Νίκος Πουλαντζάς. Τα πλοκάμια της οικογένειας Πουλαντζά και ο περίεργος θάνατός του! Έχει σημαδέψει την ιστορία της Αριστεράς με το πιστεύω του, πως «ο σοσιαλισμός ή θα είναι δημοκρατικός ή δεν θα είναι σοσιαλισμός»

Εάν είναι αδύνατον να αναλύσουμε την ιστορία, τουλάχιστον να καταγράψουμε τα γεγονότα και τα πρόσωπα που «γυρίζουν» γύρω από τη φωτιά!

Το πρόσωπο που θα ασχοληθούμε στη συγκεκριμένη περίπτωση, είναι και ο πλέον διακεκριμένος της οικογένειας διεθνώς. Είναι ο Ν. Πουλαντζάς, πολιτικός φιλόσοφος της Αριστεράς, καθηγητής κοινωνιολογίας στο Παρίσι και εκ των θεμελιωτών του Ευρωκομουνισμού.

Ποιες είναι όμως οι ρίζες της οικογένειας Πουλαντζά; Οι ρίζες αυτής της οικογένειας ανάγονται στον μακρινό Ελληνικό Πόντο. Στην αρχαία Ιωνία. Γενάρχης της οικογένειας θεωρείται ο γραμματικός στην αυλή των Κομνηνών κατά το 1248 μ.Χ., Δράκων Πουλαντζάς, ο οποίος είχε έρθει σε ρήξη με το αυτοκρατορικό περιβάλλον και αποχώρησε. Το λόγο της ρήξης και αποχώρησης δεν τον γνωρίζουμε. Το όνομά του προέρχεται από τον τόπο της αρχικής διαμονής του, το Πουλαντζάκιον.

Τα πλοκάμια της οικογένειας Πουλαντζά «σκόρπισαν» προς Κωνσταντινούπολη, Θράκη, Μακεδονία, Πελοπόννησο και Ζάκυνθο. Η οικογένεια Πουλαντζά όπου κι αν βρέθηκε, ασχολήθηκε με τα κοινά, τα γράμματα και τις τέχνες, αλλά και με το εμπόριο. Στον Πύργο Διρού οι Πουλαντζάδες είχαν το μεγαλύτερο κατάστημα εμπορίου της Μάνης, κατά το ήμισυ του 20ου αιώνα και ανταγωνίζονταν τα μεγαλοκαταστήματα των Αθηνών!

Στους απογόνους της οικογένειας συγκαταλέγονται μεγάλα και γνωστά ονόματα διεθνούς κύρους, μεταξύ των οποίων ο φιλόσοφος της νεωτεριστικής Αριστεράς και καθηγητής κοινωνιολογίας Νίκος Πουλαντζάς, ο πατέρας του καθηγητής γραφολογίας Αριστείδης Πουλαντζάς, ο καθηγητής χειρουργικής του πανεπιστημίου Αθηνών, Χάρβαρντ (ΗΠΑ) και Μελβούρνης (Αυστραλία) Ιωάννης Πουλαντζάς και ο καθηγητής της κοινωνιολογίας στα μεγάλα πανεπιστήμια της Ρώμης, Μιχάλης-Θαλής Πουλαντζάς.

Αλλά ας έρθουμε στον πιο γνωστό και διακεκριμένο διεθνώς, πολιτικό και φιλόσοφο Νίκο Πουλαντζά. Γεννήθηκε στην Αθήνα στις 22 Σεπτεμβρίου 1936 και ήταν γιος του διακεκριμένου γραφολόγου Αριστείδη Πουλαντζά (1900-1987).

Ο Νίκος Πουλαντζάς, βαθύς μελετητής του μαρξισμού, θεωρούσε κι αυτός όπως ο Μαρξ, ως καθοριστική κοινωνική μονάδα όχι το άτομο ή τον πολίτη, αλλά την κοινωνική τάξη στην οποία ανήκει και η οποία τον διαμορφώνει, αν και η επαναστατική του σκέψη ήταν πάντα έτοιμη να αμφισβητήσει μέσα από την ίδια την μαρξιστική διαλεκτική τα μαρξιστικά δόγματα, τονίζοντας πως «κάθε πολιτική θεωρία από τον Μαξ Βέρπερ και μετά, ή είναι διάλογος με τον μαρξισμό ή αναμέτρηση μαζί του».

Κλασικές παραμένουν οι μελέτες του για τη σχέση της πολιτικής εξουσίας και των κοινωνικών τάξεων, τη σχέση εξουσίας και κράτους, αλλά και την πορεία του σοσιαλισμού.

Ο Ν. Πουλαντζάς θεωρούσε το καπιταλιστικό κράτος όχι ως μία αυστηρά δομημένη πυραμιτοειδή ιεραρχία, αλλά ένα πλέγμα σχέσεων, ένα στρατηγικό πεδίο μέσα στο οποίο υφαίνονταν δίκτυα και κόμβοι εξουσίας, πλήρη αντιθέσεων και αντιφάσεων. Θεωρεί ότι το αστικό κράτος είναι ένα πλέγμα συμφερόντων, με διαπλεκόμενους βιομήχανους, τραπεζίτες, εμπόρους, γαιοκτήμονες, κρατικών μικροαστών γραφειοκρατών και τους ανθρώπους των ΜΜΕ, μέσω των οποίων ελέγχουν τη μάζα των λαών.

Μέσα από όλη αυτή τη διαδικασία λειτουργεί ένα κρυπτο-αυταρχικό κράτος, στο οποίο η εκτελεστική-διοικητική εξουσία χειραγωγεί τις άλλες δύο (νομοθετική και δικαστική), καταπατώντας το νόμο και επιβάλλοντας δια της νομοθεσίας την νομιμοποίηση των προνομίων του. Και το πιο επικίνδυνο, θεωρεί πως είναι η εξυπηρέτηση ξένων κέντρων συμφερόντων.

Η κορωνίδα της θεωρίας του είναι η πίστη του στη μετάβαση σε έναν εθνικό ή ακριβέστερα εθνικιστικό σοσιαλισμό, σεβόμενο τις ιδιαιτερότητες του κάθε έθνους. Κάτι αντίθετο με το πρότυπο που είχε επιβάλλει η ΕΣΣΔ στις εντός αυτής σοβιετικές δημοκρατίες και τις εκτός αυτής δορυφορικές λαϊκές δημοκρατίες. Ήταν αντίθετος σε κάθε μορφή εθνικής καταπίεσης και ότι η έννοια του έθνους δεν μπορούσε να υποβιβαστεί, μέσα από μία απλή οικονομική θεωρία. Πίστευε ότι το έθνος ούτε πρέπει, ούτε μπορεί να καταργηθεί στον σοσιαλισμό, ο οποίος επιβάλλεται να είναι δημοκρατικός, μέσα από θεσμούς αντιπροσώπευσης μιας άμεσης στη βάση του δημοκρατίας.

Στα «πιστεύω» του αντιτίθεται στον κίνδυνο περιστολής της εθνικής κυριαρχίας και την επέλαση της παγκοσμιοποίησης.

Ο περίεργος θάνατός του σημειώνεται στις 3 Οκτωβρίου 1979 στο Παρίσι, σε ηλικία 43 ετών. Επισήμως χαρακτηρίστηκε αυτοκτονία, αν και αποτελεί, ακόμη και σήμερα, ένα μυστήριο για την ευρύτερη οικογένεια. Μέλη της οικογένειάς του και όχι μόνον, πιστεύουν πως οι συνθήκες κάτω από τις οποίες βρήκε το θάνατό του, δεν έχουν διευκρινισθεί και ότι η απόδοση του θανάτου του σε «αυτοκτονία», δεν συνάδει με την ψυχική του κατάσταση, η οποία ήταν ενός ανθρώπου αισιόδοξα αγωνιστικού στη ζωή!

Ο Νίκος Πουλαντζάς ήταν γνωστός λόγω των ιδιαίτερα δημοφιλών νεωτεριστικών απόψεών του περί της Αριστεράς – «ο σοσιαλισμός ή θα είναι δημοκρατικός ή δεν θα είναι σοσιαλισμός» – και του γνωστού αντισοβιετισμού και αντισταλινισμού του. Ήταν ένας από τους ελάχιστους Ευρωπαίους αριστερούς διανοούμενους, που εθεωρείτο «επισήμως ανεπιθύμητος» στην ΕΣΣΔ!

Έχει σημαδέψει την ιστορία της Αριστεράς με το πιστεύω του, πως «ο σοσιαλισμός ή θα είναι δημοκρατικός ή δεν θα είναι σοσιαλισμός».