Η απότομη, επιβλητική και ογκώδης κορυφή του όρους Βόιο που δεσπόζει στο Δυτικό τμήμα της Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης, είναι ο Προφήτης Ηλίας, ή Ροσουτάρι. Πολλοί είναι εκείνοι οι οποίοι με τη λέξη Βόιο εννοούν ως βουνό μόνο τον Αηλιά. Οι ντόπιοι τον αποκαλούν ως ο Αηλιάς ο Ζουπανιώτικος, ή ο Αηλιάς του Βοΐου. Στα γραπτά κείμενα του Γάλλου πρόξενου Φραγκίσκου Πουκεβίλ αναφέρεται ως Ροσουτάρι. Φθάνει σε υψόμετρο τα 1.810 μέτρα και δημιουργεί μαζί με το Παλιοκριμήνι ακόμη ένα αξιοπρόσεκτο φαινόμενο του Βοΐου, αυτό των δίδυμων κορυφών, μιας και είναι χαμηλότερος πιθανόν λιγότερο από δύο μέτρα. Από εδώ και πέρα το βουνό αγριεύει, υψώνει τους πέτρινους κορμούς, του μεγάλα δάση οξιάς και πεύκου καλύπτουν τις απότομες πλαγιές, ενώ θεόρατοι γκρεμοί προκαλούν θαυμασμό και δέος.
Βγήκα ψηλά στον Αϊλιά ωρέ Βλαχοθανάση,
Κι αγνάντεψα τη Γράμμουστα,
Μας την εχάλασε η τουρκιά,
Μας πήραν χίλια πρόβατα και δυο χιλιάδες γίδια
(Βλάχικο τραγούδι)
Ακριβώς επάνω στην κορυφή βρίσκεται χτισμένο ένα κάτασπρο εκκλησάκι αφιερωμένο στη μνήμη του Αγίου, το οποίο γυαλίζει από μακριά στο φως του ήλιου. Κάθε 20 του Ιούλη οι κάτοικοι του Βυθού και του Πενταλόφου οργανώνουν ομαδική ανάβαση, λειτουργία και γιορτή στο βουνό. Παλιότερα, η συγκεκριμένη διαδρομή από το Βυθό γίνονταν με άλογα. Η ημερομηνία κτίσης του πρώτου ναού, ο οποίος κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο καταστράφηκε από Ιταλική οβίδα, παραμένει άγνωστη. Ανακατασκευάστηκε το έτος 1955 από δύο Πενταλοφίτες μαστόρους με δαπάνη του Κοσμά Πανταζή. Σήμερα, συντηρείται από τις προσφορές των κατοίκων των δύο χωριών και την προσωπική εργασία του παλιού Ζουπανιώτη μάστορα Γιάννη Κάσσου. Ακριβώς από κάτω, στη βάση του βουνού, σώζεται ακόμα το πανέμορφο εκκλησάκι των Ταξιαρχών στην τοποθεσία Φτέρη, όπου υπήρχε ομώνυμο χωριό, το οποίο καταστράφηκε από Τουρκαλβανούς. Οι παλιοί του κάτοικοι κατέφυγαν στο Βυθό, ενώ σήμερα η περιοχή αποτελεί την πηγή τροφοδότησης των γύρω χωριών με το άριστης ποιότητας πόσιμο νερό που τα χαρακτηρίζει.
Από την κορυφή του βουνού η ανεμπόδιστη θέα προς τις απόκρημνες πλαγιές του Βοΐου, την υπόλοιπη Πίνδο, τον Όλυμπο, τη λίμνη της Καστοριάς, την τεχνητή λίμνη του Βυθού, τα βουνά της Δυτικής Μακεδονίας και τις πελώριες αλβανικές οροσειρές είναι άκρως εντυπωσιακή.
Ο Ζουπανιώτικος Αηλιάς σχηματίζει έναν απότομο ορεινό όγκο, κυριαρχώντας στο τοπίο, αφού δίπλα του οι υπόλοιπες κορυφές του Βοΐου δείχνουν πολύ χαμηλότερες αν και στην πραγματικότητα δεν είναι. Αποτελεί μία από τις πιο χαρακτηριστικές κορυφές της Βόρειας Πίνδου, λόγω του σχήματός του, που από τα Δυτικά μοιάζει με μία απόλυτα ισοσκελισμένη πυραμίδα. Η πυκνή βλάστηση δεν σταματάει παρά μόνο λίγα μέτρα πριν το εκκλησάκι. Δάση οξιάς στη βορειοανατολική πλευρά διαδέχονται πευκοδάση στη νοτιοδυτική, σε μια περιοχή χαρακτηρισμένη ως Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους, όπου έχουν τις πηγές τους μια σειρά από ρέματα.
Εδώ πάνω δεν φθάνει αυτοκίνητο, αλλά μονοπάτια που ξεκινούν από τον Πεντάλοφο και το Βυθό, διασχίζοντας τη νοτιοανατολική πλευρά του βουνού. Επίσης, από το Βυθό και τον Αυγερινό προσφέρεται η δυνατότητα μέσω ενός πυκνού δικτύου δασικών οδών να προσεγγιστεί η κορυφή σε απόσταση μόλις 40 λεπτών, τόσο από τη Βόρεια, όσο και από τη Νότια πλευρά, συναντώντας το Ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε6. Η Βορειοδυτική πλευρά είναι απόκρημνη και απροσπέλαστη. Λίγο πριν την κορυφή το μονοπάτι διέρχεται από δύο σιδερένιες σκάλες γαντζωμένες σε βράχο, που τοποθέτησε εκεί ο Εμπορικός Σύλλογος Πενταλόφου για να διευκολύνει την ανάβαση.
Αϊ-Λιάς ο Ζουπανιώτικος, ο αφέντης της παλιάς Ανασελίτσας. Τούτο το βουνό πάντα μου προκαλούσε το δέος. Ακόμα και τώρα, σα διαβάζω, ή ακούω για βουνά μακρινά και αόρατα, την εικόνα τούτου του βουνού φέρνω μπροστά μου. Μας μιλούσε στο σχολείο ο δάσκαλος για τον Όλυμπο και του Ολύμπιους Θεούς κι άθελά μου έριχνα κρυφά το βλέμμα μου σε τούτο το βουνό, τον Αϊ-Λιά, μπας και δω κάποιον από αυτούς να κατηφορίζει προς την Ανασελίτσα.
Πρωί και βράδυ το βλέμμα του αγροτόκοσμου σημαδεύει την κορυφή του για να δεχθεί τα μετεωρολογικά μηνύματα της ημέρας. Γελάει την αυγή καθώς ερωτιάρικα δέχεται τα χαϊδέματα από τις ακτίνες του άστρου της ημέρας και το δειλινό φουσκώνουν τα στήθια του από περηφάνια καθώς ντύνεται στα χρυσοπόρφυρα για να καληνυχτίσει τον κόσμο που εξουσιάζει.
Τούτο το βουνό πολλά έχει να μας πει από την παλιά και νεώτερη ιστορία του τόπου μας. Εδώ κατοικούσαν αρχικά οι αρχαίοι Βόϊοι – Βοιωτοί. Στα χρόνια τα μαύρα της Τουρκοκρατίας πέρα απ’ αυτό απλωνόταν η Αρβανιτιά. Κι όταν στους μετέπειτα χρόνους η φασιστική μεγαλομανία επιχειρούσε να παραβιάσει τις εθνικές μας πύλες, μέχρι τούτο το βουνό έφταναν οι εχθρικές οβίδες κι από εδώ άντρες και γυναίκες ρίχτηκαν στης μάχης τη φωτιά.
(του Αείμνηστου Λάζαρου Παπαϊωάννου)
