από τον Άρη Λεονταρίτη
Αυτές τις μέρες έχω την ευτυχία να διαβάζω τα πορτρέτα διαφόρων φυτών στο καταπληκτικό βιβλίο του Γιάννη Μανέτα “Περί Φυτών Αφηγήματα” (Πανεπιστημιακες Εκδόσεις Κρητης, 2014). Συναρπαστικές ιστορίες για τις ιδιότητες τους, την ξεχωριστή τους θέση στο θαυμαστό κόσμο της βιολογίας αλλά και στην πολυτάραχη αν και σχετικά σύντομη πορεία του ανθρώπινου είδους. Τα περισσότερα αφηγήματα είναι αξιοθαύμαστα, πρωτότυπα και γραμμένα με όμορφο και κατανοητό τρόπο αλλά θα σταθώ σε ένα που μου κέντρισε ιδιαίτερα το ενδιαφέρον. Η Ιτιά και το παράδοξο μόριο της ασπιρίνης. Στο αφήγημα αυτό ο συγγραφέας μας ταξιδεύει στην πορεία της πασίγνωστης ασπιρίνης στην ιστορίας της ιατρικής. Από τις αναφορές του Ιπποκράτη για αναλγητική, αντιπυρετική και αντιφλεγμονώδη δράση του εκχυλίσματος του φλοιού της Ιτιάς, στην απομόνωση του σαλικυλικού οξέος ως δραστικό συστατικό στις αρχές του 19ου αιώνα και την παραγωγή της ασπιρίνης ως σκεύασμα με δραστική ουσία το συνθετικό ακετυλοσαλικυλικό οξύ από την μικρή γερμανική βιομηχανία χρωμάτων Bayer στα τέλη του ίδιου αιώνα.
Τι σχέση έχουν όμως όλα αυτά με τον κρόκο; Συνεχίζω την παράφραση από το σχετικό αφήγημα. Όλα τα φυτά παράγουν μόρια σαλικυλικού οξέος καθώς είναι ο αγγελιαφόρος της προσβολής του φυτού από παθογόνους μικροοργανισμούς. Όταν ένα φυτό αντιληφθεί την επίθεση ενός μικροβιακού παθογόνου σε ένα σημείο του, παράγει σαλικυλικό οξύ το οποίο μεταφέρεται σε όλα τα μέρη του φυτού προειδοποιώντας τα για την επικείμενη απειλή και την ενεργοποίηση των αντίστοιχων μηχανισμών άμυνας. Εν συνεχεία μετατρέπεται σε αέριο υπό τη μορφή του μεθυλοσαλικυλικού οξέος και εκλύεται από τα φύλλα του για να ειδοποιήσει και τους γείτονες του να αρχίσουν την προετοιμασία τους για ενδεχομένη επίσκεψη του εισβολέα. Εκπληκτικό από μόνο του.
Ο παραπάνω μηχανισμός αφορά όλα τα φυτά. Ο κρόκος όμως παράγει ασπιρίνη και για ένα άλλο λόγο. Ενώ γενικά τα φυτά δεν διαθέτουν μηχανισμό θερμορύθμισης και η θερμοκρασία τους εξαρτάται από τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος, το φάρμακο αυτοχορηγείται στον κρόκο για να του προκαλέσει πυρετό. Το σαλικυλικό οξύ, όταν εκκρίνεται, παρεμβαίνει στη διαδικασία της κυτταρικής του αναπνοής ευνοώντας την παραγωγή περίσσειας θερμότητας. Έτσι, νωρίς την άνοιξη και ενώ το έδαφος καλύπτεται ακόμα από το περσινό το χιόνι, ο βολβός που έχει παραμείνει ανενεργός κατά τη διάρκεια του χειμώνα, ανεβάζει θερμοκρασία αρκετά υψηλότερη από το περιβάλλον του και βλασταίνει. Ο ζεστός βλαστός λιώνει το χιόνι, το τρυπά και βρίσκει διέξοδο προς το ευεργετικό φως του ήλιου. Το άνθος του κρόκου φυσικά προσελκύει τα έντομα σε αυτό το ψυχρό περιβάλλον τα οποία ανταποδίδουν τη θαλπωρή με την επικονίαση του. Και μιας και το βιβλίο δεν περιλαμβάνει φωτογραφίες ο συγγραφέας μας δίνει την ελευθερία να εικονογραφήσουμε έμμεσα το αφήγημα αυτό με μερικές φωτογραφίες των πανέμορφων αυτών φυτών από τα βουνά της Ελλάδας.
Ο Άρης Λεονταρίτης είναι ορειβάτης και συγγραφέας του οδηγού πεδίου “Walking and Trekking in Zagori” των εκδόσεων Cicerone.
