Μετά την απελευθέρωση της Μακεδονίας από τους Τούρκους το 1912 έγιναν μεγάλες προσπάθειες για την οικονομική ανασυγκρότηση της περιοχής, η οποία ευημερούσε και αυτό μέχρι την κήρυξη του πολέμου τον Οκτώβρη του 1940. Από εκείνη τη στιγμή άρχισε η αντίστροφη μέτρηση. Ιταλική επίθεση, γερμανική κατοχή με ανθρώπινες απώλειες, καταστροφές περιουσιών, ανέχεια και γενικότερη διάλυση του κοινωνικού ιστού.
Δεν θα ασχοληθούμε εδώ με τις γενικότερες περιπτώσεις διάλυσης της κοινωνίας, αλλά με τους πρώτους βομβαρδισμούς στην πόλη της Κοζάνης και την τελευταία μάχη με τους Γερμανούς, πριν αυτοί αποχωρήσουν από την Κοζάνη.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΓΕΣ, ο πρώτος βομβαρδισμός στην περιοχή Κοζάνης – όχι στην πόλη – έγινε στις 5 Νοεμβρίου 1940 από την ιταλική αεροπορία. Υπήρξαν δύο νεκροί στην περιοχή, η Λευκοθέα Καρακούλα και ο Παναγιώτης Τζιάτζιος 13 ετών.
Στις 20 Νοεμβρίου 1940 οι Ιταλοί επιχείρησαν δεύτερο βομβαρδισμό, δεν τόλμησαν όμως να βομβαρδίσουν την πόλη, αλλά περιορίστηκαν σε καταστροφές πέριξ της Κοζάνης, του αεροδρομίου και της γέφυρας του Αλιάκμονα.
Συνολικά οι Ιταλοί επιχείρησαν 4 βομβαρδισμούς, με λίγα σχετικά ανθρώπινα θύματα και κυρίως υλικές ζημιές.
Από τις 6 Απριλίου 1941 που άρχισε η επίθεση των Γερμανών, οι Κοζανίτες εγκαταλείπουν την πόλη προς τα γύρω χωριά, με ό,τι μπορούσαν να μεταφέρουν. Η πόλη έρημη τώρα από κατοίκους, δέχεται ανελέητο βομβαρδισμό από τα γερμανικά στούκας. Οι σειρήνες χτυπούσαν ασταμάτητα και όσοι έμειναν στην πόλη έτρεχαν για προστασία στα καταφύγια για να προφυλαχθούν. Δήμαρχος τότε στην Κοζάνη ήταν ο Χαρ. Γκοβεδάρος.
Στις 10 Απριλίου 1941, ημέρα Πέμπτη, βομβαρδίστηκε η πόλη της Κοζάνης. Ενώ οι Ιταλοί δεν είχαν βομβαρδίσει την Κοζάνη, αυτό το έκαναν οι Γερμανοί. Πέντε γερμανικά στούκας ή εφτά κατ’ άλλους και δύο αναγνωριστικά, φάνηκαν πάνω από την πόλη. Βομβαρδίστηκε και το δημαρχείο και καταστράφηκε ο πάνω όροφος. Με την φροντίδα του εφόρου Ν. Δελιαλή μεταφέρθηκαν στο παρεκκλήσι του Αγίου Δημητρίου σε ξύλινα κιβώτια, σε κρύπτη, όσα ήθελαν να κρύψουν και να μην πέσουν στα χέρια των Γερμανών.
Υλικές ήταν οι ζημιές των βομβαρδισμών, χωρίς ανθρώπινα θύματα, αν και άλλες πληροφορίες μιλάνε για θύματα ξένων διερχομένων.
Στις 15 Απριλίου 1941, μία ημέρα μετά την κατάληψη της Κοζάνης από τους Γερμανούς, η πόλη βομβαρδίστηκε από τους Άγγλους συμμάχους. Στόχος οι γερμανικές θέσεις, αλλά σημαντικές οι υλικές καταστροφές και νεκρός ο Θωμάς Δόδουρας μέσα στο σπίτι του, στην οδό Ι. Φαρμάκη 16..
Στις 19 Μαΐου 1945 ιδρύθηκε σωματείο βομβοπλήκτων Κοζάνης «Άγιος Ελευθέριος», με σκοπό αποζημιώσεις και επανορθώσεις ζημιών από τους βομβαρδισμούς και λεηλασίες. Πρόεδρός του ο Δ. Ματιάκης.
Αναφέρουμε και τα συσσίτια με φροντίδα του Αυγουστίνου Καντιώτη κατά την περίοδο της κατοχής και είναι αυτά που βοήθησαν στην επιβίωση των κατοίκων από την πείνα!
Ως φόρο τιμής θα αναφερθούμε στους νεκρούς του Τάγματος Αλεξιπτωτιστών της 2ης Βρετανικής Ταξιαρχίας, στις 27 Οκτωβρίου 1944. Είναι η τελευταία μάχη με τους Γερμανούς στην Κοζάνη, αφού την επομένη αναχωρούσαν.
Ήταν 27 Οκτωβρίου 1944, ημέρα Παρασκευή, μια μέρα με πολλή υγρασία και ομίχλη. Στις 10 πρωινή ακούγεται βόμβος αεροπλάνων και χτυπάει συναγερμός. Τα αεροπλάνα κατευθύνονται προς τον «Ψηλό Αϊ-Λιά». Λόγω ομίχλης, τα αεροπλάνα αντί να κατευθυνθούν στο Σκαφίδι, ρίχνουν τους αλεξιπτωτιστές στον Αϊ-Λιά, όπου ήταν γερμανικά φυλάκια πολυβολείου. Οχτώ νεκροί αλεξιπτωτιστές Άγγλοι ήταν ο απολογισμός και την επομένη οι Γερμανοί εκκενώνουν την πόλη στις 4 πρωινή. Οι τρεις αλεξιπτωτιστές που δεν βρέθηκαν, θεωρείται πως πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Σκοπός των αλεξιπτωτιστών ήταν η ενέργεια αποκοπής της τελευταίας γερμανικής φάλαγγας. Η ομίχλη όμως και ο κακός υπολογισμός έφεραν το μοιραίο.
Η εντοιχισμένη πλάκα με τα ονόματα των νεκρών αλεξιπτωτιστών βρίσκονται στο εκκλησάκι του ψηλού Αϊ-Λιά. Είναι ένα προσκύνημα για όλες τις μάνες που δεν θα ξαναδούν τα παιδιά τους!
ΠΗΓΗ: – Για τους βομβαρδισμούς της Κοζάνης από τον Ελ. Μαργαρίτη, προέδρου βιβλιοθηκονόμων Δυτ. Μακεδονίας (Together-16-6-2016).
– Για τους Αλεξιπτωτιστές, από τον Δ. Χασάπη/30-6-1946, προέδρου τότε του Ελληνο-Αγγλο-Αμερικανικού Συνδέσμου Κοζάνης. Ομιλία για τον εντοιχισμό της πλάκας στον Ψηλό Αϊ-Λιά.
Διαμαντής Θ. Βαχτσιαβάνος
