Πλατεία Μενεμένης – Μνημείο Μικρασιατών και Χρυσοστόμου Σμύρνης
Του Αριστείδη Ρούνη*
Μια εισαγωγή
Ελληνική Ιστορία! 20ος αιώνας! Τα περισσότερα από τα γεγονότα είναι τραυματικά!
Αυτά τα γεγονότα ανήκουν στη νεότερη ιστορία της Ελλάδας.
Όπως αναφέραμε σε σχετικό μας άρθρα, τα οποία μπορείτε να δείτε εδώ
https://greekhumans.com/periodoi-ths-ellhnikhs-istorias/
https://greekhumans.com/vasikes-chronologikes-periodoi-ths-istorias/
πρόκειται για την χρονική περίοδο μεταξύ των χρόνων 1832 – 1949 ή πιο γενικά 19ος – 20ος αιώνας.
Μια μαύρη σελίδα στην ελληνική ιστορία
Το Τραυματικό για το οποίο θα αναφερθούμε είναι η Μικρασιατική Καταστροφή!
Όπως επισημάνθηκε σε σχετικά μας άρθρο, τα οποίο μπορείτε να δείτε εδώ
https://greekhumans.com/i-ennoiodotisi-tis-dimosias-historias/
για το τραυματικό γεγονός της «Καταστροφής», πρώτα συλλέχθηκαν μαρτυρίες, γυρίστηκαν ντοκυμαντέρ και έπειτα ήλθε η ιστορική έρευνα.
Μπορείτε να δείτε το σχετικό ιστορικό αφιέρωμα εδώ
https://greekhumans.com/afierwma-gia-ta-100-xronia-apo-th-mikrasiatikh-katastrofh/
και το άρθρο μας εδώ
https://greekhumans.com/to-kefalaio-ths-mikrasiatikhs-katastrofhs/
Επίσης, για να είμαστε ακριβείς, έχουν συμβεί κάποιες βίαιες πράξεις και από τους Έλληνες στην Μικρασία, κατά την οπισθοχώρηση τους προς τα δυτικά.
Νέα Μενεμένη Θεσσαλονίκης
Όπως επισημάνθηκε σε σχετικό μας άρθρο, τα οποίο μπορείτε να δείτε εδώ
https://greekhumans.com/apo-to-menemen-sth-nea-menemenh/
Η Νέα Μενεμένη είναι οικισμός που δημιουργήθηκε από οικογένειες προσφύγων μετά την Καταστροφή του 1922. Η Μενεμένη δημιουργήθηκε το 1922, όταν εκατόν εξήντα περίπου προσφυγικές οικογένειες ήρθαν και εγκαταστάθηκαν από τον τόπο προέλευσής τους, τη Μενεμένη της Μικράς Ασίας. Οι πρώτοι κάτοικοι ήταν αποκλειστικά αγρότες, αλλά με την πάροδο του χρόνου ασχολήθηκαν ταυτόχρονα με την αμπελουργία και την κτηνοτροφία. Ιδιαίτερη παράδοση δημιούργησαν ορισμένοι στο επάγγελμα της τουβλοποιϊας.
Ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος
Όπως επισημάνθηκε σε σχετικό μας άρθρο, τα οποίο μπορείτε να δείτε εδώ
https://greekhumans.com/chrysostomos-smyrnhs-h-pragmatikh-aytothisia/
Ηγετική φυσιογνωμία στην μαύρη σελίδα του έθνους είναι ο Εθνομάρτυρας Χρυσόστομος Σμύρνης. Το βράδυ της αποφράδας 27ης Αυγούστου 1922 γράφονταν ο τραγικός επίλογος μιας εκ των δραματικότερων σελίδων της ελληνικής ιστορίας.
Μνημεία
Όπως επισημάνθηκε σε σχετικό μας άρθρο, τα οποίο μπορείτε να δείτε εδώ
https://greekhumans.com/mnhmeia-apoteloun-forea-dhmosias-istorias/
τα μνημεία είναι οικοδομήματα που μας θυμίζουν κάτι. Μνημονεύουν κάποιο ιστορικό γεγονός. Η λέξη “μνημεία” προέρχεται από τη μνήμη. Μπορεί να είναι κάποιο άγαλμα, ένας αδριάντας, ένας οικίσκος, κάποιο γλυπτό.
Το Μνημείο που επιλέξαμε να αναφερθούμε
Το μνημείο των Μικρασιατών προσφύγων και του Εθνομάρτυρα Μητροπολίτου Σμύρνης κ. Χρυσοστόμου έχει τα εξής χαρακτηριστικά: Αποτελείται από τρία τμήματα. Το πρώτο είναι μια μαρμάρινη στήλη με την επιγραφή «Μικρά Ασία Χαίρε» και το έτος ανέγερσης της, που είναι ο Μάιος 2012. Πάνω από αυτή υφίσταται μια παρόμοιου μεγέθους μαρμάρινη ανάγλυφη στήλη, η οποία απεικονίζει τους πρόσφυγες πεζούς και δια θαλάσσης και την χρονολογία 1922. Επίσης, διακρίνεται πρόσφυγας στη θάλασσα και μικρά παιδιά. Δίπλα σε αυτές τις μαρμάρινες στήλες είναι τοποθετημένη η προτομή του Χρυσοστόμου Σμύρνης από το έτος 1983.[1]
Η τοποθεσία του
Το υπόψη μνημείο έχει ανεγερθεί στον αύλειο χώρο του Ιερού Ναού Αγίας Παρασκευής Μενεμένης. Βρίσκεται στην κεντρική πλατεία Κωνσταντίνου Τζομπάνογλου της κοινότητας Μενεμένης, η οποία υπάγεται στο Δήμο Αμπελοκήπων Μενεμένης. Συνολικά στο δήμο υφίστανται μνημεία της Μικρασιατικής Καταστροφής και της γενοκτονίας του ποντιακού ελληνισμού, σύμφωνα με τον αντιδήμαρχο πολιτισμού και εθελοντισμού του δήμου.[2] Επιπλέον, υφίσταται ονοματοδοσία δρόμων, όπως η οδός Χρυσοστόμου Σμύρνης σε πολύ κοντινή απόσταση από το μνημείο που επιλέξαμε να αναφερθούμε, όπως και οδοί που φέρουν το όνομα Μικρασιατών προσφύγων από τη Μενεμένη της Τουρκίας, που βρίσκεται 33 χιλιόμετρα από τη Σμύρνη και από όπου αντλεί την ονομασία της η Μενεμένη.[3]
Δείτε την ακριβή θέση του εδώ
Ο συμβολισμός του
Το μνημείο συμβολίζει τον πολιτισμό των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Μνημονεύει το ιστορικό γεγονός της Καταστροφής, την τραυματική μνήμη της Μικρασιατικής Καταστροφής. «Η μικρασιατική περιπέτεια άλλαξε την Ελλάδα σε μεγαλύτερη κλίμακα από οποιοδήποτε προηγούμενο γεγονός της νεότερης ιστορίας. Η Καταστροφή οδηγεί στην ολοκλήρωση ενός ενιαίου έθνους-κράτους, μετά την αναγκαστική ανταλλαγή πληθυσμού». Πραγματοποιήθηκε ενσωμάτωση 1.300.000 προσφύγων σε μια χώρα περίπου 5.500.000 ατόμων.[4] Η επιγραφή «Μικρά Ασία Χαίρε», που υπάρχει στο μνημείο, δηλώνει το θαυμασμό προς την περιοχή αυτή, όπου διαβιούσε μεγάλος ελληνικός πληθυσμός. Συμβολίζει τη νοσταλγία για τις αλησμόνητες πατρίδες της Ελλάδας. Η δύναμη των επιγραφών γενικότερα είναι σημαντικό στοιχείο ενός μνημείου. Αυτό, διότι τα μνημεία συχνά αποτέλεσαν στόχους επίθεσης από εχθρικές δυνάμεις και για αυτό μετατράπηκαν σε σύμβολα αντίστασης σε προσπάθειες αφελληνισμού.[5]
Ιστορικά γεγονότα που σχετίζονται με το μνημείο
Τα ιστορικά γεγονότα με τα οποία είναι συνδεδεμένο το μνημείο είναι η Μικρασιατική Καταστροφή, τα προσφυγικά ρεύματα των Μικρασιατών προσφύγων 1922-23 και ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος. Η εμπλοκή του ελληνικού στρατού στην Μικρά Ασία ξεκινά στις 15 Μαΐου 1919, με την αποβίβαση των πρώτων τμημάτων στην Σμύρνη. Συνεχείς επιχειρήσεις εναντίον του Μουσταφά Κεμάλ, οι οποίες ξεκίνησαν στις 23 Μαρτίου 1921 προωθούν τον ελληνικό στρατό ανατολικά. Οι Τούρκοι με επικεφαλής τον Κεμάλ, αντεπιτίθενται στις 13 Αυγούστου 1922. Ο αποδιοργανωμένος ελληνικός στρατός δεν μπόρεσε να αντισταθεί.[6]
Τελετές ή εκδηλώσεις που διοργανώνονται και σχετίζονται με το μνημείο
Οι τελετές ή εκδηλώσεις που διοργανώνονται και σχετίζονται με αυτό το μνημείο είναι η επιμνημόσυνη δέηση στον χώρο του μνημείου έκαστο έτος. Η ημέρα που πραγματοποιείται η τελετή αυτή είναι πάντοτε Κυριακή εντός του μήνα Σεπτεμβρίου. Συναφώς επισημαίνεται πως από την Βουλή των Ελλήνων, έχει καθιερωθεί η 14η Σεπτεμβρίου ως ημέρα εθνικής μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το Τουρκικό Κράτος.[7]Τα τελευταία τέσσερα έτη στο δήμο που βρίσκεται το μνημείο η τελετή πραγματοποιήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2020, 19 Σεπτεμβρίου 2021, 11 Σεπτεμβρίου 2022 και στις 10 Σεπτεμβρίου 2023.[8] Έτσι, προκύπτει η συχνότητα της ετήσιας βάσης.
Της επιμνημόσυνης δέησης προηγείται η τέλεση επίσημης δοξολογίας στον παρακείμενο Ιερό Ναό Αγίας Παρασκευής Μενεμένης. Δεν είναι τυχαίο γεγονός που το μνημείο βρίσκεται στον περιβάλλοντα χώρο του Ιερού Ναού, αφού ο κλήρος της Μικράς Ασίας συμμετείχε ενεργά στην στήριξη των Μικρασιατών προσφύγων με το παράδειγμα του Χρυσοστόμου Σμύρνης. Επίσης, κεντρικό στοιχείο της ταυτότητας των προσφύγων ήταν η θρησκεία. Με βάση αυτή άλλωστε επιβλήθηκε ο ξεριζωμός από τις πατρίδες τους.[9] Η αίσθηση της ταυτότητας των Μικρασιατών προσφύγων ήταν ριζωμένη σε μια κληρονομιά, η οποία εστιαζόταν στους θρησκευτικούς δεσμούς τους. Οι ταξικές διακρίσεις ήταν ελάσσονος σημασίας σε σχέση με την Ορθοδοξία που τους ένωνε.[10]
Επιπλέον, κατά τη διάρκεια της τελετής αναγιγνώσκεται ομιλία από το Δήμαρχο Αμπελοκήπων-Μενεμένης. Στην ομιλία του επισημαίνεται το τραυματικό γεγονός της Μικρασιατικής Καταστροφής. Επιπλέον, παρατίθεται το γεγονός πως πραγματοποιήθηκε τελετή του μνημόσυνου για τους πεσόντες, σφαγιασθέντες και απαγχονισθέντες προκρίτους εκ Μενεμένης στις 24 Ιουλίου 1932, δέκα έτη μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, ημέρα Κυριακή στον συνοικισμό της Νέας Μενεμένης, επί προεδρίας Θωμά Χατζίκου, του οποίου το όνομα φέρει η κεντρική οδός της περιοχής.[11]
Επίλογος
Καταλήγοντας, αξίζει να τονιστεί πως ο Ελληνισμός στα παράλια της Μικράς Ασίας υπέφερε αρκετά. Αντιμετώπισε πληθώρα κακουχιών. Όποιος έφτασε στην μητροπολιτική Ελλάδα, συνεχίζει να έχει δυσκολίες πολλές. Ωστόσο, αυτοί που δολοφονούνται στα παράλια της Μικράς Ασίας είναι πολλοί. Και συνήθως μπροστά μπαίνει ο Κλήρος! Ως ασπίδα θέτει το σώμα του ο Χρυσόστομος Σμύρνης. Η εκκλησία στηρίζει το κατατρεγμένο έθνος. Συνολικά η γενοκτονία των Ελλήνων της Θράκης, της Μικράς Ασίας και του Πόντου έχει χιλιάδες νεκρούς δολοφονημένους. Αιωνία η μνήμη τους.
Πηγές
[1], Ντέπη Καραμητοπούλου, Μενεμένη: από το χθες στο σήμερα, (Μενεμένη, 2010), 63
[2], Παύλος Κεσόγλου, συνέντευξη, 22.12.2023
[3], Λουκάς Χριστοδούλου, Οι Προσφυγικοί οικισμοί της Ε.Α.Π στη Μακεδονία 1928, Τόμος Α΄, (Αθήνα: Ένωσης Σπάρτης Μ. Ασίας, 2023), 102
[4], Θάνος Βερέμης, Μικρή Ιστορία της Μικρασιάτικης Καταστροφής, (Αθήνα: Πατάκης, 2022), 9
[5] Συραγώ Τσιάρα, Τοπία της εθνικής μνήμης. Ιστορίες της Μακεδονίας γραμμένες σε μάρμαρο, (Αθήνα: Κλειδάριθμος, 2004), 102
[6], Θάνος Βερέμης, Μικρή Ιστορία της Μικρασιάτικης Καταστροφής, (Αθήνα: Πατάκης, 2022), 27-70
[7] Ελληνική Δημοκρατία, Νόμος 2645/1998, ΦΕΚ 234/Α/13-10-1998 «Καθιέρωση της 14ης Σεπτεμβρίου ως ημέρας εθνικής μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικρός Ασίας από το Τουρκικό Κράτος», Άρθ. 1, https://www.e-nomothesia.gr/kat-nomothesia-genikou-endiapherontos/n-2645-1998.html
[8] Δήμος Αμπελοκήπων-Μενεμένης, Δελτία τύπου Σεπτέμβριος 2020-2021-2022-2023, «Ημέρα μνήμης Μικρασιατικής Καταστροφής».
[9], Αιμιλία Σαλβάνου, «Η συγκρότηση της Προσφυγική μνήμης: το παρελθόν ως ιστορία και πρακτική», (Αθήνα: Νεφέλη, 2018), 18
[10], Renee Hirschon-Φιλιππάκη, «Μνήμη και Ταυτότητα: οι Μικρασιάτες πρόσφυγες της Κοκκινιάς» στο «Ανθρωπολογία και Παρελθόν: συμβολές στην κοινωνική ιστορία της νεότερης Ελλάδας», επιμ. Ευθύμιος Παπαταξιάρχης και Θεόδωρος Παραδέλλης (Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 1993), 334
[11] Λάζαρος Κυρίζογλου, «O Δήμος Αμπελοκήπων – Μενεμένης τίμησε τη Μικρασιατική Καταστροφή», (2023), https://www.makthes.gr/o-dimos-ampelokipon-menemenis-timise-ti-mikrasiatiki-katastrofi-664509
Φωτογραφία: Αριστείδης Ρούνης
*Βιογραφικό συντάκτη
