Η παραδοσιακή βασιλόπιτα δεν είχε σχεδόν καμία σχέση σε ουσία , φόρμα και συμβολισμό με τη σημερινή βασιλόπιτα .
Η παραδοσιακή πιτα στα χωριά της περιοχης μας γίνονταν μόνο με φύλα που ανοίγονταν απ την παραμονή και προψήνονταν πάνω στην εξωτερική πλευρά της ζεσταμένης στρόγγυλης γάστρας .
Την επόμενη μέρα τα χαράματα οι νοικοκυρές αφού αναβας τη φωτιά για τη γάστρα όπου θα ψήνονταν η βασιλόπιτα , έστρωναν όλα τα φύλα ένα-ένα στο μεγάλο στρόγγυλο ταβά-ταψί και ανάμεσα τους ράντισαν τριμμένο τυρί φέτα.
Ήταν δηλαδή κατα κάποιο τρόπο σαν τη σημερινή ,με λίγο τυρί και ζουμί και λίπος , τυρόπιτα …
Η μεγαλη διαφορά είναι ότι τότε μέχρι περί τα μέσα της δεκαετίας του 1960 , στη μέση σχεδόν της τοποθέτησης των φύλων εκτός απ το φλουρί , τοποθετούνταν συμμετρικά γύρω-γύρω και διάφορα στοιχεία-από τη φύση ή χειροτεχνημένα αντικείμενα , από φύλα και ξυλαράκια .
Αυτά συμβόλιζαν τις ανάγκες και τις επιδιώξεις , μιας πολυμελούς κυρίως , γεωργοκτηνοτροφικής οικογένειας και δήλωνε κατα κάποιο τρόπο έναν κατ αρχήν καταμερισμό εργασίας για όλα τα μελη της οικογένειας για τη νέα χρονιά , ανάλογα ποιο αντικείμενο τύχαινε στο κομμάτι που θα «έπεφτε» στον καθένα στην «τυφλή»μοιρασιά ..! ( υποψιάζομαι ότι ισως οι νοικοκυρές κανόνιζαν σε ποιον και τι θα τύχει…)
Πριν βέβαια κοπεί η πίτα ο «τρανός» της οικογένειας σταύρωνε την πίτα , έλεγε τις ευχές για τον καινούργιο χρόνο και υπολόγιζε σε πόσα κομμάτια-«φυλιά» θα την κόψει ανάλογα με τα μέλη της οικογένειας , προσθέτοντας κι από ένα κομμάτι για το σπίτι , για τους ξένους και ξενιτεμένους και για τον Αϊβασιλη…
Τέλος αφού την έκοβε και μοίραζε στον καθένα ένα κομμάτι και άνοιγε ο καθένας το δικό του , αν ήταν κτηνοτρόφος έπαιρνε μαζί και άλλα φαγητά και κρασί και έφευγε για το μαντρί για να φάνε μαζί με το τζιομπάνο και μ άλλους κτηνοτρόφους .
Όλοι είχαμε την αγωνία τι θα είχε το κομμάτι που μας έτυχε και βέβαια σε ποιον θα τύχαινε το φλουρί ( καμία δεκάρα δηλαδή) που υποτίθεται θα ήταν ο τυχερός της χρονιάς .!
Όμως ας δούμε τι συμβόλιζε το κάθε αντικείμενο που ήταν στο κομμάτι που μας τύχαινε …
Φλουρί : ποιος θα πάει να δουλέψει να «καζαντήσει» για να φέρει χρήματα και στο σπίτι
κοντύλι : Πελεκημένο ξυλαράκι σαν μολύβι για το ποιός θα πάει να μάθει γράμματα …
αλέτρι : ποιος θα είναι ζευγάς να οργώνει και να φροντίζει τα χωράφια .
Φύλο πουρναριού : ποιός θα φέρνει ξυλα απ το βουνό για το καθημερινό μαγείρεμα και τη ζέστη το χειμώνα .
Φύλο βελανιδιάς : ποιος θα φροντίσει για τα ζαχιρέδια-ζωοτροφες για τα γιδοπρόβατα το χειμώνα
Κομματάκι άχυρο : ποιος θα ταΐζει τα μεγάλα ζώα το χειμώνα στο σταύλο.
Μικρό κυκλικό ξυλαράκι- μαντρί : ποιος θα πάει να βόσκει και να φροντίζει τα γιδοπρόβατα ,
αλώνι :ποιος θα φροντίζει για το θέρο και το αλώνισμα .
Ισως να υπήρχαν κι αλλά συμβολικά στοιχεία στη βασιλόπιτα που εγώ δεν τα θυμάμαι …
Μετά το φαγοπότι στις καλύβες των τζιομπάνων , πριν τις εννιά το πρωί , απ όλα σχεδόν τα μαντριά ακούγονταν ντουφεκιές από κυνηγετικά , ίσως και κάποια πολεμικά όπλα και ξεκινούσαν ολοι οι κτηνοτρόφοι , χωρίς τους τζομπαναραίους που έπρεπε να φροντίσουν τα κοπάδια , καβάλα στ άλογα να κατέβουν στο χωριό τραγουδώντας και ντουφεκωντας.!
Ξεκινώντας από τα μαντροτόπια , μελίσσια» , «Λευκάδια» , «τσκάρι» , «τσιμουδιάς» και το «καμένο» , εσμιγαν όλοι στην πλατεία της Λευκοπηγης και πιάνονταν σε μεγάλο χωρό τραγουδώντας τοπικά δημοτικά τραγούδια της εποχής του χειμώνα.! .
Κι ύστερα , αφού σχηματίζονταν οι παρέες , ξεκινούσαν πάλι τραγουδώντας και πήγαιναν σ όλα τα συγγενικά και φιλικά σπίτια που γιόρταζαν οι Βασιλικές και οι Βασίληδες . Αυτό κρατούσε μέχρι αργά το βράδυ και κάπως έτσι τελείωνε η γιορτή της πρωτοχρονιάς και το καλωσόρισμα του Καινούργιου χρόνου.!
Και πάλι Καλή χρονιά και αύριο ξεπροβοδούμε τα κόλιαντα και τα σούρβα με πορεία στην κοιλάδα του Μπούρινου απ όπου ξεκινούν …για να μας ξανάρθουν και του χρόνου .!
Γιώργος Μητλιάγκας
