ΠΑΜΦΥΛΙΑ – ΜΟΨΟΠΙΑ Η δυτική περιοχή της σημερινής περιφέρειας (επαρχίας) της Αττάλειας. Σταύρου Π. Καπλάνογλου

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Παμφυλία ονομαζόταν αρχαία παραθαλάσσια περιοχή στη Ν.Δ. Μικρά Ασία .
Οι κάτοικοί της ήταν κράμα φυλών γι΄ αυτό ακριβώς και ονομάζονταν στην αρχή Πάμφυλοι και αργότερα μετονομάστηκαν σε Παμφύλιοι.
Εκτός των γηγενών (Πελασγικής καταγωγής) κατοίκων και των Κιλίκων υπήρχαν παλαιότατα μεν και σποραδικοί άποικοι εκ του Ελλαδικού χώρου ενώ αργότερα απαντώνται οργανωμένες ελληνικές αποικίες. Η Παμφυλία, χώρα ναυτική στην αρχαιότητα, χρησίμευε ως ενδιάμεσος σταθμός στην επικοινωνία των παραθαλάσσιων λαών με τα υψίπεδα της Πισιδίας.
Η Παμφυλία, σύμφωνα με τον Στράβωνα, επεκτάθηκε από την Όλμπια έως την Πτολεμαΐδα, μια γραμμή μήκους 120 περίπου χλμ και , από την ακτή προς το εσωτερικό, δεν ήταν πουθενά πάνω από λίγα χλμ .
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΤΑΝ
Χώρα της Μικράς Ασίας, στο νότιο τμήμα της και κατά μήκος της Μεσογείου στην αρχαιότητα , όπου σχηματίζει το Παμφύλιο πέλαγος ή κόλπο της Αττάλειας. Το στενό σχήμα της χώρας εκτείνεται μεταξύ του νοτιότατου ακρωτηρίου της Μικράς
Ασίας, του Ανεμουρίου (Αναμούρ) στα Ανατολικά και της Ιεράς Άκρας (Κάβο Χελιδόνια) στα Δυτικά . Η Παμφυλία. ορίζεται στα Δυτικά από τη Λυκία, στα Βορεια από την Πισιδία και στα Ανατολικά από την Κιλικία.
Σήμερα αποτελεί το Ανατολικό τμήμα της επαρχίας της Αττάλειας
ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ
Μορφολογικά η Παμφυλία έχει δυο μορφές
α)Το βορινό τμήμα που είναι ορεινό και διασχίζεται από την Δύση προς την Ανατολή με την οροσειρά του Ταύρου και
β)Το πεδινό τμήμα που βρίσκεται ανάμεσα την οροσειρά του Ταύρου και την Μεσόγειο θάλασσα όπου σχηματίζεται και ο κόλπος της Αττάλειας.
Η ΟΡΟΣΕΙΡΑ
Η οροσειρά του Ταύρου (στα Τουρκικά: Toros Dağları) είναι ογκώδες σύμπλεγμα βουνών που βρίσκεται στη νοτιοανατολική Μ. Ασία , κοντά στη θάλασσα .
Το όνομα αυτής της αλυσίδας στην αρχαιότητα ονομαζόταν Ταύρος., Ήταν και είναι μια από τις δασικές περιοχές της Μ. Ασίας που φιλοξενεί πολλά είδη φυτών και ζώων, η μεταφορά από τα βουνά του Ταύρου, που είναι ένα φυσικό θαύμα, στα εσωτερικά μέρη της Μεσογείου είναι δυνατή μόνο μέσω διόδων.
ΠΟΤΑΜΟΙ
Το πεδινό τμήμα διασχίζεται από αρκετούς ποταμούς μικρούς οι μεγάλους που καταλήγουν στην θάλασσα με ομαλή ροή και ενίοτε με καταρράκτες Κάποιοι από αυτούς έχουν τις πηγές τους στην βορινή αρχαία χώρα της Πισιδία και κάποια άλλοι στο νότιο μέρος της οροσειράς του Ταύρου που βρίσκονταν μέσα στην Παμφυλία, Υπήρχαν παλιότερα και ποταμοί μικρού μήκους που ξεκινούσαν από λίμνες που βρισκόταν στο πεδινό τμήμα ,με το πέρασμα του χρόνια με την αστικοποίηση και την υπεράντληση των υδάτων για αρδεύσεις εξαφανίστηκαν
Κάποια από αυτά τα ποταμιά έχουν ιστορικό ενδιαφέρον όπως οι ποταμοί Κεστρος , Ευρυμέδων, Μέλας..
– Κέστρος
Το όνομα Κέστρος ήταν όνομα αρχαίου θεού της Ελληνικής μυθολογίας και συγχρόνως ήταν το όνομα του ποταμού ’’ Κέστρος ΄΄ στην αρχαιότητα όνομα του σημερινού ποταμού Aksu στην Τουρκία Η πορεία του Aksu είναι μεταξύ του Düden στα δυτικά και του Köprüçay στα ανατολικά. Το ποτάμι πριν διασχίσει την Παμφυλία για να καταλήξει στην θάλασσα περνά από την Πισιδία όπου βρίσκονται και οι πηγές του Κατά τα την αρχαιότητα ένα τμήμα του ήταν πλωτό Αναφέρει ο Πομπόνιος Μέλα ως την πλοήγηση, <<μέχρι την Πέργκα, 60 στάδια (περίπου 11,1 χιλιόμετρα) από το στόμα του, σύμφωνα με τον Στράβωνα .΄΄
Κατά την Βυζαντινή εποχή από προσχώσεις μειώθηκε το βάθος ,έπαψε η Πέργη να έχει σύνδεση με την θάλασσα αποτέλεσμα να χάσει πληθυσμιακά και οικονομικά
Ο Κέστρος , Aksu σήμερα έχει πλάτος 100 μέτρα στο στόμιο του και βάθος 3 μέτρα μέσα στη ευθεία ροή του , και τόσο ρηχή σε μέρη στο δέλτα της ώστε να είναι αδιάβατη σε σκάφη που η καρίνα τους είναι μεγαλύτερη από 30 εκατοστά,
– Ευρημέδων .
Ο ποταμός αυτός ήταν πλωτός και εξυπηρετούσε τις εμπορικές συναλλαγές και τις μεταφορές.
Η πόλη βρισκόταν σε στρατηγική θέση. Γειτνίαζε με τους ορεινούς όγκους στο ανατολικό τμήμα της Παμφυλικής πεδιάδας, που της εξασφάλιζαν προστασία από επίδοξους εισβολείς. Ο ποταμός αποτελούσε ένα φυσικό σύνορο που πρόσφερε πρόσθετη ασφάλεια. Επιπλέον βρισκόταν πάνω στον κύριο οδικό άξονα μέσω του οποίου γίνονταν όλες οι χερσαίες μεταφορές από το ανατολικό τμήμα της Παμφυλίας στο δυτικό.
Ο Ευρυμέδων (τουρκ. Κιοπρού σου), γνωστός από την ιστορία για τη νίκη του Κίμωνα (496 π.Χ.) και πλωτός την εποχή εκείνη·
– Ποταμός Düden
Ο ποταμός Καταρράκτης (Duden ή Duden Su ) που εισέρχεται στην Μεσόγειο Θάλασσα ανατολικά της Αττάλειας . Στην αρχαιότητα ήταν ένα σημαντικό ποτάμι.
Το Stadiasmus το περιγράφει με τον όρο<< Καταρράκται>> ή «οι Καταρράκτες». Ο Στράβων μιλά επίσης για αυτό το ποτάμι ως πτώση πάνω σε ψηλό βράχο.
– Κάλυκανδος
Ο Καλύκαδνος (τουρκ. Γκιοκ σου), στα νερά του οποίου πνίγηκε ο αυτοκράτορας της Γερμανίας Φρειδερίκος Μπαρμπαρόσα κατά τη διάρκεια των Σταυροφοριών.
– Μέλας
Είναι ο αρχαίος ποταμός στα ανατολικά της Παμφυλίας σύνορο με την Κιλικία
– Manavgat
Ο ποταμός Manavgat προέρχεται από τις ανατολικές πλαγιές των Δυτικών Ταύρων στην Τουρκία . Σε υψόμετρο 1.350 μ.,
Η εκροή αρκετών μικρών πηγών ενώνεται μαζί για να γίνει το υδάτινο δυναμικό του ποταμού .
Η μεγαλύτερη από αυτές τις πηγές ονομάζεται Dumanli, του οποίου το όνομα σημαίνει “μέρος όπου υπάρχει ομίχλη”, λόγω της πυκνής ομίχλης που σχηματίζεται πάνω από την άνοιξη.
Εκτός από τις πηγές από τα βουνά του Ταύρου, το Manavgat τροφοδοτείται επίσης υπόγεια νερά , από μεγάλες λίμνες που βρίσκονται στα βόρεια των βουνών, στα οροπέδια της Μ. Ασίας.
Από εκεί, ο ποταμός ρέει νότια για περίπου 90 χλμ., Κατεβαίνοντας από μια σειρά φαραγγιών. Τέλος, περνά πάνω από τον καταρράκτη Manavgat και μέσω της παράκτιας πεδιάδας και στη Μεσόγειο Θάλασσα .
Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος θεώρησε ότι ο ποταμός ήταν το όριο μεταξύ της αρχαίας Παμφυλίας και της Κιλικίας.
Υπάρχουν πολλές σπηλιές στην περιοχή της λεκάνης απορροής του ποταμού,
ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑΤΟΣ
Είναι γνωστά 2 ονόματα από την περιοχή Μοψοπία και Παμφυλία
– Μοψοπία
Σύμφωνα με τον Πλίνιο (5.26) η χώρα ονομαζόταν αρχικά Moψoπία, από τον Mοψός έναν Έλληνα μάντη στην εποχή του Τρωικό πόλεμο λέγεται ότι εγκαταστάθηκε με την ομάδα του στην Παμφυλία, την Κιλικία και τη Συρία .Ο Μοψός πιστεύεται ότι νίκησε σε μαντικό αγώνα τον μάντη Κάλχα και ίδρυσε το Μαντείο στον Κλάρο.
Λεγόταν ότι ο Μόψος απέκτησε τρεις κόρες, τη Ρόδο, τη Μηλιάδα και την Παμφυλία, η οποία ενίοτε αναφέρεται και ως αδελφή του
–Παμφυλία
α)Μια εκδοχή για την προέλευση του ονόματος ΠΑΜΦΥΛΙΑ (ΠΑΝ + ΦΥΛΙΑ ) το όνομα προήλθε από την συνύπαρξη πολλών φύλλων στην περιοχή κατά την αρχαιότητα οντάς απολύτως ελληνικό σημαίνει «από όλες τις φυλές».
β)Μια άλλη εκδοχή αναφέρει μια θεότητα με το όνομα Παμφυλλος εξ ου και η ονομασία Παμφυλία
γ) Παμφυλία = Επώνυμη ηρωίδα της περιοχής
Η Παμφυλία έδωσε το όνομά της στην ομώνυμη περιοχή της Μικράς Ασίας, ήταν δηλαδή η «επώνυμη ηρωίδα» της Παμφυλίας.
Στην ελληνική μυθολογία, με το όνομα Παμφυλία είναι γνωστή μία ηρωίδα από τη Μικρά Ασία, που απαντάται μόνο σε ένα μάλλον τοπικό θρύλο.
Σύμφωνα με τον θρύλο αυτό, η Παμφυλία ήταν κόρη του Ρακίου, ενός ήρωα της Κρήτης που πήρε ως σύζυγό του την κόρη του μάντη Τειρεσία, τη μάντισσα Μαντώ, όταν εκείνη πήγε στην Κλάρο ή στην Κολοφώνα της Μικράς Ασίας.
Ο Ράκιος ήταν αρχηγός των Κρητών που είχαν εγκατασταθεί εκεί.
Αδελφός της Παμφυλίας ήταν, σύμφωνα με αυτή την παράδοση, ο κορυφαίος μάντης Μόψος.
ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΑΤΟΙΚΩΝ
Λεγόταν ότι οι Παμφυλιοι ήταν ένα μείγμα αυτόχθονων κατοίκων, Κιλικίων και Ελλήνων Δωριέων που μετανάστευσαν μέσω Αρκαδίας και άλλων μερών της Πελοποννήσου τον 12ο αιώνα π.Χ. Λεγόταν ότι η προέλευση τους προερχόταν από τις 5 παραδοσιακές δωρικές φυλές
Οι Δωριείς ήταν Ελληνικό φύλο, ένα από τα τέσσερα της αρχαιότητας, το οποίο καταγόταν σύμφωνα με τις γραπτές παραδόσεις από την οροσειρά της Πίνδου.
Ταξινομούνται γενικώς σε πέντε φυλές στους Υλλείς, Δυμάνες, Παμφύλους, Μακεδνούς και Ηπειρώτες.
Κατά τα γραφόμενα στην δεύτερη χιλιετία π.Χ. βρέθηκαν μαζί στην νότια Μ. Ασία στο χώρο της Παμφυλίας ,Υλλείς, Δυμάνες, Πάμφυλοι αργότερα θα έρθουν και Κρήτες και συνυπήρξαν τιμώντας την φιλία όλων της έδωσαν το προαναφερόμενο όνομα Της ΦΙΛΙΑς ΟΛΩΝ
Η Παμφυλία μπορεί να θεωρηθεί Ελληνική χώρα από την αρχή της Εποχής του Σιδήρου έως τους πρώτους Μεσαίωνα,αυτό επιβεβαιώνεται και από την παράδοση, τα αρχαιολογικά ευρήματα, και την ξεχωριστή Παμφυλιακη διάλεκτο που προσομοιάζει με την αρχαία Ελληνική ,εκτός από την εκφορά του λόγου και στην γραφή.
ΠΑΜΦΥΛΙΑΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ
Η Παμφυλιακή διάλεκτος ήταν απομονωμένη διάλεκτος της αρχαίας ελληνικής γλώσσας που ομιλούνταν στην Παμφυλία, στη νότια ακτή της Μικράς Ασίας.
Η προέλευση και η σχέση της με τις άλλες ελληνικές διαλέκτους της είναι αβέβαιη. Ετυμολογικά Παμφυλία σημαίνει «γη όλων των φυλών”. Θεωρείται πως υπάγεται στα αρκαδοκυπριακά ωστόσο παρουσιάζει και στοιχεία δυτικών ελληνικών διαλέκτων και αιολικών. Πόλεις της Παμφυλίας όπου χρησιμοποιούνταν η διάλεκτος αυτή ήταν η Άσπενδος, η Σίδη, το Σύλλειον, και η Πέργη.
Με την εξαίρεση της μυκηναϊκής διαλέκτου, τα παμφυλιακά είναι η μόνη ελληνική γλώσσα που δεν χρησιμοποιεί άρθρα, και θεωρείται πως είχε δεχθεί σημαντικές επιρροές από τις άλλες μη ελληνικές γλώσσες που ομιλούνταν στην Μικρά Ασία όπως η γλώσσα των Λυκίων.
Για την γραφή της χρησιμοποιούσε το δικό της τοπικό αλφάβητο στο οποίο τα περισσότερα γράμματα ήταν παραπλήσια του Ελληνικού αλφαβήτου.
ΑΡΧΑΙΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ & ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΕΣ ΕΔΡΕΣ
Από τις αρχαίες Ελληνικές πόλεις που υπήρχαν στην Παμφυλία ήταν η Όλβια ,το Καρακήσιον, η Ετέννα, και οι Λυρνησσός ,Πέργη , Σίδη , Σύλλειο, Σελεύκεια, Άσπενδος,και Αττάλεια .
Oι πόλεις ευημερούσαν κατά την ύστερη αρχαιότητα, όπως και κατά τις προηγούμενες περιόδους. Πολλές από αυτές ήταν λιμένες όπου διαχρονικά διεξαγόταν διηπειρωτικό εμπόριο. Tο δυτικό τμήμα των εδαφών της επαρχίας ήταν εύφορο, στα ανατολικά εδάφη όμως οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις ήταν λίγες. Αξίζει να αναφερθεί ότι στον Συνέκδημο του Iεροκλή, που συντάχθηκε το α΄ τέταρτο του 6ου αιώνα, οι δύο πλέον επαρχίες, της Λυκίας και της Παμφυλίας, αριθμούν συνολικά 78 πόλεις.
.– Οι εκκλησιαστικές έδρες στην Παμφυλία
α) Πόλεις της Παμφυλίας σύμφωνα με τα πρακτικά της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου Nικαίας (325 μ.Χ.)
ήταν η Πέργη ,Tερμησσός ,Oυάρβη ,Άσπενδος ,Σελεύκεια, Mαξιμιανούπολις , Mάγυδα
β) Πόλεις της Παμφυλίας τον 6ο αιώνα μ.Χ. κατά τον Συνέκδημο του Iεροκλή ήταν :
Πέργη , Σίλλυον, Mάγυδος , Aττάλεια ,δήμος Ολβιανός , ρέβεννα ,Iοβία ,Tερμησσός , Eυδοκιάς , δήμος Mενεδημίου ,δήμος Πώγλα , Ίσινδα , Bέρβη , Σιβιδούνδα , Mυοδία ,χωρία Mιλυαδικά , Όλβασα , Παλαιάπολις , Λυσινία , Kόμαμα , Kόλβασα , Kρήμνα ,Πανέμου τείχος , Aριασσός , Mαξιμιανούπολις , κτήμα Mαξιμιανουπόλεως , ρεγεών Σαλάμαρα , δήμος Oβραμόα , Kόδρουλα , δήμος Oσία ,δήμος Σαβαών , Πεδνηλισσός , Σέλγη , Πριμούπολις , Σίδη , Σέννα , Λύρβη , Kάσαι , Kότενα , Όρυμνα , Kορακήσιον , Σύεδρα , Kαράλεια , Kολυβρασσός
Να διευκρινίσουμε μερικές από αυτές τις πόλεις τις συναντούμε ιστορικά ή γεωγραφικά να ανήκουν σε άλλες περιφέρειες όπως Πισιδία,Λυκία,Ισαυρία κ.α Αυτό συμβαίνει γιατί τα σύνορα άλλαζαν με το πέρασμα των αιώνων και συγχρόνως άλλαζαν και τα διοικητικά όρια.
ΙΣΤΟΡΙΑ
– Χετταίοι
Η Παμφυλία ανήκε στην αρχαία Χιτταική Αυτοκρατορία . Οι κύριες πόλεις ήταν οι Estwediiys (αργότερα γνωστή ως Aspendus ) και Side .
– Ταρχούντασσα
Μετά το θάνατο της αυτοκρατορίας των Χετταίων μετά το 1200 π.Χ.,η Παμφυλία ήταν το κέντρο ενός νέου βασιλείου νεο- χετίτη που ονομάζεται Tarhuntassa.
– Ρόδιοι
Οι Ρόδιοι μπήκαν στην περιοχή, τον 7ο αιώνα π.Χ, όταν αν ήδη ονομαζόταν Παμφυλία .Τα λιμάνια Πέργη και Σίδη υπήρχαν και έγιναν μεγάλες πόλεις και η πλούσια Παμφυλία έγινε φυσικός στόχος για ξένους εχθρούς.
– Λυδοί
Οι πρώτοι που κατέλαβαν τις παράκτιες πόλεις ήταν οι Λύδοι . Δεν είναι γνωστό ποιος ήταν επικεφαλής των Λυδών εκείνη την εποχή , αλλά είναι βέβαιο ότι ανήκε στην επικράτεια του βασιλιά Κροίσου ανάμεσα στο 560 και 547 π.Χ. ,
– Πέρσες
Ο Πέρσης βασιλείας Κύρος ο Μεγάλος νίκησε τον Κροίσο και κατέλαβε την περιοχή. Σύμφωνα με τον Έλληνα ιστορικό του 5ου αιώνα Ηρόδοτο της Αλικαρνασσού , η Παμφυλία ανήκε στην πρώτη φορολογική περιοχή της Αχαιμενιδικής Αυτοκρατορίας , μαζί με τη Λυκία,Ιωνία , Αιολία, και Καρία . Όμως η παρουσία των Περσών δεν επηρέασε την Ελληνική πολιτιστική επιρροή και ούτε διακόπηκαν οι εμπορικές συναλλαγές της μητροπολιτικής Ελλάδος με την Παμφυλία.
– Αθηναίοι.
Το 468-465 (η ακριβής χρονιά δεν είναι γνωστή), ο αθηναίος ναύαρχος Κίμων νίκησε τους Πέρσες στο στόμα του Ευρυμέδωνα , μετά την οποία η Παμφυλία έγινε μέρος της αθηναϊκής αυτοκρατορίας
.– Ανταλκίδειος ειρήνη
Η Ανταλκίδειος ειρήνη το 386 π.Χ. παγίωσε την Περσική κυριαρχία στη Μικρά Ασία και φυσικά στην Παμφυλία Όμως η αυτόνομη νομισματοκοπία κάποιων πόλεων της Παμφυλίας ,δείχνει ότι η περιοχή, απολάμβανε αρκετή ελευθερία και στη δεύτερη αυτή φάση της περσικής κυριαρχίας.
— Πέρσες
Παρ’ όλ’ αυτά, το 365 π.X. η Άσπενδος έλαβε μέρος στην Επανάσταση των σατραπών εναντίον των Περσών μαζί με τις υπόλοιπες Παμφυλικές πόλεις. .Η εξέγερση αυτή κατεστάλη και η πόλη παρέμεινε υπό περσικό έλεγχο μέχρι την άφιξη του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
– Μ. Αλέξανδρος.
Η εμφάνιση του Μακεδόνα βασιλιά στην περιοχή και η αντιμετώπιση του . ήταν επεισοδιακή
Η αναλυτική περιγραφή του ιστορικού Αρριανού φωτίζει αυτά τα γεγονότα, αλλά και τη γενικότερη κατάσταση που επικρατούσε στην περιοχή κατά τον 4ο αιώνα π.Χ.
Μετά την κατάκτηση της Λυκίας ο Μακεδόνας βασιλιάς δέχθηκε απεσταλμένους από την Άσπενδο, οι οποίοι τον διαβεβαίωσαν ότι η πόλη τους δε θα προέβαλλε αντίσταση, αρκεί να μην εγκαθιστούσε εκεί Μακεδονική φρουρά.
Ο Αλέξανδρος έκανε δεκτό το αίτημά τους, υποχρεώνοντας την πόλη να τον εφοδιάζει με τα περίφημα άλογά της –τα οποία διέθετε μέχρι τότε στους Πέρσες– και να του καταβάλλει ετήσια εισφορά 50 ταλάντων.
Ενώ όμως είχε επικεντρώσει τις προσπάθειές του στην πολιορκία της Σίδης και του Συλλίου, πληροφορήθηκε ότι οι Ασπενδείς είχαν αθετήσει τη συμφωνία, είχαν συγκεντρώσει τα περιουσιακά τους στοιχεία στην ακρόπολη και οχυρωμένοι στα τείχη τους ανέμεναν πιθανή επίθεση.
Ο Μέγας Αλέξανδρος αντέδρασε άμεσα εγκαταλείποντας την πολιορκία του Συλλίου, κατέλαβε την Άσπενδο και έγινε κύριος της ακρόπολης.
Οι κάτοικοι υποχρεώθηκαν αυτή τη φορά σε βαριές εισφορές προς το νικητή. Εξαναγκάστηκαν να καταβάλλουν 100 τάλαντα χρυσού ετησίως και 4.000 άλογα, να δεχθούν κυβερνήτη που θα υπεδείκνυαν οι Μακεδόνες, καθώς και μακεδονική φρουρά στην πόλη τους.
Στις πρώτες εβδομάδες του 333, ο βασιλιάς της Μακεδονίας Μ. Αλέξανδρος κατέλαβε ολόκληρη την ακτή των Παμφυλών. Άφησε τον προσωπικό του φίλο Νάρχεο υπεύθυνο για τη χώρα, την οποία οργάνωσε έτσι ώστε ποτέ δεν επαναστάτησαν εναντίον των Μακεδόνων.
– Ελληνιστική εποχή
Στα χρόνια μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου, ήταν το πρώτο μέρος της αυτοκρατορίας του Αντιγόνου Μονοφθαλμού , αλλά τον τρίτο αιώνα, ήρθαν οι Πτολεμαίοι και κυβέρνησαν αυτοί η χώρα, τους οποίους ην οποία διαδέχθηκαν οι Σελευκίδες .
– Ρωμαίοι
Όταν οι Ρωμαίοι νίκησαν τον βασιλιά του Σελευκίδη Αντίοχο Γ΄ του Μεγάλου , διέταξαν να παραιτηθεί από την Παμφυλία, η οποία δόθηκε στον σύμμαχο της Ρώμης Βασιλιά της Περγάμου,
– Βασίλειο της Περγάμου
Οι νέοι ηγέτες του βασιλείου ίδρυσαν την Αττάλεια το 150 π.Χ και φαίνεται ότι έδωσαν ιδιαίτερη προσοχή στην παραγωγή ελαιολάδου.
– Πειρατές
Ωστόσο, λόγω της παρακμής της αυτοκρατορίας των Σελευκιδών, η περιοχή ήταν πολιτικά ασταθής και η ανατολική πόλη Κορακίσιον (σημερινά Αλάνια ) έγινε η πρωτεύουσα των πειρατών της Κιλικίας .
– Ρωμαίοι
Το 102 π.Χ. η Παμφυλία εντάχθηκε στη νεοσύστατη επαρχία της Κιλικίας
Στις αρχές του 1ου αι. π.Χ. η περιοχή βρέθηκε στο στόχαστρο των πειρατών της Κιλικίας, γεγονός που θορύβησε τη Ρώμη και προκάλεσε την αντίδρασή της.
Μετά το 100 π.Χ, οι Ρωμαίοι άρχισαν να επεμβαίνουν.
Το 77 π.Χ.ο Publius Servilius Vatia είχε μερικές αξιοσημείωτες επιτυχίες: νίκησε τους πειρατές στη θάλασσα και εκκαθάρισε τη Λυκία και την Παμφυλία.
Μετά το 70 μ.Χ. ο αυτοκράτορας Βεσπασιανός δημιούργησε μια νέα επαρχία που ονομαζόταν Λυκίας και Παμφυλίας.
Το 314 ή το 325 μ.Χ., αυτή η διπλή επαρχία διαιρέθηκε και η Παμφυλία έγινε από μόνη της ξεχωριστή επαρχία.
Σε μεταγενέστερους χρόνους, οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν το όνομα Παμφυλία με τέτοιο τρόπο ώστε να αγκαλιάσουν την Πισιδία και στις δύο πλευρές του όρους Ταύρος, η οποία δεν εμφανίζεται ως ξεχωριστή επαρχία της αυτοκρατορίας έως ότου έγινε η νέα διαίρεση υπό τον Κωνσταντίνο. Κατά την Ρωμαϊκή περίοδος υπήρξε μεγάλη οικονομική και πολιτιστική άνθηση.
– Βυζάντιο -Χριστιανικοί χρόνοι
Δεν είναι γνωστό πότε εκχριστιανίστηκε η Λυκία, τα Μύρα αποτελούσαν μητρόπολη με πάνω από 30 επισκοπές. Από εδώ πέρασε 3 φορές ο Απόστολος Παύλος ενώ Λύκιος ήταν και ο Άγιος Νικόλαος επίσκοπος Μύρων, όπως και ο Νίκανδρος πρώτος επίσκοπος Μύρων.
Στη Βυζαντινή αυτοκρατορία η Λυκία και η Παμφυλία αρχικά ήταν ανεξάρτητη επαρχία και αργότερα ανήκε στο θέμα των Κυβιραιωτών. Από τον 7ο έως τον 9ο αιώνα οι ακτές δέχτηκαν επιδρομές Αράβων πειρατών με αποτέλεσμα την εγκατάλειψη των παραλιακών περιοχών της. Το Θέμα Κιβυρραιωτών αποτελούσε διοικητικό διαμέρισμα («θέμα») της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τον 8ο μέχρι τον 12ο αιώνα. Μέχρι τον 9ο αιώνα ήταν το μοναδικό ναυτικό θέμα. Μετά τον 9ο αιώνα, αποσπάστηκαν από αυτό το Θέμα Αιγαίου Πελάγους και το Θέμα της Σάμου.
ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΜΩΕΜΕΘΑΝΩΝ
Το 1207 μ. Χ. Ο ι Σελτζούκοι κατακτούν την Αττάλεια που το 14ο αιώνα έγινε έδρα των μπέηδων του Τεκέ (χερσόνησος Λυκίας )
Οι Οθωμανοί επανέρχονται μετά από ένα διάστημα 12 ετών που από το 1361 έως το 1373 ο βασιλιάς Πέτρος Α της Κύπρου και ο γιος Πέτρος β κατέλαβαν την περιοχή της Παμφυλίας
Όταν εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο οι Οθωμανοί από το 1300 μ.Χ.,το ισλάμ είναι πια η κυρίαρχη θρησκεία σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή και στο μεγαλύτερο μέρος της Μικράς Ασίας που έχει σαν συνέπεια τη δραματική συρρίκνωση του χριστιανικού πληθυσμού
Εφαρμόζοντας οι Τούρκοι πολιτική εθνοκάθαρσης πιέζαν για αλλαγή θρησκείας και γλώσσας.
Το 1423 οι Οθωμανοί κατέκτησαν οριστικά το μπεϊλίκι του Τεκέ, (σημερινή επαρχία της Αττάλειας ) της Μικράς Ασίας.
ΕΝΑΠΟΜΕΙΝΑΝΤΕΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟ1922
Οι εναπομείναντες Έλληνες στην Παμφυλία στην απογραφή του 1914 μετά παρέλευση 7 σχεδόν αιώνων από την πρώτη εμφάνιση των Τούρκων παρουσίαζαν την παρακάτω εικόνα :
– Βιλαέτι (περιφέρεια) Αττάλειας
Απογραφή 1914
Η περιφέρεια της Αττάλειας είχε 241.718 κατοίκους εκ των οποίων 11.302 ήταν Έλληνες (δηλαδή ποσοστό 4,6% του συνόλου) οι οποίοι κατά βάση ζούσαν στα αστικά κέντρα και ασχολούνταν με το εμπόριο.
Το 92,3% από αυτούς ζούσαν σε στις 4 μεγαλύτερες πόλεις του Βιλαετιού
Συνοπτικά οι πόλεις και τα χωρία που ζούσαν οι Έλληνες μέχρι το 1922 ήταν:
– Η Αττάλεια, ( Καζάς Αττάλειας.)
Στην πόλη της Αττάλειας σε 4 καθαρά Ελληνικές γειτονιές και μία μικτή ζούσαν 7123 Έλληνες
το Κορακήσιον, η Πέργη, η Άσπενδος, η Σίδη και η Ολβία, ήταν πόλεις που άκμασαν στην αρχαιότητα. Στις κυριότερες πόλεις της σύγχρονης Παμφυλίας, όπως στην Αττάλεια
– Καζάς Alaiye
Στην πόλη της Alanya (αρχαίο: Κορακήσιον – Βυζαντινό: Καλόνορος) σε 2 Ελληνικές γειτονιές ζούσαν 1829 Έλληνες
Αναλυτικά στον μαχαλά Aşağıkilise 804
στον μαχαλά Yukarıkilise Rum 1.025
Το 1923 οι Έλληνες της πόλης εγκαταστάθηκαν στην Νέα Ιωνία Αττικής
στην Αλάγια ή Αλάνια (το αρχαίο Κορακήσιον), υπήρχαν ακμαίες ελληνικές κοινότητες που έπαψαν να υφίστανται μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1924
– Καζάς Μαναγκάτ (τουρκ. Manavgat)
Στο Μαναγκάτ Pazarcı (Σίδη) 56
Η ΠΑΜΦΥΛΙΑ ΣΗΜΕΡΑ
Η περιοχή ης Παμφυλίας σήμερα καλύπτει τις παραλιακές εκτάσεις που βρίσκονται στον Κόλπο της Αττάλειας με τρομερή κίνηση τουριστών τόσο λόγω του υπέροχου κλιματος ,,τον συνδυασμό βουνού (οροσειρά Ταύρου ) και θάλασσας με θαυμασις παραλιες , όσο και την πληθώρα αρχαιοτήτων στην γύρω περιοχή .
Ο Κόλπος της Αττάλειας είναι ένας μεγάλος κόλπος στο βόρειο τμήμα της Θάλασσας του Λεβάντε (Η Θάλασσα του Λεβάντε, ονομασία για την Ανατολική Μεσόγειο, είναι το ανατολικό τμήμα της Μεσογείου Θάλασσας. Στα βόρεια υπάρχει η τουρκική ακτή, οριοθετείται έπειτα στα ανατολικά από τη Συρία, το Λίβανο και Παλαιστίνη, και στα νότια από την Αίγυπτο και τη Λιβύη. Στα βορειοδυτικά συνορεύει με το Αιγαίο Πέλαγος και στα δυτικά με το Λιβυκό Πέλαγος), στην ανατολική Μεσόγειο Θάλασσα, νότια της επαρχίας της Αττάλειας της Τουρκίας. Δανείζεται το όνομά του από την ομώνυμη πόλη η οποία βρίσκεται μέσα σε αυτόν. Περιλαμβάνει μερικά από τα κυριότερα παραθαλάσσια θέρετρα της Τουρκίας
Μια είδηση πριν 2 χρόνια έδινε 10 εκατ. τουριστών στην Αττάλεια στο 8μηνο Ιανουαρίου-Αυγούστου 2019 Όλη η περιοχή χαρακτηρίζεται σήμερα Τουρκική Ριβιέρα