Ο εκφυλισμός των θεσμών

Ο εκφυλισμός των θεσμών

Αν και για όλους τους Αμερικανούς προέδρους κατά καιρούς ακούστηκαν διάφορα για διαφθορά και κατάχρηση εξουσίας, ουδείς πριν από τον Ρίτσαρντ Νίξον είχε πιαστεί με τη γίδα στην πλάτη. Ο τελευταίος δεν είχε στο παλμαρέ του μόνο το σκάνδαλο των υποκλοπών, αλλά είχε στήσει ολόκληρο παρακρατικό μηχανισμό επηρεασμού της κοινής γνώμης. Εργαλειοποίησε τις ομοσπονδιακές υπηρεσίες για δικά του πολιτικά οφέλη· το υπουργείο Δικαιοσύνης και το FBI για εκφοβισμό και συκοφάντηση των πολιτικών του αντιπάλων, το IRS (φορολογικός μηχανισμός) για προσέλκυση προεκλογικών δωρεών κ.ά. Είχε κάνει δική του νομική θεωρία: «Ο,τι κάνει ο πρόεδρος είναι εξ ορισμού νόμιμο», είχε πει σε συνέντευξή του.

Μετά το Γουότεργκεϊτ, το εύρος της διαφθοράς στον Λευκό Οίκο σόκαρε τους Αμερικανούς. Το Κογκρέσο ψήφισε αντίβαρα στις υπερεξουσίες του προέδρου. «Εγινε μια προσπάθεια μεταρρύθμισης της προεδρίας και επιβολής ορισμένων περιορισμών (…) για να διασφαλιστεί ότι ένας πρόεδρος δεν θα γινόταν τύραννος», λέει η δημοσιογράφος του «New Yorker» Τζέιν Μάιερ στο ντοκιμαντέρ «Trump’s Power & the Rule of Law» (PBS, 16.7.2025). Ανεξαρτητοποιήθηκαν επί της ουσίας το υπουργείο Δικαιοσύνης, το FBI και οι εφορίες (IRS). Το Κογκρέσο τοποθέτησε γενικούς επιθεωρητές στα υπουργεία και στις ομοσπονδιακές υπηρεσίες κ.λπ. Με άλλα λόγια, έκαναν ό,τι μπορούσαν για να προστατεύσουν το κράτος από τις κυβερνήσεις του.

Τα αντίβαρα στην εκτελεστική εξουσία δεν γκρεμίζονται μονομιάς, ροκανίζονται πριν σωριαστούν.

Ολα αυτά κράτησαν μέχρι το 2001. Το σοκ της 11ης Σεπτεμβρίου γκρέμισε τα φράγματα στις υπερεξουσίες του προέδρου. Υπό την ανοχή Βουλής και Γερουσίας, των δικαστηρίων, των ΜΜΕ, ο πρόεδρος μπορούσε να «στραμπουλήξει» το Σύνταγμα για, π.χ., πολυετείς κρατήσεις υπόπτων στο Γκουαντάναμο χωρίς δίκη. Αποκαλύφθηκε ότι η NSA υπέκλεπτε συνομιλίες εκατομμυρίων Αμερικανών και δεν κουνήθηκε φύλλο. Ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια: το 2002 το ABC –πάλι– έκοψε το χιουμοριστικό σόου «Politically Incorrect» επειδή ο Μπιλ Μάιερ επέκρινε την επέμβαση των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν. «Ακυρώθηκα πριν καν υπάρξει κουλτούρα ακύρωσης», λέει σήμερα ο παρουσιαστής (20.9.2025).

Οι μόνοι που αντέδρασαν τότε για την κερκόπορτα που θα οδηγούσε στην άλωση όλων των θεσμικών αντιβάρων ήταν κάποιοι αριστεροί liberals, αλλά αυτοί είναι (εξ ορισμού) «προδότες». Ομως τότε η προεδρία του Τζούνιορ Μπους δεν υπερέβη τα εσκαμμένα του πολιτικού ανταγωνισμού. Το Σύνταγμα παραβιάστηκε, πολλαπλώς, αλλά για… εθνικούς μόνο λόγους. Ο αρθρογράφος Μπιλ Κρίστολ, που τότε ήταν διευθυντής του γραφείου του αντιπροέδρου, θυμάται πως «μας ζητούσαν να μην έχουμε άμεση επαφή με το υπουργείο Δικαιοσύνης. Εθεωρείτο απλώς τρομερή κατάχρηση εξουσίας η προσπάθεια να χρησιμοποιήσεις το υπουργείο Δικαιοσύνης για προσωπικούς ή πολιτικούς σκοπούς» (PBS, 16.7.2025).

Οι θεσμοί δεν γκρεμίζονται μονομιάς. Τα αντίβαρα στην εκτελεστική εξουσία ροκανίζονται πριν σωριαστούν. Μεσολάβησαν πολλά –με πρώτο και κύριο την αλλαγή της σύνθεσης του Ανωτάτου Δικαστηρίου από τους Ρεπουμπλικανούς– και τον περασμένο Μάρτιο, για πρώτη φορά Αμερικανός πρόεδρος επισκέφθηκε το υπουργείο Δικαιοσύνης. Η ρωγμή στα θεσμικά αντίβαρα που άνοιξε το 2001 έγινε ρήγμα, αφού ο Ντόναλντ Τραμπ ζήτησε δημοσίως από τον αναπληρωτή γενικό εισαγγελέα (υφυπουργό Δικαιοσύνης) τη δίωξη δικηγόρων και των εισαγγελέων που ερευνούσαν την ανάμειξη της Ρωσίας στις εκλογές του 2016 κι έψαχναν τις σκοτεινές οικονομικές του δοσοληψίες. Ονομάτισε τον ομοσπονδιακό εισαγγελέα Αντριου Βάιτσμαν και «έναν τύπο, που δεν ξέρω ούτε πώς μοιάζει, το όνομά του είναι Νορμ Αϊσεν (…) Αυτοί δεν είναι νόμιμοι άνθρωποι, είναι απαίσιοι άνθρωποι, είναι καθάρματα» (14.3.2025). «Τοντ», είπε στον δεύτερο τη τάξει του υπουργείου Δικαιοσύνης Τοντ Πλανς, «θα έχω μόνο μία ευκαιρία να στο πω. Αυτοί είναι πολύ κακοί άνθρωποι».