«Ο φίλος τον φίλον εν κινδύνοις γιγνώσκει…».
Υπάρχει στις μέρες μας φιλία, όπως αυτή του Δάμωνα και του Φιντία; (Διαμαντή Βαχτσιαβάνου)
Η φιλία αποτιμάται σε μονάδες μέτρησης, μπαίνει στη ζυγαριά με οικονομικούς όρους και αποτιμάται σε άλλα πράγματα; Να αναφέρουμε μερικά από αυτά τα πράγματα; Ας πούμε πως ονομάζονται αγάπη, κατανόηση, διάρκεια, συγκατάβαση, υποχώρηση, αυταπάρνηση, υπομονή, εμπιστοσύνη, δοτικότητα, αφοσίωση.
Είναι μερικά χαρακτηριστικά της φιλίας. Σίγουρα δεν έχει σχέση με τη φιλία το «πούλημα» με την πρώτη ευκαιρία. Αυτό είναι υπολογισμός συμφέροντος. Τον φίλο δεν τον «σκοτώνεις» στο πρώτο λάθος Στον φίλο στέκεσαι στα δύσκολα και είσαι ο τελευταίος που θα τον σταυρώσει δημοσίως.
Το πρώτο μάθημα των αρχαίων ελληνικών στην Α’ Γυμνασίου ήταν ένας ύμνος στη φιλία… «Ο φίλος τον φίλον εν πόνοις και κινδύνοις ου λείπει» (ο φίλος δεν εγκαταλείπει τον φίλο όταν πονάει).
«Πιστόν φίλον εν κινδύνοις γιγνώσκεις» (Τον πιστό φίλο στους κινδύνους τον γνωρίζεις).
«Πιστεύω τω φίλω» (Έχω εμπιστοσύνη στον φίλο).
Η φιλία είναι κάτι διαχρονικό από την εποχή του πρώτου ανθρώπου στη γη. Θα λέγαμε πως είναι ένας σημαντικός κρίκος στις ανθρώπινες σχέσεις, φτάνει να υπάρχει αληθινή φιλία. Το ερώτημα είναι εάν υπάρχει αληθινή φιλία ή είναι σχήμα λόγου, όσα αναφέρει το αρχαίο κείμενο. Υπάρχει στις μέρες μας αληθινή φιλία;
Στη μυθολογία, στην ιστορία, στη λογοτεχνία, αναφέρονται πολλά παραδείγματα φιλίας, π.χ. Ηρακλής και Ιόλαος, Αχιλλέας και Πάτροκλος, Μ. Αλέξανδρος και Ηφαιστίωνας. Το πιο γνωστό και θα λέγαμε εντυπωσιακό όμως πρότυπο φιλίας, είναι αυτό του Δάμωνα και του Φιντία.
Ο Δάμων και ο Φιντίας ήταν δύο Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι και φίλοι που ζούσαν στις Συρακούσες, όταν στην εξουσία ήταν ο τύραννος Διονύσιος Β’ ο Νεότερος. Ιδιαίτερα απολυταρχικός τύραννος, πολύ δύσκολος χαρακτήρας και οι Συρακούσιοι περνούσαν δύσκολες μέρες. Υποψιαζόταν τους πάντες ότι θέλουν να τον ανατρέψουν και οι εκτελέσεις ήταν καθημερινό φαινόμενο.
Μέσα σε αυτό το αυστηρό πολιτικό πλαίσιο, ο Φιντίας κατηγορήθηκε ότι σχεδίαζε την ανατροπή του τυράννου, συνελήφθη και καταδικάστηκε σε θάνατο. Ο Φιντίας είχε αφήσει όμως κάποιες σημαντικές εκκρεμότητες τις οποίες έπρεπε να κλείσει πριν εκτελεστεί και για να το κάνει αυτό, έπρεπε να πείσει τον Διονύσιο να καθυστερήσει την εκτέλεσή του. Ο Διονύσιος φυσικά αρνήθηκε, αλλά οι δύο φίλοι ζύγισαν τα δεδομένα και βρήκαν τη λύση, που θα επέτρεπε τον Φιντία να φύγει για να κλείσει τις ανοιχτές του υποθέσεις. Εγγύηση θα ήταν ο Δάμων, που θα έμενε στη θέση του Φιντία ως εγγύηση, μέχρι την ώρα που θα γυρνούσε ο Φιντίας για να εκτελεστεί. Αν δεν γυρνούσε, θα εκτελούνταν ο Δάμων, ο οποίος είχε απόλυτη εμπιστοσύνη στον φίλο του πως θα γυρνούσε.
Στην πρόταση αυτή ο τύραννος Διονύσιος δέχτηκε, μη πιστεύοντας πως ο Φιντίας θα γυρνούσε, όπως δεν πίστευε και στη φιλία. Ο Φιντίας έφυγε για το χωριό του, όπου πάντρεψε την αδελφή του όπως είχε υποχρέωση – αυτός ήταν ο λόγος – και ξεκίνησε την επιστροφή του, Κάποια απρόβλεπτα γεγονότα όμως καθυστέρησαν την επιστροφή του, έπεσε θύμα ληστών, αλλά κατάφερε να ξεφύγει.
Οι καθυστερήσεις αυτές έφεραν τον Δάμωνα ένα βήμα πριν το θάνατο και ο τύραννος Διονύσιος τον ειρωνευόταν που πίστευε ακόμα στη φιλία. Την ώρα όμως που ο Διονύσιος έδινε εντολή για την εκτέλεση του Δάμωνα, παρουσιάστηκε ο Φιντίας.
Η κατάληξη του θρύλου; Τόσο ο Φιντίας όσο και ο Δάμων ήταν πρόθυμοι ακόμα και μετά την εμφάνιση του πρώτου, να δώσουν τη ζωή τους με αντάλλαγμα την απελευθέρωση του άλλου. Ο μεν Φιντίας ισχυριζόταν ότι είχε φτάσει στην ώρα του και ότι έπρεπε να ζήσει ο Δάμων που λειτουργούσε απλά ως ενέχυρο, ο δε Δάμων ότι ο Φιντίας είχε αργήσει και επομένως θα έπρεπε αυτός να θανατωθεί.
Αυτό συγκίνησε τον σκληρό Διονύσιο, ο οποίος χάρισε τη ζωή και στους δύο. Ο Διονύσιος πίστεψε στη φιλία. Η φιλία του Δάμωνα και του Φιντία είναι κυριολεκτικά θρυλική, της απόλυτης εμπιστοσύνης και της ανιδιοτέλειας. Ένας θρύλος διδακτικός αλλά και επιδραστικός. Είναι η ιδανική φιλία. Ο θρύλος αυτός είναι μια ωδή στη φιλία.
Τον θρύλο αυτό όμως έρχεται να τον αποδομήσει ένας νεότερος ποιητής. Το 1970 ο Νίκος Γκάτσος με τον Μάνο Χατζηδάκη, με τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση, δίνουν ένα άλλο τέλος στη φιλία του Δάμωνα και του Φιντία.
Λένε πως κάποια στιγμή τα «σπάσανε» και χωρίσανε. Έφτασαν σε σημείο να σκοτώσουν ο ένας τον άλλο, έπειτα από μια ερωτική απογοήτευση, που αφορούσε την ίδια γυναίκα! Και εδώ η αιτία είναι η γυναίκα!
Το τραγούδι με τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση έχει τίτλο «Δάμων και Φιντίας». Η φιλία του αρχαίου θρύλου είναι διαφορετική από τη φιλία του τραγουδιού. Η φιλία των Πυθαγόρειων μοιάζει στην πραγματικότητα πολύ μακρινή. Όπως λένε, οι θρύλοι στο τέλος της ημέρας είναι φανταστικές ιστορίες και μάλλον η φιλία των Πυθαγόρειων μοιάζει μακρινό παρελθόν.
Βιβλιογραφία: – Αρχαία Ελληνική Γραμματεία
- «Για όλα υπάρχει ένας μύθος» – Κων/νος Λουκόπουλος.
Διαμαντής Θ. Βαχτσιαβάνος
