Από τους προηγούμενους αιώνες οι Ευρωπαίοι ωθούμενοι κυρίως από τη δίψα των ανακαλύψεων και των κατακτήσεων ανοίγονταν σ΄έναν κόσμο που γνώριζαν ελάχιστα.
Τώρα, όμως, στις αρχές του 19ου αιώνα, εμφανίστηκε ένα νέο είδος εξερευνητών από ριψοκίνδυνους επιστήμονες που είχαν κύριο σκοπό τους την απόκτηση γνώσεων. Και είχαν πολλά να κάνουν, γιατί πολλά ήταν τα κενά στον παγκόσμιο χάρτη. Το εσωτερικό της Αφρικής ήταν σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητο, ενώ η Αυστραλία και η Ανταρκτική ήταν τυλιγμένες στο μυστήριο.
Παρά την πρώιμη αποίκηση της Αμερικής, ο γνώσεις για τη νότια Αμερική παρέμειναν στοιχειώδεις, ενώ έπρεπε να ανακαλυφθεί μια πρακτική οδός στη βόρεια Αμερική, η οποία να συνδέει τον Ατλαντικό με τον Ειρηνικό ωκεανό. Έτσι, ενώ οι εξερευνητές της πρώιμης βιομηχανικής εποχής αναμόρφωσαν ριζικά το χάρτη της γης, τώρα οι εξερευνητές του 19ου αιώνα συνήθως δεν κινούνται παρακινούμενοι από το κράτος, αλλά από επιστημονικές εταιρίες, ενώ πολλοί ήταν επίσης κι αυτοί που χρηματοδοτούσαν τους εαυτούς τους. Το κόστος των γνώσεων δεν ήταν μόνο σε χρήμα αλλά μεταφραζόταν και σε πολλά δεινά.
Τροπικές ασθένειες, εχθρικοί αυτόχθονες, ακραίες κλιματικές συνθήκες κλπ, στοίχισαν την ίδια τη ζωή σε πολλούς εξερευνητές. Επίσης το σκορβούτο κυριαρχούσε παντού, ενώ και η πείνα αποτελούσε μόνιμη απειλή.
Ο Βρετανός αξιωματικός του ναυτικού Τζον Φράνκλιν, από τις στερήσεις στην παγωμένη Αρκτική έγινε γνωστός ως «ο άνθρωπος που έφαγε τις μπότες του». Πάντως παρά τις δυσκολίες οι εξερευνητές άνοιξαν το δρόμο σε κατοπινούς αποικιστές, οι οποίοι δεν ενδιαφέρθηκαν τόσο για τη συνέχιση της παραγωγής της γνώσης, όσο για την οικονομική εκμετάλλευση.
Τα κίνητρα που ώθησαν στη μαζική επέκταση των ευρωπαϊκών δυνάμεων ήταν πολύπλοκα, αφού κάθε έθνος έστελνε στρατό για την επίτευξη των δικών του σκοπών. Εκστρατείες διεξάγονταν στις ορεινές διαβάσεις του Αφγανιστάν, στις προσχωματικές πεδιάδες της Κίνας, στις ερήμους του Σουδάν και στα ελώδη δέλτα της νοτιοανατολικής Ασίας. Πριν και μετά τα στρατεύματα έρχονταν εξερευνητές, έμποροι, ιεραπόστολοι, πολιτικοί, καλλιτέχνες, φιλάνθρωποι, μηχανικοί, δάσκαλοι και επιστήμονες. Έτσι, το 1900, τα ευρωπαϊκά έθνη έθεσαν υπό τον έλεγχό τους τα τέσσερα πέμπτα των εκτάσεων της ξηράς ολόκληρου του πλανήτη.
Ηλίας Κ Μάρκου
