Οι 23 νερόμυλοι του Κρόκου. Γράφει η Ιωάννα Κύρου

Το χωριό μας έχει το προνόμιο να βρίσκεται ανάμεσα σε δυο ρέματα, το πρώτο είναι το ρέμα στο Γκομπλίτσι και το δεύτερό το ρέμα στο Λάκκο. Αν δει κάποιος το χάρτη του χωριού από ψηλά θα του φανούν σαν δυο φυσικά διαχωριστικά τοιχώματα που στολίζουν τον τόπο. Τα δύο ρέματα δεν είχαν ποτέ την ίδια ποσότητα νερών με το ρέμα του Λάκκου να είναι πιο πλούσιο και να έχει τους καλύτερους νερόμυλους.

Ο πρώτος επίσημος ιχνηλάτης, ταγματάρχης Νικόλαος Θ. Σχινάς που επισκέφτηκε τις υπόδουλες περιοχές και έκανε μια καταγραφή ανθρωπογεωγραφικών και φυσικών πληροφοριών της Μακεδονίας και της Ηπείρου (Οδοιπορικαί σημειώσεις Μακεδονίας–Ηπείρου,1886) πέρασε από το χωριό μας το 1886 κατέγραψε 5 νερόμυλους οι οποίοι ανήκαν σε Τούρκους μπέηδες. Αυτοί οι νερόμυλοι πουλήθηκαν σιγά σιγά, όπως και τα καλλιεργήσιμα χωράφια, σε ντόπιους κατοίκους και επειδή η λειτουργία τους έφερνε κέρδη στους Γκομπλιτσιώτες, οι οποίοι άλεθαν όχι μόνο τα δικά τους αλλά και των άλλων καλλιεργητών, οι μύλοι πολλαπλασιάστηκαν. Βοήθησε και το ότι το νερό ήταν άφθονο και τα ρέματα μεγάλα. Κάποιοι μύλοι ήταν ιδιοκτησία μιας οικογένειας αποκλειστικά και συνήθως ο μύλος έπαιρνε και το αντίστοιχο π.χ. μύλος τ ΄ Γκλάρα, οι περισσότεροι όμως ήταν ιδιοκτησία πολλών, που συνδεόταν με φιλικά ή συγγενικά δεσμά, οι οποίοι με καλή συνεννόηση έπαιρναν το μοιράδι τους (μερίδιο) σε μέρες του μήνα, όπου άλεθαν τα δικά τους αλλά και τα ξένα με πληρωμή ή ποσοστό στα αλεσμένα.

Οι νερόμυλοι επίσης έδιναν εργασία και κέρδη στους ντόπιους Κυρατζήδες που πουλούσαν το αλεύρι στην περιοχή αρχικά του Βοΐου, των Ιωαννίνων και αργότερα και σε πιο μακρινά μέρη. Οι μύλοι σταμάτησαν να δουλεύουν για τους κατοίκους μόνο στην Γερμανική κατοχή όπου επιτάχθηκαν οι καλύτεροι και έβγαζαν αλεύρι μόνο για τους κατακτητές, οι οποίοι υποχρέωναν τους ντόπιους να παίρνουν ψωμί με το δελτίο. Υπήρξαν όμως σπίτια όπου οι νοικοκυρές είχαν μυλόπετρες και άλεθαν το λιγοστό τους σιτάρι. Μετά την κατοχή οι φτερωτές των νερόμυλων ξανάρχισαν να γυρνούν και έπαψαν το 1965 με τελευταίο τον μύλο του Βρανά.

Για να γράψω αυτά τα δύο κείμενα χρησιμοποίησα πληροφορίες από τα παρακάτω βιβλία:

α)Οι Μαρκοπουλαίοι του Γεωργίου Α.(Λιόλιου)Μαρκόπουλου-χειρόγραφο

Β)Ιστορική μελέτη του Κρόκου Κοζάνης του Γεωργίου(Γάκη) Α. Σιώζου.

Επίσης χρησιμοποίησα τις αφηγήσεις από τα βιώματα των κατοίκων του χωριού: Δημητρίου Κύρου, Γεωργίου Σακκούλα, Λαμπρόπουλου Λάκη και Παπακάλα Γεωργίου τους οποίους και ευχαριστώ θερμά.

Ας γνωρίσουμε τους νερόμυλους :

Α. Ρέμα Γκομπλίτσι

1ος και 2ος νερόμυλος :Ο πάνω Σαϊτάνης και ο κάτω Σαϊτάνης

Η περιοχή Σαϊτάνης έχει τούρκικη ονομασία που μεταφράζεται σε διάβολος(συχνά βρίσκουμε τέτοιες ονομασίες στην Ελλάδα π.χ «διαβολόρεμα» θέλοντας να τονίσουμε την δύσκολη πρόσβαση). Υπήρχαν δυο νερόμυλοι, ο πάνω Σαϊτάνης και ο κάτω Σαϊτάνης. Αυτοί ήταν σύριζα στον δρόμο που ανεβαίνει απότομα και οδηγούσε στα Βερούδια. Ήταν ιδιοκτησία ο πρώτος κυρίως της οικογένειας Μιμήτου(Ντιαμπρανταίοι) και ο κάτω Σαϊτάνης ήταν ιδιοκτησία των Καρανάνου και Πλιάτσιου.

3ος νερόμυλος :Ο Τσιαρτσιούρς

Περίπου 300 μέτρα πιο νότια στην δώθε μεριά από τον πρώτο ήταν αυτός ο νερόμυλος. Δίπλα του υπήρχε μια ανάβρα νερού(αβρικός)που ήταν πολύ κρύο και χωνευτικό και το νερό της το δέσμευε το χωριό Κοντογούνι για πόσιμο. Ο νερόμυλος ήταν ιδιοκτησία των οικογενειών Τουρτούραδων(Τουρτούρα), Μιμήτου και Πλιάτσιου.

4ος νερόμυλος :Ο Τσικούρας

Αυτόν τον νερόμυλο θα τον συναντούσαμε αν επιλέγαμε να πάμε στην θέση Νταϊτσο μέσα από το Γερακάκι εκεί που είναι το μαντρί του Γιώργου Πατσιλιά. Ο δρόμος περνούσε μπροστά από το «ζουριό» του μύλου δηλαδή από εκεί που έβγαινε το νερό με πίεση και χτυπούσε στα φτερά της φτερωτής του μύλου. Συχνά τα ζώα που ήταν σαμαρωμένα και φορτωμένα, όπως άλογα, μουλάρια γαϊδούρια, έσκυβαν να πιούν νερό και κινδύνευαν να πέσουν μέσα στο αυλάκι. Ο νερόμυλος αυτός ήταν ιδιοκτησία κυρίως της οικογένειας Κατσέλα, αλλά και των οικογενειών Καλύβα και Πατσιούρα.

5ος νερόμυλος :Του Λιούλια ή τ΄Γερακάκι.

Η θέση του ήταν λίγα μέτρα πιο κάτω από το σιντριβάνι που υπήρχε και ήταν εξολοκλήρου ιδιοκτησία του Γιώργου Λιούλια(Πάφφα).

6ος νερόμυλος :Του Παππά

Ακολουθώντας την ροή του ρέματος σε περίπου 500 μέτρα απόσταση από τον μύλο του Λιούλια βρισκόταν στην απέναντι πλευρά αυτός ο νερόμυλος που ήταν εξ ολοκλήρου ιδιοκτησία των απογόνων του Παπαθανάση Παπακώστα.

7ος νερόμυλος: Του Παπαχασιώτη.

Από τους πιο παλιούς νερόμυλους που βρισκόταν πιο κάτω σε μια απόσταση μέχρι να βγει το αυλάκι και οι περισσότεροι τον ανάφεραν μιας και δεν λειτουργούσε και γνωρίζουμε πως ήταν υπαρκτός από τα χαλάσματα του. Ο νερόμυλος αυτός ήταν ιδιοκτησίας της οικογένειας Οικονόμου.

8ος νερόμυλος: Του Κουτιάκα

Συνεχίζοντας και ακολουθώντας την ροή του ρέματος και στην συμβολή του δρόμου που είναι παράλληλος με το ρέμα βρισκόταν αυτός ο μύλος και ήταν ιδιοκτησία του Γκορτσούλη που τον πούλησε στους Δελλοπουλαίους.

9ος νερόμυλος: Του Τσιούλου ή του Δήμου

Βρισκόταν κοντά στον μύλο του Κουτιάκα και στην απέναντι πλευρά. Μαζί με τον μύλο του Παπαχασιώτη ήταν και αυτός από τους πιο παλιούς και γι αυτό την ύπαρξή του την δήλωναν τα χαλάσματα του. Ως ιδιοκτήτης του αναφέρεται ο Δήμος Θεοδώρου.

10ος νερόμυλος του Θανασού

Ακολουθούσε τον μύλο του Τσιούλου και ανήκε στην οικογένεια του Θανασού Καραστέριου.

11ος νερόμυλος και 12ος νερόμυλος: Του Γκλάρα

Στο ίδιο ρέμα δυτικά και κοντά στα όρια των δυο χωριών Γκόμπλιτσας και Βάντσας υπήρξαν δυο μύλοι, ο ένας σε πιο ψηλή θέση από τον άλλο και ανήκαν στους αδερφούς Λαμπροπουλαίους (Γκλάρα) οι οποίοι είχαν τριγύρω τους και πολλά καλλιεργήσιμα μπαξέδια (κήπους)με πολλά ζαρζαβατικά και μποστάνια.

Αυτοί ήταν οι νερόμυλοι που υπήρχαν στο ρέμα Γκομπλίτσι και συντηρούσαν πολλές οικογένειες στην τότε Γκόμπλιτσα(το όνομα του χωριού άλλαξε το 1923). Στον σημερινό Κρόκο υπάρχουν μόνο τα απομεινάρια τους και κάποια κομμάτια τους όπως μεγάλες μυλόπετρες, ένα υδατογέφυρο και σπασμένες καρούτες. Υπήρχε επίσης στην στροφή για το Άγιο Πνεύμα και ένα πέτρινο γεφύρι που μπαζώθηκε για να γίνει αγροτικός δρόμος.

(Οι φωτογραφίες που συνοδεύουν το α΄μέρος είναι από το διαδίκτυο)