Ντοπιολαλιά Δρυόβουνου: ΚΟΛΙΑΝΤΑ-ΜΙ(Ε)ΛΙΑΝΤΑ –ΣΟΥΡΒΑ
ΡΟΥΓΚΑΤΣΙΑΡΙΑ-ΡΑΓΚΟΥΤΣΙΑΡΙΑ
Καλημέρα…καλή Χρονιά..ευτυχές το νέο έτος…κατά τον πόθο σας… (χιλιάδες, μυριάδες ευχές να κατακλύσουν το σπιτικό σας.)
1) Επειδή όπως σας είπα γενικότερα «μι γκαζγκαλνούν» πάντα τα θέματα που αφορούν , ειδικότερα τον πολιτισμό ,αλλά και γενικότερα όλα τα δρώμενα του αγαπημένου μας χωριού του Ντριανόβου
2) Σε συνέχεια των δύο δημοσιεύσεων μου με θέμα οι ΠΡΟΥΤΟΥΠΟΡ 1 & 2 που αφορούν την πρωτοπορεία μας τόσο στα κόλιαντα όσο και στο πρώτο καρναβάλι της χρονιάς
3) Ενθυμούμενος περιγραφές του πατέρα μου του Κώτσιου, της μάνας μου της Όλγας , της γιαγιάς μου της Ευλαμπίας και γενικότερα μνήμες από διηγήσεις από παπούδες και γιαγιάδες του Χωριού τόσο για τα κόλιαντα όσο και για το καρναβάλι
4) Επειδή θυμάμαι μια έκφραση του παππού μου που όταν έλεγα τη λέξη κόλιαντα συμπλήρωνε πάντα «κι μίλιαντα» (και μου εξήγησε γιατί)
5) Επειδή μου έκανε εντύπωση ότι το καρναβάλι μας το λέγαμε ΡΟΥΓΚΑΤΣΙΑΡΙΑ (και όταν ήσουνα βρώμικος στο πρόσωπο, με μαυρίλες κλπ έλεγαν «σα ρουγκατσιάρ γέγκις) ενώ στην Εράτυρα και στη Γαλατινή το λέγαν Μπουμπουσιάρια, στην Καστοριά Ραγκουτσιάρια, στην Κοζάνη Καρναβάλια, στη Νάουσα Μπούλες, στην Έδεσσα Κλαπουτάρκα, Μπαμπούγερα στις Σερρες, Γαϊτανάκι στην Ξάνθη, Ανακατωσάρια στα Γρεβενά κλπ
Με βάση όλα τα παραπάνω, πάμε λοιπόν να προσεγγίσουμε τους δύο όρους τα ΜΙΛΙΑΝΤΑ (που λέγαμε μαζί με τα κόλιαντα) και τα ΡΟΥΓΚΑΤΣΙΑΡΙΑ , για τα καρναβάλια..
Α) ΜΙΛΙΑΝΤΑ.(Η ΜΕΛΙΑΝΤΑ) Συμφωνα με διηγήσεις παπούδων στο χωριό (πέρασαν και οι δυό τα 100) ,ου πάππους ου Σόντς (π’ έκαμιν κι σν Αμιρική ) κι ου πάππους ου Στέργιους ου Δημόπουλος (τ’ Μπούλη ου πάππους) , μου διηγήθηκαν σε διαφορετικούς χρόνους το εξής. Όταν έμπαινε ο Δεκέμβρης, κάθε βράδυ, έβγαιναν τα παιδιά του χωριού στο τσιαρδάκι στι σπίτι τους ή απ’ έξω από την εξώπορτα (απ’ τ’ θύρα), χπούσαν μια μι τ’ τζιουμανίκα η τν πόρτα η του πάτουμα απ’ του τσιαρδάκ’ κι φώναζαν ΚΟΛΙΑΝΤΑΑΑΑ (πολλές φορές κι καρτιρούσαν τν απάντηση απ’ τον άλλο ..ΚΙ ΜΕΛΙΑΝΤΑΑΑΑ (Η ΜΙΛΙΑΝΤΑ) (Τα ίδια μου διηγήθηκε και ο παππούς μου ο Χρήστος ο Ζαχόπουλος, αλλά τη φράση κόλιαντα κι μίλιαντα την έλεγε και η μάννα μου.)
Επειδή είχα ρωτήσει πολλές φορές τη γιαγιά για το μέλιαντα, μου είχε πεί και για ένα γλυκό που έφτιαχναν με κασταλαΐ και ζυμάρι με σιρόπι και τριμένα αμύγδαλα η καρύδια από πάνω και τα έλεγαν μέλιαντα και τα κερνούσαν στς κουλιαντέρδις. Τους έδιναν δηλαδή εκτός από κάστανα και κολιαντίνες και μέλιαντα.
Ψάχνοντας λίγο για τα μέλιαντα ή μίλιαντα στη Βλάστη βρήκα τα εξής: «Από τις αρχές Δεκεμβρίου κάθε βράδυ τα μικρά παιδιά έβγαιναν στην αυλή και με δυνατή φωνή φώναζαν «Κόλιαντα».
Επαναλάμβαναν πολλές φορές την ίδια λέξη μέχρι να απαντήσει ένα άλλο παιδί «Μέλιαντα» ή «Σούρβα» και μέσα στο βαθύ σκοτάδι προσπαθούσαν από την φωνή να καταλάβουν με ποιο παιδί επικοινωνούσαν φωνητικά.
Όσο περνούσε η ώρα έμπαιναν στο φωνητικό παιχνίδι αυτό και άλλα παιδιά από όλα τα σπίτια της μεγάλης τότε Βλάστης και ήταν αδύνατο πλέον να διαπιστωθεί ποιο παιδί επικοινωνούσε με ποιο και προσπαθούσαν κατά γειτονιές και ομάδες με τα συνθήματα «ΚΟΛΙΑΝΤΑ-ΜΕΛΙΑΝΤΑ-ΣΟΥΡΒΑ» να επικοινωνούν εναλλακτικά και πάντα φωνητικά με άλλες γειτονιές και ομάδες υπό χαρά και απόλαυση του πανδαιμονίου φωνών από μικρούς και μεγάλους.. Τα «Μέλιαντα» ήταν γλυκίσματα (όπως τα γνωστά «μελομακάρονα») και «Σούρβα» ήταν μικροί ώριμοι καρποί από τα πολλά δένδρα «Σουρβιά», όμοια με την αγριοαχλαδιά.»
ΣΟΥΡΒΑ, λέγονταν από εμάς , επίσης και η παραμονή πρωτοχρονιάς, όπως τα κόλιαντα ήταν παραμονή Χριστουγένων…
Αυτά λοιπόν για τα μίλιαντα η σούρβα
Β) ΡΟΥΓΚΑΤΣΙΑΡΙΑ (ΝΤΡΙΑΝΟΥΒΝΑ) (ΤΟ ΠΛΗΣΙΕΣΤΕΡΟ ..ΡΑΓΚΟΥΤΣΙΑΡΙΑ ΚΑΣΤΟΡΙΑΝΑ)
Ο πατέρας μου μου έλεγε, ότι ο πατέρας του και ο παππούς του του διηγούνταν ότι όταν ήταν νέοι και συμμετείχαν στα Ρουγκατσιάρια, ντύνονταν με προβιές είχαν προσωπίδες από δέρμα, κέρατα και , μόλις άλαζε ο χρόνος, πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι με τα νταούλια, τραγουδούσαν , χόρευαν και έλεγαν «νγκουκυρίσια μπέτια». Έβγαιναν από τα σπίτια , τους κερνούσαν και πήγαιναν στο επόμενο σπίτι.
Επειδή τα ΡΑΓΚΟΥΤΣΑΡΙΑ είναι μάλλον παραφθορά του ΡΟΥΓΚΑΤΣΙΑΡΙΑ ψάχνοντας βρήκα τα εξής:
Β1) ΡΟΥΓΚΑΤΣΙΑΡΙΑ Ρουγκατσάρια < σλαβικής προέλευσης рогатый (rɐˈɡatɨj: που έχει κέρατα, διάβολος) < рогат (rɐˈɡat: που έχει κέρατα) < рог (rog: κέρατο) < πρωτοσλαβική *rogъ (κέρατο) (
Ρουγκατσάρια ή Ρουγκάτσια ουδέτερο, μόνο στον πληθυντικό (ιδιωματικό, λαογραφία) έθιμο που συναντάται σε πόλεις και χωριάτης Θεσσαλίας, Μακεδονίας κ.α. την περίοδο της πρωτοχρονιάς ή των Φώτων, κατά το οποίο ομάδες νέων μεταμφιέζονται και τριγυρίζουν πειράζοντας όσους συναντούν
Το ίδιο βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς λίγο πριν την αλλαγή του χρόνου στα περισσότερα ορεινά χωριά της Κοζάνης και των Γρεβενών αναβιώνουν τα Ρουγκατσάρια. Οι νέοι του χωριού, ντυμένοι με τις παραδοσιακές τους στολές, άλλοι μεταμφιεσμένοι φορώντας προβιές και κεφάλια ζώων, άλλοι με αυτοσχέδιες μάσκες αλλά με κεντρικό πρόσωπο την «μπούλα» που είναι άντρας μεταμφιεσμένος σε νύφη και τον «ρογκατσάρη» δηλαδή τον «αράπη», περνούν από όλα τα σπίτια πίνοντας και χορεύοντας και ανταλλάσσοντας ευχές και πειράγματα με τους οικοδεσπότες.
Β2) ΡΑΓΚΟΥΤΣΙΑΡΙΑ (ΠΑΡΑΦ. ΤΟΥ ΡΟΥΓΚΑΤΣΙΑΡΙΑ , ΜΕ ΤΑ ΙΔΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ). Τα Ραγκουτσάρια, όπως ονομάζονται τα καρναβάλια, γιορτάζονται από τις 6 μέχρι τις 8 Ιανουαρίου και διατελούν αναβίωση των αρχαίων Διονυσιακών τελετών, που γίνονταν από αρχαιοτάτων χρόνων και σύμφωνα με τους ντόπιους είναι γιορτή που σκοπό έχει να ξεχάσουν τα προβλήματα της χρονιάς
Η ονομασία Ραγκουτσάρια, προέρχεται από το λατινικό rogatores, δηλαδή ζητιάνοι, (ακόμη rogatio στα Λατινικά σημαίνει ζητώ), αφού οι μεταμφιεσμένοι ζητούν από τους νοικοκύρηδες, του οποίους τα σπίτια επισκέπτονται να τους δώσουν δώρα προκειμένου να διώξουν τα κακά πνεύματα.
Τα Ραγκουτσάρια έχουν την καταγωγή τους από τα αρχαία Χειμερινά Διονύσια, και είναι γνωστά με αυτό το όνομα μόνο στη Μακεδονία και τη Θεσσαλία, στα οποία υπήρχε ο θίασος των μεταμφιεσμένων που γύριζε από σπίτι σε σπίτι, μπαίνοντας και χαριεντίζοντας με τους νοικοκυραίους ζητώντας κεραστικά και φιλοδωρήματα. Ηταν κρυμμένοι πίσω από προβιές και αυτοσχέδιες μάσκες, φροντίζοντας στην απομάκρυνση των κακών πνευμάτων που ταλαιπωρούσαν τον κόσμο των καιρών εκείνων
Κατά την διάρκεια της Ρωμαϊκής κυριαρχίας, οι μεταμφιέσεις συνεχίστηκαν και προστέθηκαν νέες γιορτές. Οι Rogatores (ζητιάνοι), κατά την επίσκεψή τους στα σπίτια της περιοχής έπαιρναν κεραστικά και φιλοδωρήματα, διώχνοντας τα κακά πνεύματα που δυσκόλευαν τη ζωή των ανθρώπων
Στους βυζαντινούς χρόνους, οι λατρευτικές γιορτές της Αρχαίας Ελλάδας ήλθαν σε αντίθεση με την επίσημη Χριστιανική Θρησκεία και πολλά στοιχεία χάθηκαν ή ξεχάστηκαν εντελώς. Όμως, αρκετά από αυτά κατόρθωσαν και αντέξανε τον χρόνο και τα εμπόδια, φτάνοντας ως τις μέρες μας
Επί Τουρκοκρατίας κατάφεραν να περάσουν το κατώφλι του 20ου αιώνα σαν “τσαρανιασμένοι ραγκουτσάρηδες” (οι βαμμένοι με μαύρο χρώμα στο πρόσωπο και το σώμα).
Οι κάτοικοι έβγαιναν στους δρόμους μεταμφιεσμένοι πρόχειρα, κάνοντας επισκέψεις σε σπίτια, κυρίως των εορταζομένων και έφταναν απαραίτητα στην πλατεία στο Ντολτσό. Στο όλο σκηνικό απαραίτητα ήταν τα πειράγματα, τα φιλοδωρήματα και τα κεραστικά
Μέχρι τη δεκαετία 1920-1930, απαραίτητη ήταν και η παρουσία του Βάκχου με την συνοδεία ενός γαϊδάρου στολισμένου με κληματόφυλλα και στηριγμένο στο σαμάρι του το ξόανο του Θεού Διονύσου, μέσα στο οποίο υπήρχε ένα μικρό βαρελάκι με κρασί.
Κατά την διάρκεια της δεκαετίας 1940-50 και την επιστροφή πολλών Καστοριανών από το εξωτερικό, άρχισαν να εμφανίζονται και οι νέες αλλαγές στην μεταμφίεση
Στην αρχαιότητα οι άνθρωποι μεταμφιέζονταν σε ζώα όπως για παράδειγμα αγελάδες, ελάφια και τράγους. Κατά τη βυζαντινή περίοδο απαγορεύτηκε αυστηρά αυτή η μεταμφίεση, κι έτσι σταδιακά καθιερώθηκαν άλλες μορφές μεταμφίεσης, όπως π.χ. η αλλαγή του φύλου (οι άνδρες φορούν φούστες και μαντήλια και οι γυναίκες μουστάκια και γραβάτες), χαρακτηριστική αμφίεση των Ραγκουτσαριών ήταν το να βάζουν απλά το σακάκι τους ανάποδα..
Πάντως μέχρι το 1930 στα Ραγκουτσάρια κυριαρχούσε η μορφή του Βάκχου.
Πέρα από τις συμβολικές ερμηνείες του εθίμου, τα Καστοριανά Ραγκουτσάρια προσδίδουν σήμερα μια εύθυμη και διασκεδαστική νότα, προσελκύοντας πολλούς επισκέπτες για ένα ξέφρενο γλέντι πέρα από τα συνηθισμένα.
Από την αναφορά μου λοιπόν, σ’ όλα τα προηγούμενα συνάγονται, αβίαστα, τα εξής:
1) Η πολιτισμική συνέχεια , των διοικητικών οντοτήτων του Βοϊου, είναι αδιάλειπτη στο χρόνο, σχετιζόμενη-συσχετιζόμεβη με όμοια ή ομοειδή χαρακτηριστικά. . (Κόλιαντα-μέλιαντα –σούρβα στη Βλάστη, στο Δρυόβουνο και προφανώς και σε άλλες διοικητικές οντότητες της ευρύτερης περιοχής)
2) Καίρια-κυρια χωροταξική θέση του Σαΐτα-Ντριανόβου σαν χωνευτήρι πολιτιστικών δρώμενων της ευρύτερης περιοχής. Θέση-Σημείο κλειδί αυνάντησης των διοικητικών οντοτήτων του Μακεδονικού Κρατους ..Ελίμειας-Ανασέλιτσας-Ορεστίδος. . Σημείο Συνάντησης των περιοχών Μπιτολίων –Εορδαίας με περιοχή Ιωαννίνων και συνάντηση περιοχών Καστοριάς-Κορυτσάς με Κοζάνης Αιανής.
3) Απόλυτη συσχέτιση των πολιτισμικών δρώμενων με την αρχαιότητα τη Διονυσιακή λατρεία.Τα σύγχρονα σκωπτικά διθυραμβικά άσματα, τα μεταλαμπαδευμένα στοιχεία της Διονυσιακής «λαϊκής θρησκείας», του κρασιού του γλεντιού της γονιμότητας και της βλάστησης, του θεάτρου. Οι πομπές , τα καρναβάλια,τις υπαίθριες γιορτές, τα πανηγύρια με αρχαία στοιχεία όπως το χορό, το τραγούδι, τη μουσική,τα σκετσάκια, το ξεφάντωμα, τα πειράγματα, τα αστεία,τα τολμηρά ερωτικά λόγια, τα περιπαιχτικά καμώματα, τα τραγούδια με ερωτικά υπονοούμενα, τα λογοπαίγνια, οι μάσκες, οι μεταμφιέσεις,..
4) Η πολιτισμική μας κουλτούρα , κατατείνει πασιφανώς στο βάθος των αιώνων με πολλά-πολλά στοιχεία της Διονυσιακής λατρείας όπως το ποτό, ο χορός η πομπή η μεταμφίεση κλπ..Προφανώς και έχει μετεξελιχθεί, φτάνοντας στο σήμερα , αλλά θυμάστε τα ΡΟΥΓΚΑΤΣΙΆΡΙΑ μας, έχουν (είχα) χορό , ποτό τραγούδι ,σκωπτικό, μεταμφίεση, πομπή, θεατρικό ..ακόμη και τύποις « Μαινάδες» (ακολούθους της πομπής)
(Πολλά στοιχεία, μεταφέρθηκαν και ε μια άλλη Διονυσιακή γιορτή μας..το καρναβάλι κι τς κλαδαριές. Γι’ αυτό θα τα πούμε αργότερα..)
ΕΠΕΛΕΞΑ ΜΟΝΟ ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ, ΑΡΓΟΤΕΡΑ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ, ΘΑ ΔΕΙΤΕ ΠΩΣ «ΤΑΙΡΙΑΖΟΥΝ» ΟΛΑ ΑΥΤΑ ΜΕ ΤΗ ΝΤΟΠΙΟΛΑΛΙΑ ΜΑΣ Η ΟΠΟΙΑ ΕΔΡΑΖΕΤΑΙ ΠΛΗΡΩΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ-ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗ
ΝΑ ΕΙΣΤΕ ΟΛΟΙ ΚΑΛΑ
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ
