η η δε Κολονία 3η επί συνόλου 5 πόλεων.
– 7ο μ.Χ. αιών
Κατά τον 7ο αιώνα η Κολώνεια αποτελούσε τμήμα του Αρμενιακού Θέματος, κατόπιν του Θέματος Χαλδίας και κατά τον 9ο αιώνα αποτέλεσε ξεχωριστό Θέμα.
–9ος μ.Χ.
Μετά τον 9ο αιώνα αποτέλεσε τμήμα του Θέματος Κολωνείας.
– 11ο μ.Χ αιώνα
Από τον 11ο αιώνα για την Κολώνεια χρησιμοποιείται και το όνομα Μαυρόκαστρο από το οποίο οι Οθωμανοί ονόμασαν την πόλη Καραχισάρ και για να τη διακρίνουν από το Αφιόν Καραχισάρ την ονόμασαν Σεμπίν Καραχισάρ ή Καραχισάρ-ι-σαρκί.
Μετά τη μάχη του Ματζικέρτ (1071) η Κολώνεια πέρασε στα χέρια των Σελτζούκων και κατά τον 16ο αιώνα των Οθωμανών. Από παραφθορά του ονόματος Καραχισάρ οι Έλληνες της περιοχής ονόμαζαν την πόλη κατά την Οθωμανική περίοδο Γεράσαρη ή Γαράσαρη.
– Η εξέγερση των Αρμενίων
Ήταν στις 24 Απριλίου του 1915 ,όταν ξεκίνησε η εξόντωση των Αρμενίων. η Τουρκική κυβέρνηση συνέλαβε, βασάνισε και εκτέλεσε με συνοπτικές διαδικασίες, περίπου 250 Αρμένιους διανοούμενους, για να σημάνει με την κίνηση αυτή την αρχή του τέλους ενός ολόκληρου λαού. Με την γνωστοποίηση των εκτελέσεων αναμενόμενο ήταν ότι οι Αρμένιοι και όχι μόνον ,να αντιδράσουν και να επαναστατήσουν για να σώσουν τις ζωές τους Οι Αρμένιοι της Νικόπολης κλείστηκαν στο κάστρο της πόλης ,δεν ήταν και λίγοι ,στην απογραφή του 1914 είχαν καταγραφεί 8.477 Αρμένιοι,
Στο κάστρο κλείστηκαν 3000 άτομα δίχως να επιτεθούν στους συμπατριώτες τους Μουσουλμάνους .
Οι Αρμένιοι, που επαναστάτησαν το 1915, κατέλαβαν το κάστρο αφορμή έδωσαν οι Οθωμανικές στρατιωτικές μονάδες που εισήλθαν στις 2 Ιουνίου 1915 στην Αρμενική συνοικία για να περισυλλέξουν τους λιποτάκτες όπως έλεγαν , <<λιποτάκτες >> όμως που προόριζαν για τα τάγματα εργασίας (αμελέ ταμπουρού ) και την τελική εξόντωση ανεπιθύμητων φυλετικών ομάδων (Αρμένιοι ,Ασσύριοι ,Έλληνες ) και όχι για την υπεράσπιση Οθωμανικών εδαφών.
Η αντίσταση των Αρμενίων κράτησε για περίπου είκοσι πέντε ημέρες όποτε εξέγερση κατεστάλη, Τον Τουρκικό στρατό βοήθησαν πλήθος φανατικών που κατέσφαξαν τόσο ενόπλους άνδρες όσο και γυναικόπαιδα ,η σφαγή κράτησε 3 ημέρες και ελάχιστοι ήταν οι επιζήσαντες .,Οι Τούρκοι κατέγραψαν πάνω από 400 νεκρούς .
ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Η διάδοση του χριστιανισμού στην περιοχή της Κολωνείας συνδέεται με τις Μητροπόλεις Σεβαστείας, Τραπεζούντος και Νεοκαισαρείας. Πολύ νωρίς (πιθανόν από τον 4ο αιώνα) κάνουν την εμφάνισή τους στην περιοχή δύο Επισκοπές εξαρτώμενες από τη Μητρόπολη Σεβαστείας αυτές της Νικοπόλεως (2η συνήθως μεταξύ των 5 Επισκοπών της Μητροπόλεως Σεβαστείας) και Κολωνείας (συνήθως στην 4η θέση). Εξ αυτών αρχαιότερη πρέπει να θεωρηθεί της Νικοπόλεως από την οποία προήλθε η Κολωνείας.
Στη νέα εκκλησιαστική Επαρχία δεν δόθηκε ο τίτλος Νικοπόλεως αλλά Κολωνείας κατά παράκληση του παρεδρεύοντος Μητροπολίτου Νικοπόλεως Ιερωνύμου, για να μη συγχέεται με τη Μητρόπολη Νικοπόλεως της Ηπείρου.
Τις παραμονές του Α΄ παγκοσμίου πολέμου στη μητρόπολη Κολωνείας και Νικόπολης ανήκαν συνολικά 96 χωριά, τα οποία ήταν χωρισμένα στα εξής τμήματα: Νικόπολης με 28 χωριά, Αλούτζερας με 4, Σούσεχρι με 9, Ρεφάγιας με 7, Επεσίου με 21, Κοϊλάχισαρ με 3, Κιρικίου με 9, Μελανθίας με5καιΓιαϊλάγουζιουμε10χωριά.
-Εκκλησίες της πόλης
Είχε δυο ναούς και δυο ιερείς της Αγίας Τριάδος. Και των Ταξιάρχων
Και από του Χριστιανούς Αρμένιους διασώζεται η Εκκλησία Surp Asdvadzadzin (Άγιος Στέφανος ? )
Είναι η πιο μνημειώδης εκκλησία η Αρμενική Surp Asdvadzadzin. . Η εκκλησία αυτή χτίστηκε το 1274 και ήταν γνωστή και ως Σούρπ Στέπανος Ναχαυγά. Η εκκλησία κάηκε ολοσχερώς το 1885 λόγω της πυρκαγιάς που ξέσπασε κοντά στο αρτοποιείο που διαχειρίζεται ο Tevekelyans, μια από τις κορυφαίες οικογένειες της πόλης. Επτά χρόνια αργότερα, οι άνθρωποι ξαναέχτισαν την εκκλησία ως διώροφη κατασκευή με δεκαοκτώ σκαλιστά παράθυρα, ένα καμπαναριό και έναν ασημένιο σταυρό. Περισσότεροι από τρεις χιλιάδες άνθρωποι παρακολούθησαν τις ακολουθίες που έγιναν σε αυτόν τον ναό.
–Το μοναστήρι της Παναγίας της Σταυροπηγιανής
Κοντά στην πόλη της Νικόπολης υπήρχε το μοναστήρι της Παναγίας της Σταυροπηγιανής, π στο Καγιάντιπι της Νικοπόλεως που αποτελούσε παμποντιακό προσκύνημα, ενοριακούς ναούς και τρία Γιόρταζε της Υπαπαντής
Αυστηρή αργία στα σπίτια των Ποντίων την ημέρα της Υπαπαντής, τα δύο τη Κουντούρ’ τη Παναΐας, όπως λέγεται στην ποντιακή διάλεκτο. Έτσι στις 2 Φεβρουαρίου, ημέρα που σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες άρχιζε το ζευγάρωμα των πουλιών, αλλοίμονο σε εκείνον που δούλευε,
Έλεγε μια Ποντιακή παροιμία :
<<Αϊλί εκείνον π’ έκαμεν τα δύο τη Κουντούρ’ τη Παναΐας.
Μήτε η τζέπρα αφήν’ ατόν μήτε ανεχετία). >>
Μετάφραση
Αλλοίμονο σε αυτόν που δούλευε στην ημέρα της Υπαπαντής
Μήτε η ψώρα (λέπρα) τον αφήνει , μήτε η ανέχεια .
Το μοναστήρι χαρακτηριζόταν ως αδελφό εκείνου της Παναγίας Σουμελά.
Είναι το μεγαλύτερο φυσικό και λαξεμένο μοναστήρι στην Τουρκία μετά τη μονή της Παναγίας Σουμελά.
Η Παναγία της Γαράσαρης, της θαυματουργής επί 10ετίες έστεκε ερειπωμένο,
ανακαινίστηκε προσφάτως, μια και ωστόσο υπάρχουν πολλές ενστάσεις για το σχέδιο αναπαλαίωσης 3. Βρίσκεται στο Καγιάντιπι, περίπου 11 χλμ ανατολικά του Σεμπίνκαραχισάρ (Νικόπολη), στην επαρχία Κερασούντας.
Εκτείνεται σε τέσσερα επίπεδα και οι τοίχοι είναι καλυμμένοι με τοιχογραφίες.
Κατασκευάστηκε το 454 από τον Ιωάννη τον Ησυχαστή στο βράχο της Αναλήψεως και λειτούργησε μέχρι το 481.
Επαναλειτούργησε 13 αιώνες μετά από τον Ιωαννίκιο Θωμαΐδη, που καταγόταν από το χωριό Χάχαβλα.
Στο μοναστήρι ανέβαινε κανείς από το ελικοειδές μονοπάτι που υπάρχει ακόμα. Κόσμος επισκεπτόταν τη μονή της Παναγίας όλο το χρόνο γιατί θεωρούνταν θαυματουργή.
Μοναχοι υπήρχαν μέχρι την ανταλλαγή που έγινε με την υπογραφή της συνθήκης της Λοζάνης το 1923 .
Φεύγοντας οι μοναχοί πήραν μαζί τους ιερά κειμήλια, που στη συνέχεια τοποθετήθηκαν σε εκκλησίες στην Καβάλα.
Όταν πια το μοναστήρι ερήμωσε, αφέθηκε μέχρι που κατάρρευσε στο μεγαλύτερο μέρος του.
– Η Μονή της Πάλτσανας στη Νικόπολη του Πόντου
Μία από τις μονές στον Πόντο που πανηγύριζαν, και η οποία συγκέντρωνε μεγάλο αριθμό προσκυνητών, ήταν αυτή της (Μ)Πάλτ(ζ)σανας, βορειοανατολικά της Νικόπολης (Γαράσαρη).
Αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, γιόρταζε και του Ευαγγελισμού και τον Δεκαπενταύγουστο, συνολικά τρεις φορές το χρόνο.
Το μοναστήρι ήταν χτισμένο σε στρατηγικό σημείο, σε οχυρωματική θέση στο ομώνυμο ελληνόφωνο χωριό (Altınçevre σήμερα στα τουρκικά). Η πρόσβαση γινόταν από μία μόνο γέφυρα πάνω από τον ποταμό Σέερ Σου
Ανάμεσα στα κειμήλια του και το Τετραευάγγελον του Καραχισάρ, που το ανακάλυψε ο Ρώσος διπλωμάτης Τίτοφ και το έκανε δώρο το 1854 στη βιβλιοθήκη της Πετρούπολης. Λέγεται ότι το ευαγγέλιο αυτό γράφτηκε είτε στην Κωνσταντινούπολη είτε στη Νίκαια και στάλθηκε ως δώρο σε άρχοντα Τραπεζούντιο· μεταφέρθηκε από την Τραπεζούντα στη Νικόπολη για ασφάλεια, σε κάποια περίοδο ταραχών.
Τελευταίος ηγούμενος της Μονής της Πάλτσανας ήταν ο Κύριλλος Μαυρομάτης ή Λοστορίδης, ο οποίος την περίοδο 1900-1904 ανέγειρε εκ θεμελίων το ετοιμόρροπο καθολικό
– 45 Μάρτυρες
Στη Νικόπολη του Πόντου (ή της Μικράς Αρμενίας όπως ήταν ο τίτλος της Ρωμαϊκής Επαρχίας) μαρτύρησαν κατά την περίοδο των διωγμών οι άγιοι τεσσαράκοντα πέντε (με΄) μάρτυρες
Οι Άγιοι Σαράντα ήταν στρατιώτες, ηλικίας 16-22 ετών και μάλιστα χριστιανοί, υπηρετώντας στις τάξεις του ρωμαϊκού στρατού, όταν αυτοκράτορας ήταν ο Λικίνιος. Επειδή διατάχθηκαν να θυσιάσουν στα είδωλα και αυτοί αρνήθηκαν, τους έριξαν στα παγωμένα νερά μιας λίμνης κοντά στη Σεβάστεια, διατάζοντας τους να παραμείνουν γυμνοί μια νύχτα μέσα στο αφόρητο ψύχος. Όλοι τους υπέμειναν το μαρτύριο εκτός από ένα που λιποψύχησε και βγήκε από τη λίμνη. Τη θέση του όμως την πήρε ένας φρουρός που θαύμασε την καρτερία και το θάρρος των άλλων 39, με τους οποίους και εμαρτύρησε, αφού το πρωί λιπόθυμους τους έκαψαν όλους ζωντανούς. Το μαρτύριό τους έγινε περιβόητο σε όλη την Ανατολή και τιμήθηκε ξεχωριστά και στον Πόντο.
ΠΑΙΔΕΙΑ
Διατηρούσαν 3 σχολές: μια πεντατάξια στην ενορία Ταξιαρχών, την Κεντρική Αστική Σχολή Νικοπόλεως, λειτούργησε από το 1864 με οκτώ τάξεις. Υπήρχαν 150 μαθητές και 6 δάσκαλοι ήταν ένα από τα καλύτερα εκπαιδευτήρια του Πόντου, και το Ευανθίειον Παρθεναγωγείον, το οποίο συντηρούσαν η Ευανθία Θεοφυλλίδου και ο «Φιλολογικός Σύλλογος Κωνσταντινούπολης».
Η αστική Άχολη της Νικόπολης χτίστηκε το 1864 .Απο το 1905 με την προσθηκη της 8ης τάξης το1905 μετακομίσθηκε σε Κεντρική Αστική Σχολή.
ΠΡΟΣΩΠΟΚΟΤΗΤΕΣ
– Σταύρος Νικολαίδης,Σταύρος Νικολαϊδης (1892- 1967)Κορυφαία πνευματική φυσιογνωμία των Ελλήνων της Νικόπολης,είναι ο Σταύρος Νικολαίδης, που γεννήθηκε στο χωριό Αλούτζια. Σπούδασε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή, όπου αρίστευσε. Στη συνέχεια δίδαξε ως καθηγητής στην Ψωμιάδειο Σχολή Κοτυώρων, σε εκπαιδευτήρια της Τραπεζούντας και της Αθήνας.
Από το 1926 μέχρι το 1967 εκλεγόταν συνεχώς βουλευτής Καβάλας, ενώ χρημάτισε υπουργός εργασίας και υπουργός δημοσίων έργων. Έγραψε πολλά βιβλία και άρθρα για τον Πόντο.Ο τάφος του βρίσκεται στην Παναγία Σουμελά στο όρος Βέρμιο.
ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
–Εμπόριο
Η Νικόπολη ήταν συγκοινωνιακός κόμβος διαμετακομιστικού εμπορίου από Κωνσταντινούπολη -Κερασούντα- Νικόπολη προς την ενδοχώρα και αντίστροφα.Στη Νικόπολη οι Έλληνες είχαν αρκετά εμπορικά καταστήματα, ενώ στα χέρια Ελλήνων ήταν οι φούρνοι – αρτοποιεία της πόλης, οι οποίοι φημίζονταν για την άριστη ποιότητα του ψωμιού.
–Κτηνοτροφία
Φημισμένα επίσης ήταν τα αιγοπρόβατα της περιοχής, τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα σιτηρά και οι ξηροί καρποί. Σπεσιαλιτέ της περιοχής θεωρούνταν ο παστουρμάς,
–Γλυκίσματα
Η πόλη ήταν γνωστή για τα γλυκίσματα της.
Ξεχώριζαν το γλύκισμα με βάση το μούστο και τα καρύδια, και το πεστίλ, που φτιάχνεται από αποξηραμένα μούρα, λεφτοκάρυα και μέλι.
** Μεταλλεία
Η ακμή της Νικόπολης των νεότερων χρόνων σχετίζεται με τη λειτουργία των μεταλλείων.
Νικόπολης
Η περιοχή της Νικόπολης ήταν από αρχαιοτάτων χρόνων κέντρο εξόρυξης και επεξεργασίας μεταλλευμάτων, και η εκμετάλλευση των κοιτασμάτων αποτελούσε την κύρια πηγή εσόδων για τους Έλληνες της περιοχής.
Υπήρχαν πλούσια κοιτάσματα λιγνίτη , ορυκτού άλατος,,χαλκοί ,αργυρούχου μολύβδου , χρυσού και στυπτηρίας
–Μεταλλεία χρυσού και αργύρου,
Στα μεταλλεία της βρήκαν εργασία Έλληνες της Αργυρούπολης, όταν έκλεισαν τα μεταλλεία τους
Στη Νικόπολη, και συγκεκριμένα σε περιοχή ανάμεσα στα χωριά Ασαρτζίκ και Λίτζασα, το 1818 άρχισε η λειτουργία ενός μεταλλείου χρυσού και αργύρου, στην αρχή από τον Τούρκο Χατζή Χαφούζ, μετά από τον Έλληνα Αβραάμ Αγά και τέλος από αγγλική εταιρεία μέχρι τα τέλη του 19ου αι..
– Μεταλλεία αργυρούχου μολύβδου
Η συστηματική εκμετάλλευση του αργυρούχου μολύβδου άρχισε το 1819
– Μεταλλεία χαλκού
Η εκμετάλλευση του χαλκοί άρχισε γύρω από το 1750 από Αργυροπουλίτες μεταλλουργούς.
–Μεταλλεία στυπτηρίας
Στα χωριά Κόρατζα, Εσκίκιοϊ, Κατωχώρι και Κέιλικα υπήρχαν μεταλλεία στυπτηρίας, ορυκτού που χρησιμοποιείται για βαφές και διάφορους βιομηχανικούς και φαρμακευτικούς σκοπούς. Στην στην περιοχή λειτουργούσαν από τον 13ο αιώνα, και εξάγονται μέσω της Κωνσταντινούπολης για να καλύψουν τις ανάγκες της πρόσφατα αναπτυσσόμενης υφαντικής βιομηχανίας της Ιταλία
**Την στυπτηρία την χρησιμοποιούσαν ι στη βαφική σαν πρόστυμμα, στη βυρσοδεψία, στη χαρτοποιία, στην παρασκευή κόλλας, στη φωτογραφική, σαν αδιαβροχοποιητικό μέσο, στον καθαρισμό του νερού κ.α. Στην ιατρική σαν στυπτικό φάρμακο, αιμοστατικό, απολυμαντικό, για γαργαρισμούς κ.ά.
Το ορυχείο στυπτηρίας του Κατωχωρίου λειτουργούσε μέχρι το 1922, αφού οι κάτοικοί του, για λόγους σκοπιμότητας, εξαιρέθηκαν από τους διωγμούς και τη Γενοκτονία.
Με την κατάργηση των προνομίων που οι τουρκικές αρχές είχαν παραχωρήσει στους μεταλλωρύχους, αρκετοί από τους Νικοπολίτες εγκατέλειψαν τις πατρογονικές τους εστίες και εγκαταστάθηκαν στην Οινόη, την Αμισό κ.α.
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ
–Το κάστρο της Νικόπολης η Κάστρο Şebinkarahisar
Το κάστρο της Νικόπολης βρίσκεται σε έναν λόφο από βασάλτη που ονομάζεται Hacıkayası στη νότια-νοτιοανατολική πλευρά της περιοχής, 160 μέτρα ψηλότερα από την περιοχή του οικισμού και οι άλλες πτυχές του κάστρου είναι βράχοι, εκτός από τη δυτική ακτή, η οποία είναι απόκρημνη.
Αναφέρεται ότι ήταν φρούριο του Βασιλείου του Πόντου κατά την Ελληνιστική Περίοδο. Το Βασίλειο του Πόντου ή Ποντιακή Αυτοκρατορία ήταν Ελληνιστικό κράτος, Ιδρύθηκε από τον Μιθριδάτη Α΄ του Πόντου περί το 281 π.Χ. και διήρκεσε έως την κατάκτησή του από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία το 62 μ.Χ.
Ο Evliya Çelebi, ανέφερε ότι τα εξωτερικά τείχη του κάστρου, υπήρχαν και πριν από τη Ρωμαϊκή περίοδο, επισκευάστηκαν μετά την κατάληψη του από τους Οθωμανούς .
Έχει ενδιαφέρον η καταγραφή της πόλης και του κάστρου απο τον Τούρκο περιηγητή που έφθασε εκεί το 1647 και περιγράφει τι είδε :
Ιδού ένα απόσπασμα.
<<Ο Εβλιγιά Τσελεμπή, που ήρθε στην πόλη το 1647, πήρε το όνομά του.
Στο Οδοιπορικό του, το κάστρο «(…) είναι η κεφαλή ενός ψηλού βουνού που προεξέχει στον ουρανό. Στην κορυφή είναι ένα επτάγωνο κάστρο.
Εκ πρώτης όψεως μοιάζει με πλοίο γαλέρων χωρίς κατάρτια και κατάρτια. ορατός.
Το ύψος των τοίχων του από τις επτά πλευρές του είναι εβδομήντα ζήρα. εβδομήντα ζώδια, είναι εκατό σώματα.
Είναι περίπου 3 600 σκαλοπάτια.
Τέσσερα ρυάκια σαν κολαστήρια τριγύρω αφού δεν έχει χαντάκι.
Διαθέτει τρεις στρώσεις σιδερένιες πόρτες.
Μέρα και νύχτα κρατούν τους φρουρούς.
Γιατί οι κάτοικοι των χωριών κοντά στη Μαύρη Θάλασσα είναι Κοζάκοι. Πάντα έκρυβαν τα πολύτιμα μυστρί τους σε αυτό το κάστρο από φόβο. εβδομήντα στο κάστρο Υπάρχουν τόσα πολλά σπίτια.
Όμως τα σπίτια τους είναι στενά και οι άνθρωποι ερειπώνονται από τη δίψα. Κάτω τα γαϊδουράκια Φέρνουν νερό από το ποτάμι.
Υπάρχουν πλωτές οδοί, αλλά ο χρόνος πολιορκίας λειτουργεί. νερό μέσα στο κάστρο στέρνα, κεχρί εκατό ετών και ορυζώνα βρίσκονται στις αποθήκες σιταριού. Αλλά πιες Δεδομένου ότι είναι επαρχία, τα πυρομαχικά και το μικρό πυροβόλο της δόθηκαν λιγότερα από το κάστρο της.
Οι μισοί από τους στρατιώτες του οδηγήθηκαν στο Guniye με το τιμάρι του Δασκάλου μας Defterzade. σε αυτό το κάστρο Υπάρχει ένα μικρό Τζαμί Φατίχ. >>…………… Μετάφραση κατά λέξη από Την Τουρκική βιβλιογραφία
Μέσα σε αυτό υπήρχαν περίπου 70 σπίτια και μια εκκλησιά που έγινε ένα τζαμί μέχρι το 1915 που αποτελείται από δύο μέρη και τα ξεχωρίζαν σαν εσωτερικό και σε εξωτερικό κάστρο, και περιέχει τις τεχνικές τοιχοποιίας διαφορετικών περιόδων. Όλα αυτά καταστράφηκαν σε μεγάλο βαθμό κατά την εξέγερση των Αρμενίων.
Υπήρχε ένα εντυπωσιακό κτίριο (παλάτι το αποκαλούσαν ) με ένα υπόγειο λαξευμένο στο βράχο στο εσωτερικό κάστρο, το οποίο έχει τη μορφή πύργου και ξεχώριζε όντας 40 μέτρα ψηλότερα από τα εξωτερικά τείχη, διαστάσεων 12 x 27 μ. και πάχους 1,5 μ.
Υπήρχαν μεγάλες αποθήκες όπου φίλαγαν μεγάλες ποσότητες με σιτάρι,ρύζι και κεχρί . Και στερνες που μάζευαν το νερό της βροχής και του χιονιού στις δύο πλευρές του εξωτερικού κάστρου και υπόγειες σήραγγες νερού
Στην πρώτη πύλη των τειχών της πόλεως βρίσκεται Δικέφαλος Αετός με γραμμένη την χρονολογία της τοποθέτησης είναι 903 μ.Χ.
ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ
Συναντήσαμε λίγα νομίσματα στην περίοδο των αυτοκρατόρων της Ρώμης του 2ου αιώνα μ.Χ ,Τραΐανού και Μάρκου Αυρηλίου , από το μικρο αυτό δείγμα είναι φανερή η επίδραση της αρχαίας Ελληνικής θρησκείας (Παραστάσεις του Δια και της Νίκης αλλά και του φιδιού που στην Ελλάδα το συναντούμε από τους αρχαίους ήδη χρόνους, μεταξύ των ορφικών παραδόσεων, στον Πυθαγόρα και φυσικά στη μυθολογία μας.
Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η ψυχή ενός νεκρού παίρνει τη μορφή ενός φιδιού, καθώς θεωρούσαν ότι η ουσία της ζωτικής ενέργειας βρισκόταν στον εγκέφαλο και στο νωτιαίο μυελό και φυσικά το φίδι μοιάζει επίσης με μια τεράστια σπονδυλική χορδή.
Ιδού τι παρίσταναν τα νομίσματα αυτά :
*Αυτοκράτωρ Ρώμης Τραϊανός,
1. Νικόπολης ad Lycum Πόντου. μ.Χ. 98-117. Χρονολόγηση 114-115 μ.Χ.
Παράσταση μπροστά : Τραϊανός δαφνοστεφανωμένος
Παράσταση πίσω :Θεό Νικη περπατώντας δεξιά, κρατώντας στεφάνι και κλαδί φοίνικα
2. Nicopolis ad Lycum Πόντου. μ.Χ. 112-113
Παράσταση μπροστά : Τραϊανός δαφνοστεφανωμένος
Παράσταση πίσω : ο Δίας καθισμένος αριστερά, κρατώντας τη Νίκη και το σκήπτρο.
3. Νικόπολης ad Lycum Πόντου μ.Χ. 112-113
Παράσταση μπροστά : Τραϊανός δαφνοστεφανωμένος
Παράσταση πίσω : Κουλουριασμένο φίδι με κεφάλι ακριβώς πάνω στο βωμό.
4, Νicopolis Ad Lycum Πόντου. Χτύπησε τοπικό έτος 43, μ.Χ. 113-114
Παράσταση μπροστά : Τραϊανός δαφνοστεφανωμένος
Παράσταση πίσω : η Αρμενία κάθεται αριστερά στις ασπίδες δίπλα στο τρόπαιο
ΚΟΙΝΟΝ ΤΗΣ ΑΡΜΕΝΙΑΣ
** Αυτοκράτωρ Ρώμης Μάρκος Αυρήλιος
5. Nicopolis ad Lycum, Pontus. μ.Χ. 161-192.
Παράσταση μπροστά : Μάρκος Αυρήλιος Παράσταση πίσω :Ο Δίας καθισμένος αριστερά, κρατώντας Nike και σκήπτρο
ΔΙΩΞΕΙΣ ΕΛΛΗΝΩΝ
Οι Νικαπολίτες γλυτώνουν το φονικό κατά το αρμενικό κίνημα, γιατί δεν δέχτηκαν ανάμειξη το 1915.
Δεν γλυτώνουν όμως τις εξοντωτικές εκτοπίσεις και εξορίες, τις λεηλασίες των Τουρκολαζών, τις σφαγές των ορδών του Τοπάλ Οσμάν.
Η διαταγή “περί ανταλλαγής πληθυσμών” φτάνει αργά στη μεσογειακή Νικόπολη και τέλη Ιουνίου 1924 αναχωρούν πεζοπορώντας υπό καταρρακτώδη βροχή για Κερασούντα, από εκεί με πλοίο για Κωνσταντινούπολη και συνέχεια για Ελλάδα.
“Αναχωρήσαμε στις 14 Αυγούστου 1924… Όταν μπήκαν στην ελληνική θάλασσα, ο καπετάνιος κατεβάζει από τον ιστό την τουρκική σημαία και υψώνει την ελληνική μέσα σε πανδαιμόνιο ζητοκραυγών και έξαλλου ενθουσιασμού…. Βράχνιασαν τα λαρρύγια μας τραγουδώντας πατριωτικά τραγούδια, τραγούδια της λευτεριάς, ψαλμωδίες…”
ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
– Ν. Κοζάνης : Πρόσφυγες από την Νικόπολη του Πόντου εγκαταστάθηκαν μετά το 1923 στο Σκαφίδι Κοζάνης 7 χλμ έξω από την πόλη της Κοζάνης που άλλαξε όνομα και σήμερα λέγεται Νέα Νικόπολη
–Ν. Θεσσαλονίκης : Απο το 1914 0μως πολύ πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στο χωρίο Ζάροβα που αργότερα άλλαξε όνομα και έγινε Νικόπολη που είναι πια είναι οικισμός του Δημου Λαγκαδα, ,45 χλμ ΒΑ της Θεσ/νικης , στις πλαγιές του όρους Βερτίσκος. .
Οι πρώτοι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν το 1914 , ήταν η οικογένεια Στεφανίδη από το Χατζήκιοϊ Νικοπόλεως Πόντου. Οι κάτοικοι προέρχονται από τα παρακάτω χωριά της Νικόπολης (Sebinkarahisar) Νομού Κερασούντος . 1) χωριό Χατζήκιοι: Οι οικογένειες των αδερφών Στεφανίδη Ιορδάνη και Παύλου (Ζούμπαυλος), Μαυρίδη Πρόδρομου (Κόχλος), Μαρουφίδη Εμμανουήλ, Κεβεζετίδη Κυριάκου (Τσοπούρ) ,Μισαηλίδη Μιχαήλ, Τηλεντζίδης Σάββας (Σισλής) , Παυλίδης Φώτιος (Τελεμένος), Γεωργιάδης Ιωαννης (πεταλωτής), Κουτσόγλου Ευστάθιος και Κουτσόγλου Στέφανος ? ( τη Παρασκευούλας) Αναστασιάδης Κλεάνθης, Λάζαρος, Αναστάσιος (Πακάλ, Τσουβάν και Παμπουκτσής) και ο πατέρας του Γιορδάμη Τσαλίκα. 2) Το χωριό Έσκιονε (σήμερα Ugurtza): Οι οικογένειες Γαρυπίδη Θεοδώρου με γιο τον Ιορδάνη, Αναστασιάδη Σπύρος (από Γαρυπίδης άλλαξε, ο λεγόμενος Ασκονίτας) ,Πορφύρογλου ή Προφυλίδη.
3) Το χωριό Καηλούκα οικογένεια Αντωνιάδη (Καλικότας)
4) Το χωριό Αλούτζα οικογένεια Νικολαίδη ή Βασιλειάδη (είχε δύο επίθετα, τελικά κράτησε το Νικολαίδης (οι βιομήχανοι)
5) Το χωριό Λάπα οικογένειες Αρτουτζόγλου (μετέπειτα Αρτουτζίδης) και Παπαδόπουλος (πεθερός του δάσκαλου Μπακάλη Αλέκου)
Η δεύτερη μεγάλη ομάδα καταγωγής των κατοίκων του χωριού προέρχεται από χωριά της Ρεφαγιάς (κωμόπολη 6.000 κατοίκων) που ανήκαν στη Μητρόπολη Νικοπόλεως, αλλά διοικητικά στον Νομό Ερζιντζάν. Τα χωριά αυτά είναι Νότια της Νικόπολης και είναι τα εξής:
6) Το χωριό Αλατζάχαν οι οικογένειες Ακριτίδης, Ακριτόπουλος, Χαιτίδης,Κυριακίδης, Μασμανίδης, Ξανθόπουλος, Ξενιτόπουλος, Σιδηρόπουλος (Πάγκαλος),Χορτοκουνίδης, Κωνσταντινίδης,Τσαγκαλίδης.
7) Το χωριό Καδήκιοι οικογένειες Ανδρεάδης, Γαλεγαλίδης, Μουρατίδης, Μαυρίδης (Τσουνγκουλούς) και Χαιτίδης (Κόκκινος).
Το χωριό Ρέφαγια οικογένειες Σολεημέζογλου, Χαριτωνίδης.
9) Το χωριό Μέντεμε οικογένειες Χατζηλιού ,Χατζηλιάδης, Ιωαννίδης (Γιορτς).
10) Τον Μοντολά οικογένειες Ιωαννίδης ή Δασκουλίδης, Σιδηρόπουλος, Κοντεσίδης.
11) Το χωριό Πισούρ οικογένεια Σαλονίδης (Πιρσιλής)
12) Το χωριό Σεητπελι οικογένεια Ιορδανόπουλος
13) Το χωριό Ουλούτσουχουρ οικογένεια Δαμιανίδη , απο αυτό το χωριό ήταν η Ξενίνα η οποία συμμετείχε στην έρευνα της Επιτροπής προσφύγων με μια εξαιρετική περιγραφή για το χωριό της.
14) Το χωριό Γούζουλου οικογένεια Κιαπίδη
Η ΝΙΚΟΠΟΛΗ ΣΗΜΕΡΑ
Σήμερα η πόλη έχει περίπου 15.000 κατοίκους.