Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο της Γ΄ Λυκείου Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας σταματήσαμε στην άποψη ότι το καθεστώς του Μεταξά […] αστυνομικό καθεστώς με φασιστικές τάσεις, δεν πρόφθασε […] να αλώσει τον κρατικό μηχανισμό ολοκληρωτικά.[1] Έμοιαζε ως προς τη διαδικασία κατάκτησης της αρχής με σχετικά πρόσφατη αριστερή δήλωση που ομολογούσε: Εχουμε την Κυβέρνηση. Δεν έχουμε την εξουσία[2], μερική ταύτιση δύο άκρως εχθρικών μεταξύ τους πολιτικών συστημάτων, απέχοντα μεταξύ τους έναν περίπου αιώνα. Το πρώτο άρπαξε δια της βίας την εξουσία για πέντε έτη, το δεύτερο εκλεγμένο παρέμεινε ακριβώς τα ίδιο διάστημα πριν κατόπιν πάλι εκλογών αποχωρήσει. Φωτίζουν τελικά τη σιωπή μας οι εποχές;
ΜΑΚΡΑ ΔΟΜΗ
Αφήνοντας στην άκρη το φιλοσοφικό ερώτημα της αλώσεως, θα ασχοληθούμε με ακόλουθο εδάφιο του ειρημένου βιβλίου ότι το καθεστώς Μεταξά απαγόρευσε, μεταξύ άλλων, […] και την ελευθερία του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι. Θα περίμενε, λοιπόν, ο αναγνώστης ότι όσοι σύλλογοι, ενώσεις, εταιρίες και σωματεία υπήρχαν διαλύθηκαν το 1936 και τίποτα νέο δεν είχε δημιουργηθεί. Πως το αστυνομικό καθεστώς φοβούμενο ίσως μαζικές αντιδράσεις απομόνωσε εντελώς τους ανθρώπους, άποψη που αντιβαίνει στον εαυτό της αφού ήδη υπήρχαν απείραχτες συμπαγείς ομάδες στους κόλπους του κρατικού μηχανισμού, η Αστυνομία π.χ. ή ο Στρατός, άρα ενεργό μέρος του πληθυσμού στήριζε εξ επαγγέλματος τη νέα υποτροπή όπως ακριβώς την παλαιά τάξη. Σ’ αυτές αν προστεθούν δημόσιοι και δημοτικοί υπάλληλοι, εννοείται και οι οικογένειες, οι συγγενείς κι ο κύκλος γνωριμιών τους, που εξ ανάγκης υποστήριζαν ή ανέχονταν τη διακυβέρνηση Μεταξά, η βάση της άγγιζε μάλλον το ένα τέταρτο του εκλογικού σώματος. Σήμερα με τι αντίστοιχο ποσοστό κυβερνούν τα κόμματα;
Τα υπόλοιπα τρία τέταρτα του λαού αδιαφορούσαν για τις αλλαγές της κυβερνητικής εξουσίας, διότι δεν είχαν άμεση πρόσβαση σ΄ αυτήν ή επειδή δεν πίστευαν ότι θα απαλύνει τη σκληρή ζωή τους. Οι αστοί επαφίονταν με τον νομάρχη, οι αγρότες με τον κοινοτάρχη. Καθώς γνώριζαν εκ πείρας οι κυβερνήτες ότι καμιά εξουσία δεν παρέμενε στον θώκο πολύν καιρό, φρόντιζαν να διατηρούν προσφιλείς νησίδες στη θάλασσα των αντιπάλων τους, ώστε μετά από την αλλαγή να διασώζονται επ’ αυτών, καταβιβαζόμενοι σε υποδεέστερες έστω θέσεις -το κρατικό ταμείο δεν στερεύει ποτέ ακόμη και για όσους περιφέρονται γύρω του.
Ομολογουμένως το βίαιο παρελθόν δεν σχετίζεται με το ειρηνικό παρόν κι αυτό αληθεύει. Παλαιότερα οι συγκρούσεις ήταν αιματηρές, επειδή κάθε ομάδα εξουσίας υποχρεώνοντας την αντίπαλή της σε πλήρη νηστεία επωφελούνταν τα μέγιστα πριν εκπέσει, ενώ σήμερα νικητές και ηττημένοι έχοντας συμφωνήσει για την σταθερή διαδοχή κι αναμένοντας υπάκουα τη σειρά τους μοιράζονται τα πολλαπλά οφέλη, απλώς οι επί παίρνουν περισσότερα από τους υπό.
ΙΔΡΥΣΕΙΣ ΣΥΛΛΟΓΩΝ
Αλλά ας επιστρέψουμε στο συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι. Σε τοπικές πηγές ανιχνεύονται ιδρύσεις κι αρχαιρεσίες ομάδων επί Μεταξά όπως επίσης και συνέχειες προϋπαρχόντων: το 1936 ιδρύθηκε ο Σύλλογος Κυνηγών «Η Δορκάς» Τσοτυλίου, το Σωματείον Κυνηγών «Η Διάνα» Σερβίων και το αντίστοιχο του Βελβενδού ο Παν,[3] που σκόπευε εκτός του φόνου θηραμάτων και στην ίδρυση κυνηγετικής βιβλιοθήκης.[4] Ο Καπνεργατικός Συνεταιρισμός Ερεσσού της Λέσβου εγκρίθηκε την άνοιξη του 1938, μεσούσης της διακυβέρνησης Μεταξά.[5] Το επόμενο έτος κοντά μας είδε το φως η Φιλόπτωχος αδελφότης κυριών και δεσποινίδων Νεαπόλεως «Η Αναγγέννησις»,[6] το δε 1940 το Σωματείον οικοδόμων Ερμακιάς[7] και το παρόμοιο των εργολάβων κι εμπειροτεχνών Κοζάνης «Η Καλή Τέχνη».[8]
Η Φιλόπτωχος Αδελφότης Κυριών Κοζάνης[9] δεν έπαυσε όπως και το Εμπορικό-Βιομηχανικό Επαγγελματικό Περιφερειακό Επιμελητήριο Κοζάνης[10] με 5.000 περίπου μέλη και 17 συνεδριάσεις του ΔΣ του το 1938.[11] Επίσης συνέχισαν τη λειτουργία και τις αρχαιρεσίες τους ο ιδρυθείς το 1929 αθλητικός σύλλογος Μακεδονικός Κοζάνης,[12] ο σύλλογος Ελληνοαμερικανών Κοζάνης[13] και δεκάδες άλλοι. Μάλιστα δύο αγροτικοί συνεταιρισμοί της Άρδασσας συγχωνεύτηκαν το 1939 κάτω από τη σκέπη της Εθνικής Συνομοσπονδίας Συνεταιρισμών Ελλάδος.[14]
ΕΡΓΑΤΟΫΠΑΛΛΗΛΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ
Οι ανωτέρω μαρτυρίες προφανώς αποδομούν την απαγόρευση σε τοπικό τουλάχιστον επίπεδο. Τον Δεκέμβριο μάλιστα του 1937 έλαβαν χώραν τα εγκαίνια της Εργατικής Εστίας Κοζάνης[15] κατά τη διάρκεια δε της τελετής ομίλησε κι ο πρόεδρος του σωματείου καπνεργατών. [16] Η αναγραφή της στον τοπικό τύπο ως Εργατικόν Κέντρον[17] ήταν σωστή ως μέρος του συνόλου της Εργατικής Εστίας, υπηρεσίας που είχε ιδρυθεί το 1931 ως Οργανισμός Εργατικής Εστίας,[18] ανασυντέθηκε το 1937 στην Αθήνα κι ερχόταν με γοργά βήματα στην επαρχία[19] -η καταγραφή ότι η μεταξική Εργατική Εστία είχε ιδρυθεί το 1939[20] χρειάζεται διόρθωση.
Η πρώτη γραπτή μνεία του Εργατικού Κέντρου Κοζάνης, όπως ονομαζόταν κάθε ένωση άνω των δύο σωματείων, συναντάται το 1927,[21] φαίνεται όμως ότι γρήγορα διαλύθηκε, αφού χωρίς υποτακτική πρόσβαση στην εξουσία χάριν της οποίας απολαμβάνει κανείς άφθονες δημοτικές, κρατικές (και οι κομματικές) ή διακρατικές επιχορηγήσεις, καμιά ένωση, σύλλογος, σωματείο δεν επιζεί με τις συνδρομές και μόνον των μελών του. Κομουνιστική εφημερίδα της Κοζάνης ευχόταν το καλοκαίρι του 1936 τη δημιουργία Εργατικού Κέντρου στην πόλη,[22] ευχή που πραγματοποιήθηκε τον επόμενο χρόνο, αλλά από τον ταξικό της αντίπαλο, τον Ιωάννη Μεταξά όπως τεκμηριώνει αποτύπωμα σφραγίδας με την ένδειξη ΕΘΝΙΚΟΝ ΕΡΓΑΤΟΥΠΑΛΛΗΛΙΚΟΝ ΚΕΝΤΡΟΝ ΚΟΖΑΝΗΣ ΕΤΟΣ ΙΔΡΥΣΕΩΣ [1]9[3]7.[23] Γραπτά το καταστατικό του συνετάχθη δύο έτη αργότερα, την 20ή Σεπτεμβρίου του 1939[24] -η καταγραφή ότι το Εργατικό Κέντρο Κοζάνης ιδρύθηκε το 1945[25] είναι ημαρτημένη.
Σφραγίδα του Εθνικού Εργατοϋπαλληλικού Κέντρου Κοζάνης με έτος ίδρυσης το 1937 σε έγγραφο του ΕΕΚ προς τον Υπουργό Εργασίας, α.π. 51/30-3-1943, Αρχείο Εργατοϋπαλληλικού Κέντρου Κοζάνης
Συνεπώς στην εξεταζόμενη περίοδο και συνέρχονταν και συνεταιρίζονταν οι άνθρωποι, οπότε γραφές περί του αντιθέτου φανερώνουν ότι ή δεν μελετήθηκε από όλες τις πλευρές το ιστορικό υλικό ή έχει διαθλαστεί. Ισχύει μόνον αν στο εδάφιο περί απαγόρευσης συμπεριλαμβάνονται μόνον οι συνάξεις πριν από βουλευτικές δημοτικές ή κοινοτικές εκλογές. Οι πρώτες όντως είχαν λάβει χώραν το 1936 και οι επόμενες αντίστοιχες μια δεκαετία αργότερα, ενώ οι δεύτερες είχαν γίνει δύο έτη πριν από το Μεταξά και δέκα μετά τον θάνατό του. Σε περιόδους κρίσης κρίνονταν ασύμφορες και για περισσότερο από μια δεκαετία, το 1914-1925 οι αλλαγές δημάρχων προέδρων και συμβουλίων γίνονταν με τη σύμφωνη γνώμη του εκάστοτε νομάρχη, κατά την οποία λαμβάνονταν υπ’ όψιν οι αναφορές των αστυνομικών αρχών αλλά και των ίδιων των υποψήφιων προς ανάληψιν διοικητικής θέσης. Όποιος επιθυμεί κατώτερη ή κατώτατη εξουσία, η οποία αντιτίθεται σε ανώτερη αντίστοιχη, και αιρετός να είναι βρίσκει τη στρόφιγγα των επιχορηγήσεων ή της διαφήμισης κλειστή οπότε σε ελάχιστο χρόνο παραλύει ή παραιτείται. Η μακρά δομή της συνέχειας δεν επιτρέπει σοβαρές παρεκκλίσεις ασυνέχειας.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Αζέλης Αγαθοκλής, «Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» (1821-1936)53-111, σ. 111, http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2758/Themata-Neoellinikis-Istorias_G-Lykeiou_html-apli/index2_7.html
[2] Μαρίνου Έφη, Ο ΣΥΡΙΖΑ πήρε την κυβέρνηση, αλλά δεν πήρε την εξουσία, 07.01.2018, https://www.efsyn.gr/politiki/synenteyxeis/135812_o-syriza-pire-tin-kybernisi-alla-den-pire-tin-exoysia
[3] Πίναξ εμφαίνων τα αναγνωρισθέντα Σωματεία …κατά τον μήνα Σεπτέμβριον, Πρωτοδικείον Κοζάνης 7/10/1936, Γενικά Αρχεία του Κράτους/Παράρτημα Κοζάνης (ΓΑΚΚ) 296/1905
[4] Αρχείο Πρωτοδικείου Κοζάνης (ΑΠΚ), Βιβλίον αναγνωρισμένων σωματείων 1/30.10.39 -301/29.9.56, αρ.1/30.10.39
[5] Zarkia Cornelia, ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΠΝΟΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΕΡΕΣΟΥ, https://www.academia.edu/33725686/%CE%A3%CE%A5%CE%9D%CE%95%CE%A4%CE%91%CE%99%CE%A1%CE%99%CE%A3%CE%9C%CE%9F%CE%A3_%CE%9A%CE%91%CE%A0%CE%9D%CE%9F%CE%A0%CE%91%CE%A1%CE%91%CE%93%CE%A9%CE%93%CE%A9%CE%9D_%CE%95%CE%A1%CE%95%CE%A3%CE%9F%CE%A5
[6] ΑΠΚ, ό.π.,αρ.7/21.3.39
[7] ΑΠΚ, ό.π., αρ.12/23.10.40
[8] ΑΠΚ, ό.π., αρ.8/18.4.40
[9] Ηχώ της Μακεδονίας (24-12-1917) 2 και Μακεδονικόν Βήμα (26-12-1937) 1
[10] Ετησία έκθεσις Περιφερειακού Επιμελητηρίου Κοζάνης 1938-1939, Κοζάνη 10/7/1939, ΓΑΚΚ 188/1147
[11] Ιγγλέσης Ν., Οδηγός της Ελλάδος του έτους 1930, Πυρσός, Αθήναι 1930, σ. 1207
[12] Αθλητικός Σύλλογος Μακεδονικός Κοζάνης προς τον κ. Επιθεωρητήν Φυσικής Αγωγής Κοζάνης, α.π. 340/2-5-1957, ΓΑΚΚ 132/773
[13] Μακεδονικόν Βήμα (5-2-1939) 4 και Κορκάς Γιάννης, ΚΟΖΑΝΙΤΕΣ ΠΟΥ ΕΙΧΑΝ ΠΑΕΙ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΕΣΤΡΕΨΑΝ ΤΟ 1912 ΝΑ ΠΟΛΕΜΗΣΟΥΝ ΓΙΑ ΝΑ ΕΛΕΥΘΕΡΩΘΕΙ Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΜΑΣ, https://efkozani.gr/%CE%BA%CE%BF%CE%B6%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CF%84%CE%B5%CF%83-%CF%80%CE%BF%CF%85-%CE%B5%CE%B9%CF%87%CE%B1%CE%BD-%CF%80%CE%B1%CE%B5%CE%B9-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B1%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%B9/
[14] Νομάρχης προς Εθνική Συνομοσπονδία Συνεταιρισμών Ελλάδος, Κοζάνη α.π. 16179/17-5-1939, ΓΑΚΚ 60/89
[15] Μακεδονικόν Βήμα (5-12-1937) 1, (12-12-1937) 1, (26-11-1937) 4
[16] Μακεδονικόν Βήμα (26-11-1937) 4
[17] Επαρχιακή Φωνή [Πτολεμαΐδας] (25/12/1937) 4, Ιδιωτική Συλλογή Κοσμά Πουγαρίδη
[18] Η Εργατική Εστία και η Εργατική Κατοικία ανήκουν στους εργαζόμενους, 20/12//2012, https://edromos.gr/%CE%B7-%CE%B5%CF%81%CE%B3%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B5%CF%83%CF%84%CE%AF%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B7-%CE%B5%CF%81%CE%B3%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%BF%CE%B9%CE%BA/?amp
[19] Έκθεσις «Χαρά και εργασία» (Ελληνικόν Τμήμα) /Υπό την προστασίαν του προέδρου της Κυβερνήσεως Κ. Ι. Μεταξά, Αθήναι 13-18 Μαΐου 1938, σ. 11, https://anemi.lib.uoc.gr/metadata/b/a/8/metadata-1617359313-721551-18142.tkl
[20] Βερέμης Θάνος, Δικτατορία Μεταξά Ι, http://www.ime.gr/projects/interwar_economy/gr/krisi_diktatoria/index53.html
[21] Ριζοσπάστης (24-12-1929) 4, https://srv-web1.parliament.gr/display_doc.asp?item=36245&seg=3559. Στο μεταπτυχιακό Σ. 51-52
[22] Παλλαϊκό Μέτωπο (11-7-1936) 1
[23] Εθνικόν Εργατοϋπαλληλικόν Κέντρον Κοζάνης προς κ υπουργόν Εργασίας Αθήνας, α.π. 51/30-3-1943, Αρχείο Εργατοϋπαλληλικού Κέντρου Κοζάνης, Λυτά Έγγραφα
[24] Καταστατικόν Εθνικού Εργατοϋπαλληλικού Κέντρου Κοζάνης 20/9/1939, Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης, Φ.151Α/102/37-37η
[25] Σύντομο Ιστορικό, https://eknk.gr/istoriko/
