Η επιλογή των λέξεων της Ποντιακής διαλέκτου προέρχονται από Ποντιακούς στίχους τραγουδιών από το βιβλίο του Στάθη Ι Ευσταθιάδη ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΙΑΚΟΥ ΛΑΟΥ (Πολύτιμο κεφάλαιο της λαογραφίας μας )
Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε την κ. Σοφία Χριστοφορίδου Ευστρατίου
που με δική της πρωτοβουλία ,επικοινώνησε μαζί μας χωρίς να μας γνωρίζει ,μας γνωστοποίησε ότι έχει το εξαντλημένο βιβλίο από τα βιβλιοπωλεία του αειμνήστου νομικού και συγγραφέα Στάθη Ι Ευσταθιάδη ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΙΑΚΟΥ ΛΑΟΥ (Πολύτιμο κεφάλαιο της λαογραφίας μας ) έκδοση Κυριακίδη του 1981 και μας το δάνεισε προκειμένου να χρησιμοποιήσουμε τους στίχους των τραγουδιών για να επιλέξουμε λέξεις της Ποντιακής διαλέκτου με αρχαιοελληνική προέλευση. Φυσικά κάναμε αποδεκτή την προσφορά της .
ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ
Ας φιλιάσκουμες
Ξένος εγώ και ξένσα εσύ και τα ραχιόπα ξένα
και το νερόν ντο πίνουμε ,εκείνο πα εν ξένον
Έλα κόρ΄ας φιλιάσκουμες πριν βρεχ΄και πριν χιονίζει,
πριν γομώθην τ΄αυλάκ΄νερόν τα κοτσορύμια χιόνια.
Έλα κόρ΄ας φιλιάσκουμες αφκά σο λεφτοκάρι,
Το λεφτοκάρ΄κι λέει ατό κι η γη ‘ κ΄ομολόγα το.
Τα φύλλα ειν΄πετούμενα, πετούν κι ατό παν΄λέγνε.
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ
Ας φιληθούμε
Ξένος εγώ και ξένη εσύ , μέσ΄ στα βουνά τα ξένα
και το νερό,που πίνουμε και κείνο είναι ξένο.
Έλα κόρη ας φιληθούμε, πριν βρέξει και χιονίσει
πριν γεμίσει το αυλάκι νερό και οι ξεροπόταμοι με χιόνια
Έλα να φιληθούμε εμείς στην φουντουκιά από κάτω
δεν το προδίδει η φουντούκια και ουδέ κι η γη το λέει
Τα φύλλα είναι ανεμόφυλλα φεύγουν και αυτό πάνε και το λένε.
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΛΕΞΕΩΝ
Φιλίασκουμες, Ξένζα,ξένισσα, Αφκά ,αφκάτου. Κοτσορύμια. Ομολόγα το, ομολοία. Ντο
********************************************
1.Φιλίασκουμες
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Φίλημα
Ετυμολογία : Φίλημα < (κληρονομημένο) αρχαία ελληνική φίλημα και φίλαμα < φιλέω
Στην νεοελληνική αποδίδεται: Φιληθούμε
Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Φιλητέον, φιλητής, φιλητός, αφίλητος,Φιλήμων, φιλημοσύνη, φίλησις, φιλία,.
*****************************************************
2.Ξένζ(σ)α, ξένισσα
Προέρχεται από τις αρχαιοελληνική λέξη :.Ξένος
Ετυμολογία : ξένος < (κληρονομημένο) αρχαία ελληνική ξένος
(φιλοξενούμενος)< προελληνική
ξένη < ουσιαστικοποιημένο θηλυκό του επιθέτου ξένος
Επίθετο : Ξένος.η,ο .
Στην νεοελληνική αποδίδεται: Ξένη
Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Ξενιστής , ξενικός, ξένιος, ξενοδόχος,ξενοδουλεύω
ξενόδουλος
*****************************************************
3.Αφκά ,απουκάτω , αφκάτου
Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Υπό+κάτω
Ετυμολογία Υποκάτω αρχ επίρρημα.
υποκάτω < Υπό+κάτω
υπο- < αρχαία ελληνική ὑπο- ….
κάτω < (κληρονομημένο) αρχαία ελληνική κάτω < κατά
Στην νεοελληνική αποδίδεται: Από κάτω ,κάτω απ’ αυτό
Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Κάτωθεν ,κατώτατος, κατώτερος
********************************************
4.Κοτσορύμια.
Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Κουτσός + ρύμη
Ετυμολογία
α) Κουτσός < (κληρονομημένο) μεσαιωνική Ελληνική κουτσός < υστερολατινική coxus (χωλός, κουτσός)
β) Ρύμη < αρχαία ελληνική ῥύμη (ορμή)
Στην νεοελληνική αποδίδεται: Ξεροπόταμος, ρεματιά
Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Ρυάκι ,ρεματιά
*****************************************************
5.Ομολόγα το- ομολοία
Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Ομού + λέγω
Ετυμολογία ομολογία < αρχαία ελληνική ομολογία < Ομού + λέγω
Στην νεοελληνική αποδίδεται: Φανέρωσε το,Συμφωνία,αποκάλυψη
Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Ομολογώ: , ομολόγημα, εξομολόγησις, ομολογητέον ομολογητής, ομολογήτρια, ομολογουμένως .
*****************************************************
6. Ντο
Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Τι είναι το
Ετυμολογία :Τι είναι εκείνο
Τι :Αντωνυμία ερωτηματική
Είναι: Προκύπτει από το ρήμα «ειμί»
Εκείνο: Δεικτική αντωνυμία)
(αρσενικό) εκείνος, στην αιτιατική του ενικού
άλλες μορφές: εκείνον
Στην νεοελληνική αποδίδεται: Τι ;, Ποιον;
Συγγενείς λέξεις : τἀκεῖ (τά ἐκεῖ, όσα συμβαίνουν εκεί).
ΠΟΝΤΙΑΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΜΕ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ. Φιλίασκουμες, Ξένζα, ξένισσα, Αφκά, αφκάτου, Κοτσορύμια, Ομολόγα το, ομολοϊα, Ντο. Δέσποινας Μιχαηλίδου -Καπλάνογλου
154
