Ποντιακή Διατροφή, τα κερκέλια των Βαΐων (Θωμά Σαββίδη)
Από: “ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ”, Θωμά Σαββίδη, εκδόσεις ΚΥΡΙΑΚΙΔΗ.
Η σπουδαιότητα ενός τροφίμου στη διατροφή ενός λαού πιστοποιείται από τη συμμετοχή του στις τελετουργικές και εορταστικές εκδηλώσεις του ανθρώπινου βίου. Ο άρτος και γενικώτερα τα αρτοσκεύασματα, βρίσκονται στην πρώτη θέση της διατροφής και σε όλα τα στάδια της ζωής από την παιδική ηλικία έως τα γεράματα. Έτσι αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο των παραδοσιακών εθυμοτυπικών εκδηλώσεων. Ο άρτος είναι διαμεσολαβητικό στοιχείο μεταξύ νεκρών και ζώντων και η ποικιλότροπη παρασκευή και εμφάνισή του έχει συμβολικές αποχρώσεις. Ακόμα, η εύπλαστη μάζα του άρτου μπορεί να προσδώσει και να παγιώσει εύκολα συμβολικό σχήμα αναλόγως της περίστασης. Στο πνεύμα αυτό υπάγονται και τα κερκέλια των Βαΐων.
Τα κερκέλλια, είναι κουλούρια σε σχήμα κρίκου που γίνονταν μόνο από αλεύρι, νερό και προζύμι το Σάββατο του Λαζάρου. Η ζύμη πλάθεται σε κυλίνδρους πάχους ενός δακτύλου και τα δύο άκρα ενώνονται ώστε να σχηματισθεί κρίκος. Οι κρίκοι αυτοί ψήνονται στο φούρνο και φυλάσσονται σε αεριζόμενο μέρος μέχρι 40 μέρες. Παρασκευάζονταν για το Πάσχα και διανέμονταν στα παιδιά την Κυριακή των Βαΐων «βάεμαν», όταν αυτά ξεχύνονταν στις γειτονιές ψάλλοντας το:
«Βάϊ – βάϊ των Βαΐων, τρώμεν ψάρι και χαμψίν
και τ’ απάν την Κερεκήν (Πάσχα) τρώμε κόκκινον ωβόν».
Ως δώρο των Βαΐων λεγόταν και «βαγευτέρ’». Σε άλλες περιοχές αυτό γινόταν το απόγευμα του Σαββάτου του Λαζάρου. Οι οικοδέσποινες έδιναν μαζί με τα κερκέλλια και άβραστα αυγά (Ακ – Ντάγ Ματέν), τα οποία συλλέγονταν σε καλάθι, στολισμένο με φύλλα δάφνης: «Θεία – θεία των Βαΐων, δος κερκέλλ’ κι εμέν ωβόν». Για την τόνωση των κατα-πονημένων παιδιών την ημέρα των Βαΐων προσφερόταν στα παιδιά ακόμα βρασμένο καλαμπόκι με λίγο αλάτι αναμιγμένο με ψίχα καρυδιών και λεπτοκαρύων. Ήταν τα λεγόμενα «τσιγκούλια» που προετομαζόταν από το βράδυ του Σαββάτου ή νωρίς την Κυριακή των Βαΐων.
Τα παιδιά για τη μεταφορά είχαν ανά δύο μία μακριά βέργα από λεύκη την οποία κρατούσαν από τις δύο άκρες. Στη βέργα αυτή περνούσαν τα κερκέλλια που εισέπρατταν. Εναλλακτικά, τα κερκέλλια περνιόνταν σε σχοινί η μια άκρη του οποίου ήταν δεμένη στη ζώνη πίσω από τη μέση του παιδιού και η άλλη ελεύθερη. Κάθε κερκέλλι που περνούσε από το σχοινί πήγαινε έτσι πίσω στην πλάτη του παιδιού. Η γιορτή αυτή των παιδιών λεγόταν «Βάϊσμαν» αλλά μπορούσε να χρησιμοποιηθεί μεταφορικά για όσους ζητούν συνέχεια δωρεές και εκδουλεύσεις: «ξάν’ σο βάϊσμαν έρθεν», «ατός πάντα βαΐζ’».
Το κερκέλλ’ ή κερκέλλιν, από το μεσαιωνικό κιρκέλλιον, μεταγενέστερα κρικέλλιον, υποκοριστικό του κρίκος δηλ. στρογγυλό κουλούρι. Από το κερκέλλιν και το ρήμα κερκελλιάζω = συσπειρώνω, κουλουριάζω: «ο σκύλον εκερκελλίασεν τ’ ουράδ΄ν άτ», «α ση κοιλίας- ι-μ’ τον πό-νον εκερκελλιάγα», «τ’ οφίδ’ εκερκελλιάεν απές σο τρυπίν αθε».
