Ου Παππούς ο Άη Νικόλας. Γράφει ο Γιάννης  Κορκάς

Ου Παππούς ο Άη Νικόλας.

Γράφει ο Γιάννης  Κορκάς

Μεγάλο σεβασμό   δείχνουν οι κοζανίτες στον “παππούλη” τους, Άγιο Νικόλαο, προστάτη της  πόλης και πολιούχο , η μνήμη του οποίου τιμάται στις 6 Δεκεμβρίου. Το ιστορικό του ναού και το δέσιμο της πόλης με τον Άγιο Νικόλαο “Εμείς οι Κοζανίτες τον Λατρεύουμε, τον ευλαβούμαστε, τον Σεβόμαστε, είναι το εκκλησιαστικό και ιστορικό κέντρο της Κοζάνης, είμαστε ταυτισμένοι μαζί του και τον αποκαλούμε  «Ου Πάππους ου Αη-Νικόλας». Είναι ο Λαοφιλέστερος των Αγίων.

Προτού αναφερθούμε στη διαδρομή  του  Αγίου Νικολάου στην  Κοζάνη και πότε ανεγέρθηκε ο Ναός και πως η Κοζάνη  έχει  προστάτη  τον Άγιο Νικόλαο που είναι προστάτης των Θαλασσών.  Θα πούμε πρώτα  λίγα λόγια για την ιστορία του Αγίου Νικολάου.

Γεννήθηκε στα Πάταρα της Μικράς Ασίας, το 270 μ. Χ.  από γονείς ¨Έλληνες χριστιανούς και πλούσιους, πήρε μεγάλη μόρφωση, ήταν σεμνός, ταπεινός και σώφρων, διέθεσε την περιουσία του στους φτωχούς και άπορους,  ως Αρχιεπίσκοπος Μύρων Λυκίας , ίδρυσε φιλανθρωπικά ιδρύματα, νοσοκομεία , πτωχοκομεία, και άλλα και προστάτευε όλους του συνανθρώπους του ,έκανε Θαύματα και τότε και μετά την κοίμησή του , η ποιμαντορία του  διήρκησε 40 χρόνια  , πέθανε την 6 η  Δεκεμβρίου το 345 μ. Χ. Αγαπούσε πολύ τα παιδιά και τα προσέφερε πάντοτε δώρα, γι’ αυτό οι δυτικοί  τον αποκαλούν «Νίκολας Σάντα Κλάους» , ο Άγιος που φέρνει δώρα, ενώ εμείς έχουμε τον Άγιο Βασίλειο. Επίσης οι Ναυτικοί τον έχουν προστάτη. Κατά την παράδοση όταν ταξίδευσε με πλοίο στους Αγίους Τόπους να προσκυνήσει ξέσπασε θαλασσοταραχή , φουρτούνα τέτοια με κίνδυνο να πνιγούν οι ταξιδεύντες, Ο Άγιος προσευχήθηκε στο θεό, κατασίγασε τη μανιασμένη θάλασσα και έφθασαν αισίως στο λιμάνι της Γιάφας. Το  Ναυτικό, το Λιμενικό  και όλα τα εμπορικά πλοία, τα μεγάλα Τάνκερ , Φαλαινοθηρικά και  τα διάφορα  σκάφη   έχουν στο τιμόνι την εικόνα του Αγίου Νικολάου, και τα προστάτευε από τις φουρτούνες. Έχω ένα παράδειγμα. Ένας Κοζάνης ο Γιώργος Βαβίτσας ήταν πλοίαρχος Καπετάνος στα Τάνκερ του Ωνάση, έχοντας στο τιμόνι την εικόνα του Αγίου Νικολάου , πέρασε πάρα πολλές φουρτούνες στους Ωκεανούς δεν έπαθε  τίποτε και όταν συνταξιοδοτήθηκε πήρε μαζί του την Εικόνα του Αγίου Νικολάου και την κατέθεσε στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου της Δεσκάτης καταγωγή του πατέρα του. Η μητέρα του ήταν Κοζανίτισσα του γένους Πιτσέλη,  στην Κοζάνη πήγε σχολείο και ήταν φίλος μου από Βαλταδώρειο  Γυμνάσιο.

Επανερχόμαστε στον Άγιο Νικόλαο Κοζάνης. Η ανέγερση του ναού έγινε με πρωτοβουλία και τη φροντίδα του Χαρισίου Τράντα , γιου του Ιωάννη Τράντα, μεγαλοκτηνοτρόφου,, που ήρθαν στην Κοζάνη το 1649 από το χωριό Κτένι , μαζί με 60 οικογένειες ,μετά την καταστροφή από αρβανίτες, μαζί είχαν και 5000 χιλιάδες γιδοπρόβατα , εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Αγίου Γεωργίου. Ο Χαρίσης Τράντας πήγε στη Ρωσσία όπου έμεινε ο Θείος του ,αδερφός του πατέρα του , Αξιωματικός του Τσαρικού στρατού και πλούσιος Έμεινε στην Αγία Πετρούπολη 12 χρόνια , απεβίωσε ο θείος του και κληρονόμησε τη μεγάλη περιουσία, την οποία  ρευστοποίησε , φέρνοντας τα χρήματα στην Κοζάνη, στην επιστροφή πέρασε  από την Κωνσταντινούπολη ,(λέγεται ότι εκεί έμεινε και ένας άλλος αδελφός του Ιωάννη Τράντα, δεν έχουμε στοιχεία).      Με ενέργειές του στην Πύλη,  πήρε δύο έγγραφα, ένα για την ανέγερση του Ναού στο όνομα του Αγίου Νικολάου, «κατά την παράδοση ο Τράντας έδωσε το όνομα του  Άγιου Νικόλαο στο Ναό,  διότι στη Ρωσσία που έμεινε ήταν δίπλα σε Ναό  του Αγίου Νικολάου   όπου προσεύχονταν. Το άλλο έγγραφο  το λεγόμενο Μαλικανιέ ότι η Κοζάνη ανήκει στην προστασία της σουλτανομήτορας ώστε η Κοζάνη να  έχει το προνόμιο να μην ενοχλείτε από τα στρατεύματα των τούρκων. Δηλαδή όταν ήθελαν να περάσουν οι στρατιώτες μέσα  από την Κοζάνη να βγάζουν τα πέταλα από τα άλογα  τιμώντας την μητέρα του Σουλτάνου.  αυτό δεν έγινε ποτέ. Ο Τράντας καθόρισε το μέρος  που θα αναγερθεί ο Ναός,   και κάτω από την επιφάνεια του εδάφους για να μην ενοχλούνται οι Τούρκοι της περιοχής που ήσαν Χριστιανομάχοι, Κονιάροι και Γιουρούκηδες, , του Σάρη Γκιώλ, και των Καραγιαννίων   που διέμειναν γύρω από την Κοζάνη, να αναφέρομε τις περιοχές . Πετρανά, Βαθύλακος, Δρέπανο,  Κοιλάδα,  Κοίλα- Ν. Νικόπολη, Βατερώ , Ξηρολίμνη, Λευκόβρυση- Πρωτοχώρι. Τα άλλα  χωριά ήταν εντοπίων. Το μέρος να ανεγερθεί  ο Ναός ήταν κεντρικό σημείο της περιοχής με πολλά δέντρα όπως  λέει ο Καθηγητής   Γ. Τσουμής, Δασολόγος.   Θεμελιώθηκε το 1664 ,ο Τράντας φαίνεται ήταν χαρισματικός άνθρωπος με όραμα άρχισε αμέσως τις εργασίες, ήταν μεγάλος οικιστής και πολεοδόμος. Έδωσε νέα μορφή στον οικισμό  συνένωσε τους οικισμούς, Σιώποτο, Τσαμουριά(Τσιάμπρα)Σκ΄ρκα, Καρ’ές, Τζαμάρα που αποτέλεσαν ένα χωριό ή Κώμη , με το όνομα Κόζιανι. Χάραξε δρόμους  με καλντιρίμι , κρήνες, Βρύσες, πηγάδια, έκτισε το αρχοντικό του στο χώρο που είναι σήμερα το 3οκαι 4^ο Δημοτικό και άλλα σπίτια σε διάφορα σημεία. Διαμόρφωσε πλατείες και άλλα πολλά, οι κάτοικοι τον αποκαλούσαν «Μπασιά» τιμητικά  προεστός. Έγραψα μερικά από τα μεγάλα έργα που έκανε στην Κόζιανι, μεταξύ αυτών και το Ναό  του ΑΓΙΟΥ  ΝΙΚΟΛΆΟΥ που ανήγερε.  Ο Δήμος Κοζάνης  τον αγνόησε, ενώ θάπρεπε να ονομάσει την κεντρική πλατεία Χαρισίου Τράντα αντί Νίκης που έχασε το νόημά της λόγω των πολλών πολέμων και καταστροφών που υφίστανται οι λαοί , σε διάφορες περιοχές του Πλανήτη    και να τοποθετήσει και το  Άγαλμά του στην Πλατεία . Έχουμε χρέος πέρα από την Ηθική και  πολιτισμική έκφραση και Ιστορική που αφορά την  ύπαρξη της Κοζάνης.

Συνέχισε να κάνει δρόμους, συντριβάνια,  και να καλλωπίζει την περιοχή, κτίζοντας και το πρώτο αρχοντικό της Κοζάνης που ήταν εκεί που είναι σήμερα το 3ο   και 4ο Δημοτικό σχολείο, κατεδαφίστηκε το 1913 για να γίνει σχολείο. ( (Μεγάλο Λάθος η κατεδάφιση του αρχοντικού).Ο Χαρίσιος Τράντας ήταν ο πρώτος οικοδόμος της πόλης ,  Μπαστιά   τον αποκαλούσαν οι κάτοικοι ,δικαίως  . Το 1721 με νέα άδεια που ζήτησαν οι Κοζανίτες για δήθεν  επιδιόρθωση του ναού, ενώ ήθελαν να τον μεγαλώσουν γιατί ήταν μικρός μέχρι εκεί που άρχιζε ο γυναικωνίτης, τότε η Κοζάνη είχε δύο χιλιάδες  κατοίκους περίπου. Η δίφυλλος  ξύλινη πόρτα με καρφιά  που είχε τότε ο Ναός ,  είναι σήμερα  στο εσωτερικό του Ναού  στον ψηλό Αη-λιά . Οι Κοζανίτες το 1790 έστειλαν υπόμνημα στον Πατριάρχη  για την όλη κατάσταση της περιοχής από τους τούρκους , γράφοντας μεταξύ των άλλων  «…..ωσάν οικούντες εις τόπον οπού, εσμέν ως πρόβατα  εν μέσω λύκων…….».

Μετά από το υπόμνημα αυτό φρόντισε  ο πατριάρχης  να πάρουν άδεια από την πύλη για να  μεγαλώσουν τον ναό  το 1801, τότε    προσετέθη ο γυναικωνίτης και το παρεκκλήσι του Ιωάννου του Προδρόμου. Μέχρι το 1728  ο Ναός δεν είχε καμπάνες, οι δυνάστες θεωρούσαν πρόκληση και ενόχληση να χτυπούν οι καμπάνες . Μετά το 1728 πήραν νέο φερμάνι οι Κοζανίτες από την Πύλη ,  οι ενέργειες ήταν πολύ  δύσκολες και φυσικά με κάποιο «μπαχτσ’»  επικρατούσε τότε αυτό. Το φιρμάνι αυτό  φυλάσσεται στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης, επιτρέπει αντί για καμπάνες Σήμαντρα σιδερένια και ξύλινα, χωρίς Καμπαναριό Το Κωδωνοστάσιο κτίστηκε το 1855 με χρήματα των Κοζανιτών που ζούσαν στην Ευρώπη, έχει ύψος 26 μέτρων με έξι ορόφους και τοποθετήθηκαν σήμαντρα και καμπάνες με χαμηλό ήχο , να μην ενοχλούνται οι τούρκοι των κοντινών χωριών , αντί για σταυρό οι Κοζανίτες  σοφίστηκαν και έβαλαν έναν Περιστέρι με ανοιχτές τις φτερούγες του. Το Ωρολόγιο τοποθετήθηκε στο Καμπαναριό το 1939  με δωρεά του μεγάλου ευεργέτη Κω/νου Μαμάτσιου. Στο εσωτερικού του Ναού  είναι γεμάτο από τοιχογραφίες των  αγίων τις οποίες αγιογράφησαν οι αδελφοί Νικόλαος και Θεόδωρος  από τα Γιάννινα το 1730. Επίσης  είναι αριστούργημα το ξυλόγλυπτο τέμπλο του Ιερού ναού, ο επισκοπικός θρόνος και ο άμβωνας , δεν γνωρίζουμε από ποιούς φιλοτεχνήθηκαν και πότε. Εικάζεται από Ηπειρώτες και κατατάσσεται στην τεχνοτροπία των 17 ου  και 18 ου   αιώνων.

Για αιώνες ο ναός του Αγίου Νικολάου υπήρξε το κέντρο του Εθνικού βίου των Κοζανιτών   και δέθηκε με όλα τα γεγονότα που συνθέτουν τη νεότερη ιστορία της πόλης μας. Εκεί εναπόθεσαν   τα όνειρα , τις ελπίδες   και τους πόθους των οι Κοζανίτες. Κάτω από τη στέγη  βρήκαν προστασία, παρηγοριά και ανακούφιση . Εκεί πανηγύρισαν τα ελευθέριά τους με τη δοξολογία της 12-Οκτωβρίου 1912 παρουσία του  αρχιστρατήγου διαδόχου Κωνσταντίνου, επαναλαμβάνεται  δοξολογία και με την παρουσία του Βασιλέως  Γεωργίου Α΄. την Κυριακή 14- Οκτωβρίου 1912. Επίσης τελέστηκε δοξολογία  από το ΕΑΜ και την 27η  Οκτωβρίου 1944   με την αποχώρηση των κατακτητών και την απελευθέρωση  της Πόλης  .

Ο Ναός του Αγίου Νικολάου λειτουργεί καθημερινά από αιώνες  πρωΪ και απόγευμα. Στο ναό έχουν ακουστεί φλογερά θεολογικά και Εθνικά κηρύγματα από φωτισμένους κληρικούς, όπως ο μητροπολίτης Μελέτιος, ο Ευγένιος Βούλγαρης,ο  μητροπολίτης Κωνστάντιος, ο  αρχιμανδρίτης Φώτιος Β. που έγινε το 1937 Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως,  ο θεολόγος και ιερέας Παπασιώπης,  ο αρχιμανδρίτης Αυγουστίνος Καντιώτης στην κατοχή, με τους πύρινους λόγους του τον ακούσαμε κι εμείς , ο μητροπολίτης Διονύσιος και κατά  καιρούς   ο μητροπολίτης Περγάμου του οικουμενικού θρόνου, που θεωρείται πρώτος Θεολόγος     στην παγκόσμια Ορθοδοξία  και μέλος της   Ακαδημίας Αθηνών  Ιωάννης Ζηζιούλας,  που έφυγε προ διετίας,  πολύ καλός φίλος συμμαθητής μας στο Βαλταδώρειο ,από το Καταφύγι  Βελβεντού-Κοζάνης. Με προεδρικό διάταγμα  της 6ης   Νοεμβρίου 1926, ο ναός του Αγίου Νικολάου ανακηρύχθηκε «προέχον ιστορικόν και αρχαιολογικόν μνημείον διατηρητέον» . Επίσης με Βασιλικό διάταγμα της 9ης   Απριλίου 1953, ο Άγιος Νικόλαος αναγνωρίστηκε « ως πολιούχος και προστάτης της Κοζάνης» Η δε μνήμη του όπως είναι γνωστόν εορτάζεται την 6 ην  Δεκεμβρίου με κάθε επισημότητα  και με πάνδημη συμμετοχή των Κοζανιτών , και  γίνεται λιτάνευση από κεντρικούς δρόμους της Κοζάνης.  Ανεξαρτήτως καιρικών συνθηκών, πλήν βροχής, έχει γίνει η λιτάνευση με  κρύο,  παγωνιά και χιόνια ,  έχω προσωπική εμπειρία γατί συμμετείχα κι εγώ στη λιτανεία με άσχημο καιρό. Η αγορά είναι κλειστή και η Πόλης γιορτάζει. Όταν χιόνιζε λέγαμε  «Ου πάππους τ’σπριση τα γένια» Όλοι  συμμετέχουν στη Λιτάνευση του Αγίου Νικολάου να πάρουμε την ευλογία του  και να συνεχίσει  να μας προστατεύει. Εγώ έχω σοβαρούς   λόγους να πιστεύω και να σέβομαι   τον Άγιο Νικολάου, στο Ναό του   Βαφτίστηκα  το 12-12-1932, από τον  τότε ιερέα Παπαγιώργη Παπαγιάννη  πατέρα του Δημάρχου Παπαγιάνν και Νονά ήταν η Θεανώ Αρμενούλη, κόρη του Δημάρχου Νικολάου Αρμενούλη που ήταν Δήμαρχος το 1912 στην απελευθέρωση.     Η Εικόνα του Αγίου Νικολάου  που  συμμετείχε στη Λιτανεία, μου έλεγε ο αιδεσιμότατος πατήρ Δημήτριος προϊστάμενος  της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου, ότι η   εικόνα του Αγίου Νικολάου έχει Ρωσική τεχνοτροπία στην Αγιογράφηση. Ίσως η Αγιογράφηση να  είναι του μεγάλου Ρώσσου Αγιογράφο Αντρεϊ Ρουμπλιόφ. Που έζησε τον 14^ον  αιώνα . Από το Πατριαρχείο της Ρωσσίας  έχει ανακηρυχθεί  Άγιος. Πιθανόν να  την είχε φέρει από τη Ρωσσία ο Χαρίσης Τράντας.  Ο προστάτης μας πάππους Αη- Νικόλας είναι όντως προστάτης και βοήθησε με τη προστασία του την Κοζάνη και την περιοχή. Έχω να προσθέσω δύο ιστορικά γεγονότα, εκτός των άλλων θαυμάτων που έχει  κάνει, Την 10ην   Απριλίου το 1941 προ των Βαϊων , οι ναζί βομβάρδισαν την Κοζάνη , μία βόμβα έπεσε στο Δημαρχείο  τρύπησε τον επάνω όροφο  και παρέμεινε η βόμβα  στον πρώτο χωρίς να προχωρήσει στο υπόγειο ή να εκραγεί. Που θα προκαλούσε πολλούς σκοτωμούς, διότι στο υπόγειο ήσαν περίπου 1500  άνθρωποι από την αγορά που το χρησιμοποιούσαν ως καταφύγιο όταν χτυπούσαν οι σειρήνες, επίσης είχε εσπερινό και η εκκλησία  ήταν γεμάτοι από πιστούς καθώς και Σέρβους αξιωματικούς που είχαν αποχωρήσει από τη χώρα τους  μετά την κατάκτηση από τους ναζί . Φανταστείτε τι  καταστροφές θα είχαμε στην εκκλησία, στο καμπαναριό και στη γύρω περιοχή. Ο Άγιος Νικόλαος ου πάππους μας έβαλε το χέρι και μας προστάτευσε. Έχω γράψει  με λεπτομέρειες τον Βομβαρδισμό στο βιβλίο μου « «ΚΟΖΑΝΙΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ» .Και ένα δεύτερο. Στις 13 Μαϊου του 1995 έγινε ο μεγάλος σεισμός είχαμε στην Κοζάνη περιορισμένες καταστροφές και κανένα   θάνατο. Γι’ αυτό κάθε χρόνο την 13η  Μαϊου γίνεται λιτάνευση της Εικόνας του Αγίου Νικολάου γύρω από την εκκλησία και το Δημαρχείο. Συνεπώς είναι όντως προστάτη μας και βοηθάει πολύπλευρα την πόλη, με την αγιοσύνη του  που τον λατρεύουν οι Κοζανίτες. Και όπως μου έλεγε ένας υπάλληλος που το γραφείο του  ήταν   σε  οικοδομή απέναντι  από το Ναό . Κάθε μέρα μέχρι της 3ης, μ.μ. έβλεπε και μετρούσε 250 με τριακόσιους (300)  ανθρώπους να εισέρχονται στην εκκλησία και να ανάβουν κερί στον Άγιο Νικόλαο. Δεν γνωρίζει πόσοι εισέρχονταν  το απόγευμα μέχρι το βράδυ. Αυτή είναι μια μεγάλη απόδειξη του Σεβασμού που έχουμε στον προστάτη μας Άγιο Νικόλαο. Τέλος Στον Άγιο Νικόλαο υπήρχε ένα μεγάλο γκιούμ χάλκινο, που κατασκευάστηκε  προ του 1900 στα Γιάννινα, και  χρησιμοποιείτο και για μετρική μονάδα. Δηλαδή εκτός το νερό που βάζανε για τα βαφτίσια, τότε γινότανε στα σπίτια λόγω του βαρύ χειμώνα και ζεσταίνανε το νερό στην εκκλησία για να είναι αγιασμένο  το νερό και το πηγαίνανε στο σπίτι όπου θα γινότανε η βάφτιση . Ως μετρική μονάδα  είχε δύο ορόφους εσωτερικούς των 10 οκάδων και των είκοσι 20 οκάδων, παίρνανε το γκιούμ οι αγοραστές κρασιού και  πηγαίνανε στα σπίτια όπου πωλούσαν κρασί , τότε υπήρχαν πολλά αμπέλια  τα καλλιεργούσαν , έβγαζαν κρασί  το πωλούσαν και είχαν έσοδα.  Πληρώνανε όμως  και για τη χρήση του Γκιουμ, έτσι είχε έσοδα και η εκκλησία .Το  γκιούμ αυτό υπήρχε  μέχρι την κατοχή, μετά χάθηκε, τι έγινε δεν γνωρίζουμε. Να πούμε και για το Κοζανίτικο   κασμέρ, παρουσιάζοντας  το γκιούμ!  «Όποιος κινείτο  συνεχώς  πέρα δώθε, του λέγανε σαν το γκιουμ τ’Αη-Νικόλα, διότι το γκιουμ ήταν πράγματι  σε κίνηση, φυσικά και με το αζημίωτο».

Χρόνια πολλά και με την Ευλογία του πάππου μας Αη-Νικόλα.  Να  φέρει  Ειρήνη στις εμπόλεμες περιοχές και να  ανακουφιστεί ο Λαός που ζεί φρικτά   ανάμεσα  στα χαλάσματα των καταστροφών  .

Γιάννης  Κορκάς