«Από τη στιγμή που οι πολιτικοί ανεβαίνουν τα σκαλοπάτια της εξουσίας, ξαφνικά γίνονται βασιλιάδες. Δεν μπορώ να καταλάβω πώς συμβαίνει αυτό, αλλά αυτό που ξέρω στα σίγουρα, είναι ότι «δημοκράτες» ήρθαν σε αυτόν τον κόσμο για να εξασφαλίσουν ότι δεν υπάρχει κανείς σαν αυτούς. Θέλουν ένα παλάτι, ένα κόκκινο χαλί και πολλούς ανθρώπους από πίσω να λένε «μάλιστα, κύριε». Νομίζω ότι όλο αυτό είναι απαίσιο» δήλωσε ο Πρόεδρος της Ουρουγουάης.
Ο Χοσέ Μουχίκα, πρώην Πρόεδρος της Ουρουγουάης, υπήρξε μέλος του αντάρτικου των Τουπαμάρος, φυλακίστηκε 14 χρόνια, επέζησε μετά από έξι πυροβολισμούς και κατάφερε να εκλεγεί στο ανώτερο αξίωμα της χώρας του. Επί Προεδρίας του, η Ουρουγουάη, η δεύτερη μικρότερη χώρα της Λατινικής Αμερικής, κατάφερε να έχει μια σταθερή οικονομία και ένα πολιτικό σύστημα ελάχιστα διεφθαρμένο. Ο Μουχίκα προχώρησε σε προοδευτικές μεταρρυθμίσεις, όπως η νομιμοποίηση της ιατρικής κάνναβης και υποστήριξε μια πολιτική υπέρ των οικονομικά αδύναμων και του αγροτικού πληθυσμού.
Αρκετοί πολιτικοί αντίπαλοι του Μουχίκα επέκριναν το έργο του, αλλά και τις περίεργες συνήθειές του. «Μπορεί στα μάτια πολλών να μοιάζω σαν ένας εκκεντρικός γέρος. Αλλά μην ξεχνάτε το δικαίωμα της ελεύθερης βούλησης», ήταν η απάντηση του 87χρονου σήμερα Μουχίκα, που συνέχισε να μένει σε μία φάρμα, καλλιεργώντας χρυσάνθεμα και έχοντας συντροφιά τη γυναίκα του και την αγαπημένη του, τρίποδη σκύλα, την Εμμανουέλλα.
Πριν την εκλογή του για την προεδρία, με το κόμμα που ίδρυσε, το «Κίνημα για τη Λαϊκή Συμμετοχή», το οποίο ανήκε στον συνασπισμό «Διευρυμένο Μέτωπο», συγκέντρωσε τις περισσότερους ψήφους στις εκλογές της χώρας το 2004.
Ο Μουχίκα, ένα χρόνο αργότερα διορίστηκε υπουργός Γεωργίας, Κτηνοτροφίας και Αλιείας. Τότε ξεκίνησε να υιοθετεί μια πολιτική, που εστίαζε σε περισσότερα προνόμια του αγροτικού πληθυσμού και σε μια «ανθρωπιστική» πολιτική με γνώμονα την βελτίωση των βιοτικών συνθηκών του πληθυσμού που ζούσε στα όρια της φτώχειας. Πολλοί τον χαρακτήριζαν σαν τον πολιτικό που μιλούσε τη γλώσσα του λαού, ενώ άλλοι έλεγαν ότι εκμεταλλευόταν τους οικονομικά αδύναμους για την πολιτική του ανέλιξη. Το 2009, στις προεδρικές εκλογές κέρδισε τον πολιτικό του αντίπαλο και πρώην πρόεδρο, Λουίς Αλμπέρτο Λακάγιε. Ο πολιτικός κέρδισε τον σεβασμό μεγάλης μερίδας πολιτών που του έδωσαν και το παρατσούκλι «ο φτωχότερος πρόεδρος του πλανήτη».
Την πρώτη Μαρτίου 2010 ορκίστηκε ο 40ος Πρόεδρος της Ουρουγουάης και αμέσως έκανε πραγματικότητα αυτά που υποσχέθηκε και πίστευε. Δώριζε περισσότερο από το 90% του μηνιαίου του μισθού, που ανερχόταν στα 12 χιλιάδες δολάρια και ζούσε με τον βασικό μισθό των Ουρουγουανών, τα 775 δολάρια για το 2010. «Τι να το κάνω όλο αυτό το ποσό; Οι περισσότεροι κάτοικοι της Ουρουγουάης ζουν με πολύ λιγότερα», απάντησε όταν ρωτήθηκε.
Τα χρήματα πήγαιναν σε φιλανθρωπικά και κοινωφελή ιδρύματα, καθώς επίσης και στην ενίσχυση μικρών καινοτόμων εθνικών επιχειρήσεων. Αρνήθηκε να μείνει σε έπαυλη στο κέντρο του Μοντεβιδέο και συνέχισε να ζει στη μικρή του φάρμα, λίγα χιλιόμετρα μακριά από την πρωτεύουσα. Δεν προτιμούσε ακριβά και καινούρια ρούχα, αλλά ντυνόταν με παλιά πουλόβερ και πολυφορεμένα μπλουζάκια. Το μεταφορικό του μέσο δεν ήταν η προεδρική λιμουζίνα, αλλά ένα μπλε Volkswagen – «σκαραβαίος» αξίας 1400 ευρώ. Μάλιστα, όταν ένας σεΐχης του πρόσφερε το ποσό του ενός εκατομμυρίου δολαρίων για τον «σκαραβαίο», ο ίδιος δεν έδωσε μεγάλη σημασία. Αυτή είναι και η μοναδική του ιδιοκτησία, καθώς ο Μουχίκα δεν είχε ποτέ τραπεζικούς λογαριασμούς. Γρήγορα, ο πολιτικός κέρδισε τον σεβασμό μεγάλης μερίδας πολιτών που του έδωσαν και το παρατσούκλι «ο φτωχότερος πρόεδρος του πλανήτη».
«Έχω ονομαστεί ο πιο φτωχός Πρόεδρος, αλλά δεν αισθάνομαι φτωχός. Φτωχοί είναι εκείνοι που δουλεύουν μόνο για να αποκτήσουν και να διαιωνίσουν έναν πολυτελή τρόπο ζωής, και συνέχεια θέλουν όλο και περισσότερα. Εδώ τίθεται το ζήτημα της ελευθερίας. Αν δεν έχεις τόσα πολλά υλικά αγαθά, δεν χρειάζεται να δουλεύεις σαν σκλάβος για να τα συντηρήσεις, και επομένως έχεις πολύ περισσότερο χρόνο για τον εαυτό σου», ανέφερε σε συνέντευξή του ο Μουχίκα.
Το 2012, κατά το δεύτερο έτος της Προεδρίας του, ο Μουχίκα προχώρησε σε δύο νέα μέτρα που προκάλεσαν πολλές αντιδράσεις από τα κόμματα της αντιπολίτευσης. Νομιμοποίησε τις εκτρώσεις μέχρι και την 12η εβδομάδα κύησης, σε αντίθεση με τον προηγούμενο πρόεδρο πού ήταν κάθετος στη μη νομιμοποίηση. Παράλληλα, φάνηκε θετικός και με τη νομιμοποίηση της κάνναβης, για ιατρικούς λόγους. Το επιχείρημά του ήταν πως «η κατανάλωση της κάνναβης δεν είναι το πιο ανησυχητικό πρόβλημα, αλλά η παράνομη διακίνηση ναρκωτικών. 150 χιλιάδες άνθρωποι καπνίζουν μαριχουάνα στην Ουρουγουάη και δεν θα μπορούσα να τους αφήσω στο έλεος της παράνομης διακίνησης. Είναι πολύ πιο εύκολο να ελέγχεις κάτι που είναι νόμιμο, και γι’ αυτόν το λόγο το κάνουμε αυτό».
Ο Μουχίκα αγωνίσθηκε επίσης υπέρ της δημόσιας εκπαίδευσης, δείχνοντας έτσι την αντίθεσή του με την πρόταση της Παγκόσμιας Τράπεζας να περικόψει η Βραζιλία ελεύθερα πανεπιστημιακά προγράμματα, υποστηρίζοντας ότι η ιδιότητα του φοιτητή είναι να δείχνει τη μέγιστη υπευθυνότητα προς την κοινωνία. Για τον ίδιο είναι αναγκαίο η ανώτατη εκπαίδευση να είναι ανοιχτή προς όλους και όχι μόνο στους λίγους που έχουν την οικονομική δυνατότητα να το πραγματοποιήσουν.
Σε συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στο Ρίο, το 2013, ο Μουχίκα τάχθηκε ενάντια και στον υπερκαταναλωτισμό των δυτικών καπιταλιστικών χωρών. «Επιθυμούμε το σύστημα ανάπτυξης και καταναλωτισμού των πλούσιων χωρών; Αναρωτηθείτε: Τι θα συνέβαινε αν οι Ινδιάνοι είχαν την ίδια αναλογία αυτοκινήτων που ισοδυναμεί με ένα νοικοκυριό της Γερμανίας. Πόσο οξυγόνο θα μας είχε απομείνει;» και πρόσθεσε πως «έχει ο πλανήτης μας τόσους διαθέσιμους πόρους ώστε 7 ή 8 δισεκατομμύρια άνθρωποι να έχουν το ίδιο επίπεδο κατανάλωσης και σπατάλης που παρατηρείται σήμερα στις πλούσιες κοινωνίες; Αυτό το επίπεδο υπερκατανάλωσης βλάπτει τον πλανήτη μας».
Το 2015, μετά από πέντε χρόνια, ο Μουχίκα αποσύρθηκε από το Προεδρικό αξίωμα. Επέστρεψε στη φάρμα του και αποφάσισε να ζήσει σαν αγρότης, καλλιεργώντας και πουλώντας χρυσάνθεμα. Μαζί του η γυναίκα του Λούσια Τοπολάνσκι, που το 2017 ανέλαβε τα καθήκοντα αντιπροέδρου της Ουρουγουάης. Η Τοπολάνσκι, όπως και ο Μουχίκα, υπήρξαν μέλη του αντάρτικου πόλης, των «Τουπαμάρος», το Κίνημα Εθνικής Απελευθέρωσης, που έδρασε στην Ουρουγουάη τις δεκαετίες του ’60 και του ’70.
Η παιδική του ηλικία αλλά και η σύνδεσή του με τους Τουπαμάρος, φαίνεται πως έδρασαν καταλυτικά στην πολιτική ιδεολογία του Μουχίκα. Γεννημένος στις 20 Μαΐου 1935, ο Μουχίκα από μικρός γνώρισε την φτώχεια, καθώς όταν πέθανε ο πατέρας του και η μητέρα του δεν μπορούσε να συντηρήσει την οικογένεια. ‘Ήδη από την εφηβεία του ήταν πολιτικά ενεργός και συμμετείχε στο αριστερό αντάρτικο των Τουπαράμος, που το δημιούργησαν αρχικά μαθητές και εργάτες στα ζαχαρότευτλα. Κύρια δράση του αντάρτικου ήταν οι απαγωγές πολιτικών. Με το πραξικόπημα του 1973 από τον Χουάν Μαρία Μπορνταμπάρι η ομάδα διαλύθηκε και ο Μουχίκα συνελήφθη. Έμεινε στη φυλακή 14 χρόνια, τα περισσότερα από τα οποία στην απομόνωση, μέχρι την αποκατάσταση της δημοκρατίας το 1985. Τον πυροβόλησαν 6 φορές, αλλά κατάφερε να επιβιώσει.
Ο Μουχίκα σήμερα δηλώνει ειρηνιστής και άθεος και είναι σίγουρος πως αν δεν βίωνε τα συγκεκριμένα περιστατικά, σήμερα δεν θα ήταν αυτός που είναι. «Η φυλακή και η απομόνωση με επηρέασαν σημαντικά. Χρειάστηκε να βρω μια εσωτερική δύναμη για να συνεχίσω. Δεν μπορούσα να διαβάσω ούτε ένα βιβλίο για τουλάχιστον 7 ή 8 χρόνια. Για φαντάσου!», δήλωσε!
Αποχαιρετισμός στον “πρόεδρο των φτωχών” Jose Munica
«Είσαι κλέφτης. Έκλεψες την καρδιά των φτωχών, των δίκαιων, των ειλικρινών, των αξιοπρεπών, των ηθικών του πλανήτη. Σε αγαπάμε – Jose Mujica».
Πλέον, η Ουρουγουάη έχει νέο πρόεδρο και ο Mujica αποσύρεται. Μόνο σε τέσσερα χρόνια θητείας, σημάδεψε σχεδόν την ιστορία της χώρας του.
Ο τίτλος θα μπορούσε να είναι «από τον πάτο ενός πηγαδιού, στην κορυφή της ιστορίας». Θα απέδιδε με την ίδια ακρίβεια, χωρίς μεταφορική έννοια, την (όχι πάντα) συναρπαστική διαδρομή του Jose Mujica.
Ο Πρόεδρος της Ουρουγουάης, ο Χοσέ Μουχίκα, «ο φτωχότερος πρόεδρος χώρας στον κόσμο» όπως τον έχουν χαρακτηρίσει και ο ίδιος δεν παραδέχεται, αναμετρήθηκε με την ιστορία και θριάμβευσε. Την ανάγκασε να του επιφυλάξει μια ξεχωριστή σελίδα, ανάμεσα σε εκείνους που το όνομά τους προκαλεί ξεχωριστό σεβασμό, αν όχι δέος.
Αποφθέγματα του Χοσέ Μουχίκα
· «Ο ορισμός μου για τους φτωχούς: Εκείνοι που χρειάζονται πάρα πολλά. Επειδή εκείνοι που χρειάζονται πάρα πολλά δεν είναι ποτέ ικανοποιημένοι».
· «Ο καταναλωτισμός θα μπορούσε να είναι το τελικό στάδιο στον ανθρώπινο πολιτισμό, αν συνεχίσουμε να συντρίβουμε και να επιτιθέμεθα στη φύση».
· (Για το προεδρικό αξίωμα) «Χρειάζεστε ένα παλάτι, ένα κόκκινο χαλί, πολλούς ανθρώπους πίσω σας να σας λένε: Μάλιστα κύριε. Νομίζω ότι όλα αυτά είναι απαίσια».
· «Μόλις αρχίσουν οι πολιτικοί να ανεβαίνουν τη σκάλα, ξαφνικά γίνονται βασιλιάδες. Δεν ξέρω πώς λειτουργεί όλο αυτό, αλλά αυτό που ξέρω είναι ότι οι δημοκρατίες ήρθαν στον κόσμο για να εξασφαλίσουν ότι κανείς δεν είναι κάτι περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον».
· «Ο πρόεδρος είναι υψηλόβαθμος αξιωματούχος που εκλέγεται για να ασκήσει ένα λειτούργημα, δεν είναι βασιλιάς ούτε Θεός. Δεν είναι ο μάγος – γιατρός μιας φυλής που ξέρει τα πάντα. Είναι δημόσιος υπάλληλος. Νομίζω πως ο ιδανικός τρόπος ζωής είναι να ζούμε όπως η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων που προσπαθούμε να υπηρετήσουμε και να εκπροσωπήσουμε».
· «Έχω δει κάποιες ανοίξεις που κατέληξαν να είναι τρομακτικοί χειμώνες. Οι άνθρωποι είμαστε αγελαίοι. Δεν μπορούμε να ζήσουμε μόνοι μας. Εξαρτόμαστε από την κοινωνία για να ζήσουμε. Είναι ένα πράγμα το να ανατρέψουμε μια κυβέρνηση ή να μπλοκάρουμε τους δρόμους. Αλλά είναι κάτι τελείως διαφορετικό το να δημιουργήσουμε και να οικοδομήσουμε μια καλύτερη κοινωνία, η οποία χρειάζεται οργάνωση, πειθαρχία και μακροχρόνια εργασία. Ας μην συγχέουμε αυτά τα δύο. Θέλω να το ξεκαθαρίσω: Συμπονώ αυτή τη νεανική ενέργεια, αλλά νομίζω ότι δεν πηγαίνει πουθενά αν δεν ωριμάσει».
· «Οι επιχειρήσεις θέλουν απλώς να αυξήσουν τα κέρδη τους και εξαρτάται από την κυβέρνηση να εξασφαλίσει ότι διανέμουν αρκετά από αυτά τα κέρδη, έτσι ώστε οι εργαζόμενοι να έχουν τα χρήματα για να αγοράσουν τα αγαθά που παράγουν. Δεν είναι κανένα μυστήριο – όσο λιγότερη η φτώχεια, τόσο περισσότερο το εμπόριο. Η πιο σημαντική επένδυση που μπορούμε να κάνουμε είναι η επένδυση στους ανθρώπινους πόρους».
· «Χειρότερη από τα ναρκωτικά είναι η διακίνηση ναρκωτικών, πολύ χειρότερη. Τα ναρκωτικά είναι μια ασθένεια και δεν νομίζω ότι υπάρχουν καλά ναρκωτικά ή ότι η μαριχουάνα είναι καλή, ούτε τα τσιγάρα. Κανένας εθισμός δεν είναι καλός και συμπεριλαμβάνω και το αλκοόλ. Ο μόνος καλός εθισμός είναι ο εθισμός στην αγάπη. Αγνοήστε όλα τα υπόλοιπα».
· «Θυσιάσαμε τους παλιούς άυλους θεούς και τώρα καταλαμβάνουμε το ναό του Θεού – Αγορές. Οργανώνει την οικονομία μας, την πολιτική μας, τις συνήθειες, τη ζωή μας και μάλιστα μας παρέχει χρεώσεις και πιστωτικές κάρτες και μας προσφέρει την εμφάνιση της ευτυχίας».
· «Έχω αηδιάσει με την υπάρχουσα κατάσταση. Βρισκόμαστε σε μια εποχή στην οποία δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς να δεχτούμε τη λογική της αγοράς. Η σύγχρονη πολιτική αφορά στον βραχυπρόθεσμο πραγματισμό. Έχουμε εγκαταλείψει τη θρησκεία και τη φιλοσοφία. Αυτό που έχει απομείνει είναι η αυτοματοποίηση του να κάνουμε αυτό που μας λέει η αγορά».
· «Το λυπηρό είναι ότι ένας 80χρονος παππούς πρέπει να είναι ο ανοιχτόμυαλος. Οι ηλικιωμένοι δεν είναι ηλικιωμένοι εξαιτίας της ηλικίας τους αλλά εξαιτίας της τρομάρας τους για την ηλικία τους. Τους τρομοκρατεί αυτό και δεν τους τρομοκρατούν αυτά που συμβαίνουν έξω στους δρόμους»;
· «Αυτό που ορισμένοι αποκαλούν οικολογική κρίση του πλανήτη είναι συνέπεια του θριάμβου της ανθρώπινης φιλοδοξίας. Αυτή η συνέπεια είναι ο θρίαμβός μας, αυτή και η ήττα μας».
· «Κυβερνούμε την παγκοσμιοποίηση ή μας κυβερνά η παγκοσμιοποίηση; Είναι δυνατόν να μιλήσουμε για αλληλεγγύη και να πούμε ότι «είμαστε όλοι μαζί» σε μια οικονομία βασισμένη στον αδίστακτο ανταγωνισμό; Πόσο μακριά επεκτείνεται η αδελφοσύνη μας»;
· «Η αντιδραστικότητα είναι η παθολογία του συντηρητικού. Πηγαίνει προς τα πίσω και προέρχεται από μια δογματική και κλειστή νοοτροπία. Η παθολογία του αριστερού είναι η νηπιοπρέπεια. Είναι η μόνιμη σύγχυση μιας ψευδαίσθησης με την πραγματικότητα».
· «Είναι ζήτημα ελευθερίας: Αν δεν έχετε πολλά υλικά αγαθά, τότε δεν χρειάζεται να εργάζεστε όλη σας τη ζωή σαν σκλάβος για να τα διατηρήσετε και επομένως έχετε περισσότερο χρόνο για τον εαυτό σας».
· «Υπάρχουν εκείνοι που πιστεύουν ότι η εξουσία βρίσκεται κάπου ψηλά και δεν παρατηρούν ότι στην πραγματικότητα βρίσκεται στην καρδιά των μεγάλων μαζών».
· «Υπάρχουν άνθρωποι που λένε ότι δεν μπορείτε να πειραματιστείτε, αυτό σας καταδικάζει σε αποτυχία».
· «Δεν ξέρω αν μου αρέσει αυτός ο πλανήτης ή όχι. Πρέπει όμως να τον αποδεχθώ».
· «Δεν είμαι ο φτωχότερος πρόεδρος. Ο φτωχότερος είναι εκείνος που χρειάζεται πολλά για να ζήσει. Ο τρόπος ζωής μου είναι συνέπεια των τραυμάτων μου. Είμαι το τέκνο της ιστορίας μου. Υπήρξαν χρόνια που θα ήμουν ευτυχισμένος μόνο και μόνο επειδή θα είχα ένα στρώμα».
· «Ο στόχος μου είναι να μειώσω λίγο την αδικία στην Ουρουγουάη, να βοηθήσω τους πιο ευάλωτους και να αφήσω πίσω μου έναν τρόπο πολιτικής σκέψης, έναν τρόπο να θεωρήσουμε το μέλλον που θα μεταδοθεί και θα χρησιμοποιηθεί για να προοδεύσουμε. Δεν υπάρχει τίποτα βραχυπρόθεσμο, δεν υπάρχει θρίαμβος στην επόμενη γωνία. Δεν θέλω να φτάσω στον παράδεισο, τίποτα τέτοιο. Αυτό που θέλω είναι να αγωνιστώ για την πρόοδο του κοινού καλού. Η ζωή γλιστράει μέσα από τα χέρια μας. Ο τρόπος για να παραταθεί είναι να συνεχίσουν οι άλλοι το έργο σου».