του παπαδάσκαλου Κωνσταντίνου Ι. Κώστα
Πραγματοποιήθηκε (11-12-2022) στο Βελβεντό (με επίκεντρο τον Ι. Ενοριακό Ναό του Αγίου Διονυσίου εν Ολύμπω) η ‘’Ημέρα Μνήμης – Δεκέμβριος 2022’’ για το ‘’Ολοκαύτωμα των Πιερίων – Δεκέμβριος 1943’’ από τα γερμανικά – ναζιστικά στρατεύματα Κατοχής.
Το πρόγραμμα περιελάμβανε: α. Θεία Λειτουργία. β. Μνημόσυνο ‘’υπέρ των αδίκως αναιρεθέντων εν Παλαιογρατσάνω, Αγία Κυριακή, Καταφυγίω, Μοσχοχωρίω και εν Βελβεντώ αδελφών ημών’’. γ. Εκφώνηση του Ιστορικού του Ολοκαυτώματος από τις μαθήτριες Αναστασία Κουτλιάμπα (Β’ Λυκείου Βελβεντού) και Βασιλική Μπιάλα (Β’ Λυκείου Βελβεντού). δ. Ομιλία του Δημάρχου Βελβεντού Μανώλη Στεργίου. ε. στο Μνημείο στην πλατεία: Επιμνημόσυνη δέηση, κατάθεση στεφάνων (Δήμος Βελβεντού_Δήμαρχος Μανώλης Στεργίου, Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας_αντιπεριφερειάρχης Μενέλαος Μακρυγιάννης, τοπική Εθνική Αντίσταση_Στέφανος Μυλωνάς) σιγή ενός λεπτού, ψαλμώδηση του Εθνικού Ύμνου. στ. Στο Αρχονταρίκι: κέρασμα σαρακοστιανό (προσφορά του Μορφωτικού Συλλόγου Παλαιογρατσανιτών ‘’Η ΓΡΑΤΣΑΝΗ’’, του Μορφωτικού Συλλόγου Αγίας Κυριακής ‘’Η ΤΣΙΟΥΚΑ’’ και οικογενειών.
Τη Θεία Λειτουργία και το Μνημόσυνο τέλεσε ο αρχιερατικός επίτροπος της Α.Π.Β. πρωτοπ. Κωνσταντίνος Ι. Κώστας, ο οποίος μετέφερε στο λαό την ευλογία του Σεβ. Μητροπολίτου Σερβίων και Κοζάνης κ. Παύλου. Έψαλαν υπέροχα, καλλίφωνα και εν χορώ οι ψάλτες: Γιάννης Τζινίκος, Γιώργος Σεραφείμ, Βασίλης Καρανώτας, Δήμητρα Κίτση, Δημήτριος Στεφανόπουλος, ισοκράτημα.
Παρέστησαν: Τοπική Αυτοδιοίκηση. Από την Π. Ε. Κοζάνης ο αντιπεριφερειάρχης Μενέλαος Μακρυγιάννης. Από το Δήμο Βελβεντού. Ο Δήμαρχος Βελβεντού Μανώλης Στεργίου, η δημοτική Σύμβουλος Σοφία Κουκόλη, ο δημοτικός Σύμβουλος Γιάννης Γκίκας, ο δημοτικός Σύμβουλος Ζήνων Παπαδημητρίου, ο Πρόεδρος της Αγίας Κυριακής Δημήτριος Ζουζός, ο Σύμβουλος της Κοινότητας Βελβεντού Δημήτριος Μύρος. Εκπαίδευση. Η λυκειάρχης του Λυκείου Βελβεντού Στέλλα Τσιακμάκη, ο υποδιευθυντής του Δημοτικού Σχολείου Βελβεντού Λάμπρος Κουτσιούκης, η δασκάλα Κατερίνα Βάρνη. Η διευθύντρια του 2ου Νηπιαγωγείου Βελβεντού Ευανθία Ζίγκου. Πολιτιστικοί Σύλλογοι. Ο Πρόεδρος της ‘’Γρατσάνης’’ Γιάννης Μυλωνάς και ο αντιπρόεδρος Νικόλαος Δελνιώτης. Η Πρόεδρος της ‘’ΤΣΙΟΥΚΑ’’ Ευθυμία Στεφανοπούλου.
Φροντίδα στην προετοιμασία και στους εξωτερικούς χώρους: Το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο, Περικλής Παπαγεωργίου, Ολυμπία Δουλδούρα, Άννα Κρομμύδα. Η Νεωκόρος Θεοδώρα Δελνιώτη. Το Φιλόπτωχο, Άννα Γεωργάκη, Ανθή Παπαγόρα, Άννα Παπαδημητρίου. Οι κηπουροί, Γιάννης Δ. Ζανδές, Αργύρης Στ. Τέτος, το συνεργείο καθαριότητας του Δήμου Βελβεντού. Το κέρασμα στο Αρχονταρίκι από τις γυναίκες της Ενορίας.
ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΕΤΕΙΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΠΙΕΡΙΩΝ (του Δημάρχου Βελβεντού Μανώλη Στεργίου).
Θυμόμαστε και τιμούμε σήμερα τα γεγονότα του 1943 στον τόπο μας κι έχουμε στο νου μας με απόλυτο σεβασμό τις πράξεις των προγόνων μας στη σκληρή εκείνη εποχή της γερμανικής κατοχής για την πατρίδα μας. Προ πάντων θα πρέπει να έρχεται στο νου μας, κάθε τέτοια μέρα, ο τρόπος σκέψης των προγόνων μας, η συνειδητή αντίδραση των πατεράδων και των παππούδων μας στην επιβολή καταστάσεων που δεν αρμόζουν στον έλληνα.
Ο Δεκέμβρης του 43 για τον τόπο μας ήταν μια χρονική στιγμή η οποία εντάσσεται μέσα στα γενικότερα ιστορικά πλαίσια ενός παγκοσμίου πολέμου , που όμοιό του δε γνώρισε ποτέ ως τότε ο κόσμος.
Όταν τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής κυρίευσαν την χώρα, οι έλληνες δεν χρειάστηκαν πολύ καιρό να το σκεφθούν. Η απειλή για το έθνος ήταν προφανής. Δεν υπήρχαν υπονοούμενα και γκρίζες ερμηνείες. Η απάντηση δεν επιδεχόταν καθυστέρηση και όπως έγινε πολλές φορές στο παρελθόν , θα έπρεπε να δοθεί απ’ όλους τους έλληνες.
Και δόθηκε με τους αγώνες της Εθνικής μας Αντίστασης, που αρίθμησε εκατόμβες θυμάτων και ποταμούς αίματος, αλλά και μια λαμπρή νίκη. Η χώρα επανήλθε για μια ακόμα φορά στους Έλληνες, όπως τόσες φορές συνέβη στην μακρά ιστορική πορεία αυτού του έθνους.
Γράφει ένας εθνικός μας ποιητής «Πατρίδα, είσαι γεννημένη από τους πεθαμένους», κι αποτυπώνει αυτό που συμβαίνει τέσσερις χιλιάδες χρόνια τώρα. Ο λαός μας υψώνει κάθε τόσο μέσα στην ιστορία του κόσμου πολίτες πρότυπα αρετής και μεγάλης αξιοσύνης, παλικαριές γεμάτες αίμα, αγώνες και αυτοθυσίες, στα φοβερά αλώνια των πολέμων με ένα ύψιστο στόχο: Να κρατήσει άθικτη την ελευθερία του.
Για τους Βελβεντινούς και τους κατοίκους όλων των οικισμών η Εθνική Αντίσταση, ήταν ένα ορόσημο. Θα υπάρχει στον αιώνα για να μας δείχνει πως οφείλουμε να πορευόμαστε σαν έθνος προς το μέλλον στο μακρύ ποτάμι του χρόνου.
Λέει ένας υπέροχος πατριωτικός στίχος των πολεμιστών εκείνης της σκοτεινής περιόδου «Και πάνω στα πουκάμισα των σκοτωμένων, εμείς καθόμασταν τα βράδια και κάναμε σχέδια για την αυριανή ευτυχία του κόσμου». Και εδώ περιέχεται όλη η αλήθεια για το φρόνημα του λαού και του έθνους μας στις κρίσιμες ώρες.
Αιωνία η μνήμη στους συμπατριώτες μας που έπεσαν για την εθνική μας αντίσταση. Ζήτω η πατρίδα μας, πάντα λεύτεροι. (Μανώλης Στεργίου Δήμαρχος Βελβεντού).
ΙΣΤΟΡΙΚΟ: ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΩΝ ΠΙΕΡΙΩΝ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1943. Του παπαδάσκαλου Κωνσταντίνου Ι. Κώστα. (Διαβάζουν: Αναστασία Κουτλιάμπα και Βασιλική Μπιάλα, μαθήτριες Β’ Λυκείου Βελβεντού).
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ:
Το Δεκέμβριο του 1943 (από τη 12η Δεκεμβρίου και εξής) τα γερμανικά (ναζιστικά) στρατεύματα Κατοχής μπήκαν (όπως και στη χώρα μας) απρόσκλητα στα τρία ορεινά χωριά των Πιερίων, Παλαιογράτσανο, Καταφύγι και Αγία Κυριακή (προφανώς στο πλαίσιο των ‘’αντιποίνων’’) και έσπειραν τον όλεθρο και το θάνατο.
Έκαψαν εκκλησιές, σχολεία, σπίτια και ποιμνιοστάσια. Πυροβόλησαν και σκότωσαν εν ψυχρώ και εξ επαφής άοπλους ανθρώπους, που δεν είχαν καμιά σχέση με τις επιχειρήσεις των ανταρτών: γιαγιάδες ανήμπορες στα κρεβάτια, γυναίκες πάνω στη σκάφη την ώρα που ζύμωναν το ψωμί για την οικογένειά τους. Έκαψαν πρόβατα. Κρέμασαν νέους. Έκαψαν ζωντανή γυναίκα, αφού την περιτύλιξαν με άχυρο. Ξεκοίλιασαν με τις ξιφολόγχες βοσκό.
13 άνθρωποι στο Παλαιογράτσανο, 22 στο Καταφύγι και 7 στην Αγία Κυριακή (Σκούλιαρη), συνολικά 42, άοπλοι και αθώοι, έχασαν τη ζωή τους έτσι στα ξαφνικά, χωρίς να μάθουν ποτέ το ‘’γιατί’’.
ΠΥΡΠΟΛΗΣΗ ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΤΣΑΝΟΥ:
Η πυρπόληση του Παλαιογρατσάνου έγινε 11 προς 12 Δεκεμβρίου 1943, ξημερώνοντας του Αγίου Σπυρίδωνα.
Στο κάψιμο του Παλαιογρατσάνου τα θύματα ήταν 13:
Ο Νικόλαος Νικόπουλος, κάηκε ζωντανός μέσα στο σπίτι του.
Η Ασιμήνα Στεφάνου, κάηκε ζωντανή μέσα στο σπίτι της.
Ο Γεώργιος Γεργούλας, κάηκε ζωντανός μέσα στο σπίτι του.
Ο Κωνσταντίνος Ζέρβας. Τον πυροβόλησαν στο δρόμο.
Ο Δημήτριος Χριστοδούλου. Τον πυροβόλησαν στο δρόμο.
Η Αικατερίνη Ρήγα. Την πυροβόλησαν στο δρόμο.
Η Μαρία Ματοπούλου. Την πυροβόλησαν στο δρόμο.
Ο Δημήτριος Στεφάνου. Τον εκτέλεσαν στη θέση του παιδιού του. Οι Γερμανοί είχαν συλλάβει το γιο του. Τον πήγαν για εκτέλεση. Ο πατέρας παρακάλεσε να αντικαταστήσει το παιδί του. Συμφώνησαν. Ελευθέρωσαν το γιο. Εκτέλεσαν τον πατέρα..
Ο Λάμπρος Κουτσιούκης. Τον εκτέλεσαν κοντά στο Ρύμνιο.
Η Ελένη Στεργιοπούλου. Την εκτέλεσαν κοντά στο Ρύμνιο.
Η Ελένη Ματοπούλου. Την εκτέλεσαν στα Κάτω Αλώνια.
Ο Ιωάννης Ματόπουλος. Του κάψανε μαντρί και πρόβατα. Του βοσκού, του ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι. Έπεσε κάτω και πέθανε ακαριαία.
Η Μαρία Γ. Μυλωνά, βρέφος 40 ημερών. Ξεπάγιασε από το κρύο μέσα στα χιόνια και τους πάγους. Πέθανε στο ξωκλήσι του Αη-Γιάννη.
Παλαιογράτσανο: Ο πατέρας που θυσιάζεται για το γιο του.
Ο Δημήτριος Στεφάνου συνελήφθη από τους Γερμανούς την ώρα που πήγε να πάρει τη μάνα του την Ασιμήνα που είχε καεί ζωντανή. Οι Γερμανοί τον πήγαν στην Κοζάνη, όπου ήταν εκεί αιχμάλωτος και ο γιος του Χρήστος καταδικασμένος σε θάνατο. Την ώρα της εκτέλεσης του γιου, ο πατέρας του Δημήτριος ζήτησε να εκτελεστεί αυτός στη θέση του παιδιού του. Το αίτημά του έγινε δεκτό. Ο Δημήτριος Στεφάνου εκτελέστηκε. Η σύλληψη του Χρήστου Στεφάνου συνδέεται με τον απαγχονισμό του Βελβεντινού Στάμκου Κλίγγου στο πλατάνι, στην τοποθεσία «Φιγκαταλώνια» Βελβεντού. Στην ομάδα των νέων που είχαν συλλάβει οι Γερμανοί ήταν και ο Χρήστος Στεφάνου.
Τα στοιχεία που αφορούν στην πυρπόληση του Παλαιογρατσάνου δόθηκαν (το 1985) στον π. Κωνσταντίνο Ι. Κώστα από τους αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων: Δημήτριο Φικιάρη, Θωμά Στεργιόπουλο, Παύλο Παπανώτα, Γεώργιο Ράπτη, Παναγιώτη και Βασιλική Παπαγόρα, Νικόλαο Στεργιόπουλο και Γιάννη Στεργιόπουλο. Και από τον Στέφανο Γ. Μυλωνά-το 2001.
ΠΥΡΠΟΛΗΣΗ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟΥ:
Οι Γερμανοί μπήκαν στο Καταφύγι στις 19 Δεκεμβρίου του 1943. Οι Καταφυγιώτες περίμεναν την εμφάνιση των Γερμανών. Είχε προηγηθεί το κάψιμο του Παλαιογρατσάνου και οι άνθρωποι στο Καταφύγι ήταν προετοιμασμένοι. Οι περισσότεροι είχαν φροντίσει να θάψουν το νοικοκυριό τους (ό,τι θάβονταν) για να το σώσουν. Με το πέσιμο των πρώτων ριπών οι νεότεροι βγήκαν στους δρόμους κι έφευγαν τρέχοντας προς το δάσος για να γλυτώσουν. Οι κατακτητές έβαλαν φωτιά στα σπίτια, σκότωσαν, κρέμασαν κι έκαψαν τους παρακάτω Καταφυγιώτες, στις 19 Δεκεμβρίου 1943:
Στο κάψιμο του Καταφυγίου τα θύματα ήταν 22:
Ο Ιωάννης Τάτσης, ετών 22. Ήταν το πρώτο θύμα. Τον ‘’γάζωσαν’’ στο καραούλι που φύλαγε.
Ο Παύλος Μιρλιαούντας. Τον κρέμασαν στην πλατεία και μετά τον έκαψαν.
Ο Ιωάννης Τζιόκας. Τον πυροβόλησαν μέσα στο σπίτι του.
Η Μαρία Παπλιόρη, γιαγιά κατάκοιτη στο κρεβάτι. Την πυροβόλησαν στο κεφάλι εξ επαφής.
Η Αγνή Γκάτζιου. Την πυροβόλησαν.
Ο Δημήτριος Βλαχοδήμος. Τον πυροβόλησαν.
Η Αικατερίνη Φίτσιου. Την πυροβόλησαν στο δρόμο.
Η Αικατερίνη Γκουτζιάνα. Την πυροβόλησαν.
Ο Αριστείδης Τσιουπλής. Τον πυροβόλησαν.
Η Ευθαλία Ζουζό. Την έκαψαν ζωντανή, αφού την τύλιξαν με άχυρα.
Η Αικατερίνη Ζουζό. Την πυροβόλησαν.
Ο Γρηγόριος Τσιτσιάνης. Τον πυροβόλησαν.
Ο Ευάγγελος Καράς. Τον πυροβόλησαν.
Ο Αστέριος Βαρβαρέζος. Τον πυροβόλησαν.
Η Αικατερίνη Βαρβαρέζου. Την πυροβόλησαν.
Ο Αστέριος Τσιάτσιος. Τον πυροβόλησαν.
Η Αικατερίνη Ψαροδήμου. Την πυροβόλησαν.
Η Ευγενία Ζαραμπούκα. Την πυροβόλησαν.
Ο Δημήτριος Γκουτζιομπίνης. Τον πυροβόλησαν.
Η Γιάννω Καραλέκα. Την πυροβόλησαν.
Η Ευφροσύνη Δανιήλ. Την πυροβόλησαν.
Ο Ευάγγελος Τσιώτσιος. Τον πυροβόλησαν.
Αφηγήσεις-μαρτυρίες Καταφυγιωτών.
Αυτά έγιναν στο Καταφύγι στις 19 Δεκεμβρίου του 1943. Όσοι κάτοικοι είχαν προλάβει να φύγουν στο βουνό, επέστρεψαν την άλλη μέρα στο χωριό. Έπρεπε να φροντίσουν τους νεκρούς τους. Οι Γερμανοί είχαν φύγει για τη Σκούλιαρη. Με την επιστροφή των κατοίκων στο χωριό, επέστρεψαν και οι Γερμανοί. Πώς έγινε αυτό; ρωτούν σήμερα και απορούν οι Καταφυγιώτες.
Όσοι ήταν στο χωριό τους συνέλαβαν όλους. Έκλεισαν στο Ταπητουργείο τους μισούς και τους υπόλοιπους στο Ναό του Αγίου Γεωργίου. Στις 23 Δεκεμβρίου τους έβγαλαν έξω και τους απομάκρυναν απ’ το χωριό. Τότε έβαλαν φωτιά σε όλα τα σπίτια και τα έκαψαν. Συνέβη και το εξής θαυμαστό: Τρεις φορές έβαλαν φωτιά στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου, αλλά η εκκλησία δεν κάηκε. Οι άλλες εκκλησίες κάηκαν. Κάηκε επίσης και το Σχολείο.
Αρκετοί Καταφυγιώτες βρήκαν τους νεκρούς τους καμένους, μόνο τα κόκκαλα είχαν απομείνει μέσα από τη φωτιά. Ό,τι βρέθηκε, τα λείψανά τους, θάφτηκαν στο νεκροταφείο του χωριού.
Τα στοιχεία που αφορούν στην πυρπόληση του Καταφυγίου κατέγραψε ο π. Κωνσταντίνος Ι. Κώστας (το 1986) συνομιλώντας με τους αυτόπτες των γεγονότων, το Νικόλαο Ι. Τζινίκο, τη Μαριάνθη Καρασίμου, την Ερμιόνη Τσακνάκη και την Ευθαλία Λιάλιου.
ΠΥΡΠΟΛΗΣΗ ΑΓΙΑΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ:
Από το Καταφύγι οι Γερμανοί πήγαν στη Σκούλιαρη. Οι κτηνοτρόφοι της Σκούλιαρης είδαν τη μεγάλη φωτιά στο Καταφύγι, ρώτησαν κι έμαθαν για το τι συνέβη εκεί και μετάφεραν τις πληροφορίες στο χωριό τους. Τότε οι κάτοικοι αποφάσισαν να εκκενώσουν το χωριό τους. Μια από τις πρώτες φροντίδες ήταν να σώσουν τις εικόνες της εκκλησίας τους.
Στο κάψιμο της Αγίας Κυριακής τα θύματα ήταν 7.
Στο δρόμο προς τη Σκούλιαρη οι Γερμανοί συνάντησαν 3 Σκουλιαριώτες. Αυτοί είναι:
Η Μαρία Ρήγα. Την πυροβόλησαν ενώ κουβαλούσε ψωμιά. Την ξέσχισαν με τα μαχαίρια.
Ο Δημήτριος Γκαρμπούνης του Θωμά, Του έκοψαν τα αυτιά και τον σκότωσαν.
Ο Θωμάς Γκαρμπούνης, πατέρας του Δημητρίου. Τον πυροβόλησαν.
Όταν οι Γερμανοί μπήκαν στο χωριό το βρήκαν σχεδόν άδειο. Τρεις κάτοικοι έμειναν στο χωριό.
Ο Γεώργιος Μίχος. Τον πυροβόλησαν.
Ο Ευθύμιος Σεραφείμ. Τον πυροβόλησαν.
Η Δέσποινα Σεραφείμ, γυναίκα του Ευθύμιου. Την πυροβόλησαν πάνω στη σκάφη την ώρα που ζύμωνε. Τα χέρια της μετά τα έφαγαν τα σκυλιά. Θέαμα φριχτό. Οι τρεις αυτοί ήταν στο ίδιο σπίτι. Εκεί τους σκότωσαν.
Ο Απόστολος Ανδρεόπουλος. Τον πυροβόλησαν έξω από το χωριό.
Το πρώτο σπίτι που έκαψαν ήταν του Αντώνιου Λανάρα. Έκαψαν κι άλλα σπίτια, την Εκκλησία, το Σχολείο. Ο υπόλοιπος κόσμος ήταν κρυμμένος στο βουνό. Κι είχαν μαζί τους τις, κότες, τα γουρούνια, το βιος τους. Το κρύο πολύ, παγωνιά, κρούσταλλο.
Η Μαρία Λ. Καρανάτσιου αφηγείται: ‘’Στο ένα χέρι κρατούσα την ασημένια εικόνα της Κοίμησης της Θεοτόκου και στο άλλο χέρι το κορίτσι μου, τη Βάγια, ήταν τότε μωρό 40 ημερών. Τις εικόνες μαζί και τον πολυέλαιο τα κρύψαμε στο πυκνό δάσος για να τα σώσουμε. Ο καθένας πήγαινε να κρυφτεί όπου μπορούσε. Εμείς πήγαμε στο μαντρί μας, που ήταν προς την πλευρά του Καταφυγίου. Βλέπαμε τους Γερμανούς με μεγάλα ζώα να κατευθύνονται προς τη Σκούλιαρη. Ήταν πάρα πολλοί. Οι αντάρτες είχαν φύγει στο βουνό. Αποφασίσαμε να φύγουμε από την καλύβα. Οι σφαίρες έπεφταν γύρω μας σαν χαλάζι. Ο άντρας μου, ο Λάμπρος, χτυπήθηκε λίγο στα πλευρά’’.
Τα ιστορικά στοιχεία για την πυρπόληση της Σκούλιαρης δόθηκαν (το 1986) στον π. Κωνσταντίνο Ι. Κώστα από αυτόπτες των γεγονότων, τη Δέσποινα Στεργιοπούλου, τη Μαρία Λ. Καρανάτσιου, την Περιστέρα Τέτου, την Ελένη Στεργιοπούλου, τον Αντώνιο και Βάια Τσέγκο, τη Βάια Σταμάτη, τη Βασιλική Νατσιούλα, τον Αθανάσιο Ζουζό και τη Χρυσάνθη Σγούρου.
ΕΚΤΕΛΕΣΕΙΣ ΒΕΛΒΕΝΤΙΝΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΑ ΚΑΤΟΧΗΣ:
Εκτελέσεις από τα στρατεύματα Κατοχής έγιναν και στο Βελβεντό:
Ο Γεώργιος Μπαλάνης, και ο Μάρκος Σαμαράς, εκτελέστηκαν στο πίσω (βόρειο) προαύλιο του Δημοτικού Σχολείου Βελβεντού.
Ο Ζήνων Τζατζάρης, ο Αντώνιος Καραδήμος, ο Ελευθέριος Μαργαρίτης, ο Γεώργιος Κακούλης, και ο Χριστόδουλος Μαρκάλας, εκτελέστηκαν στην παλιά Γέφυρα του Αλιάκμονα στη Νεράιδα.
Ο Γεώργιος Χατζηιωάννου ή Μπαχασιώτας. Εκτελέστηκε.
Ο Περικλής και ο Ευθύμιος Λάπας πατέρας και γιος, εκτελέστηκαν στην περιοχή Προύτσιαβο.
Ο Ζορμπάς. Το μικρό του όνομα δεν μας δόθηκε. Εκτελέστηκε.
Δύο αδερφοί Μπουντιό. Εκτελέστηκαν σε ύψωμα κοντά στην εκκλησία Παναγία της Κοζάνης.
Ο Δημήτριος Μπαχτσές του Νικολάου, ετών 44. Εκτελέστηκε. (Η πληροφορία δόθηκε στον π. Κ. από τη Γαλάτεια Μπαχτσέ-Παπανώτα)
Ο Στάμκος Κλίγκος: Τον βασάνισαν σκληρά και τον κρέμασαν σ’ ένα από τα πλατάνια στα ‘’φιγκαταλώνια’’ Βελβεντού. Αυτόπτης μάρτυρας ο Γρηγόριος Φωκίδης.
Τα στοιχεία για το Βελβεντό δόθηκαν στον π. Κωνσταντίνο Ι. Κώστα από τον Μάρκο Μπαλάνη, (10-12-2005), ο οποίος τα κατέγραψε από τον Μάρκο Σιώμο, 90 ετών και την Άννα Μπαλάνη 93 ετών (Οκτώβριος 2005).
ΠΥΡΠΟΛΗΣΗ ΜΟΣΧΟΧΩΡΙΟΥ:
Αναφορά στην πυρπόληση του Μοσχοχωρίου.
Πρακτικό του Κοινοτικού Συμβουλίου της Κοινότητας Μοσχοχωρίου (Αρ. 2/10-8-1945, με Πρόεδρο τον Αν. Τζούνα) απαντά σε ‘’ερωτήματα του Υπουργείου Υγιεινής και Κοινωνικής Πρόνοιας’’ και αναφέρεται στην πυρπόληση που υπέστη το Μοσχοχώρι από τα στρατεύματα Κατοχής, ως εξής: ‘’Ερώτηση: – Ημερομηνία καταστροφής; Απάντηση: -12 Δεκεμβρίου 1943. Ερώτηση: -Παρά τίνος; Απάντηση: Γερμανών. Ερώτηση: –Διά τίνα τρόπο κατεστράφη η Κοινότης; Απάντηση: Διά πυρκαϊάς’’.
Στο κάψιμο του Μοσχοχωρίου πληγώθηκε από τους πυροβολισμούς των Γερμανών η Γιαννούλα Τσιάπλα ηλικίας 2,5 ετών, μεταφέρθηκε από τους γονείς της στο Βελβεντό στο γιατρό Ιπποκράτη Παπαγεωργίου και πέθανε μετά από 7 ημέρες. (Πηγή: Γεώργιος Λαγογιάννης, Πρόεδρος τοπικής Κοινότητας Πλατανορέματος).
Ποίημα: Αδίκως χαμένοι, 1943. (ποιητής Γιάννης Παπαγόρας)
Μάρτυρες – ήρωες, // λόγια ταυτόσημα, //
γι’ αυτές τις ψυχές.
Σκιές Ελλήνων, // μες στου Δεκέμβρη, // τις κρύες νύχτες, //
αγγίζουν το νου μας, // και τις καρδιές.
Μας βλέπουν ελεύθερους // από πάνω ψηλά, //
μας βλέπουν και χαίρονται. // Άγιες ψυχές.
Ελάτε αδέρφια, // ένα κεράκι, μια προσευχή, //
δυο κόμπους δάκρυα, // ενός λεπτού σιγή, //
στους μάρτυρες-ήρωες, // στους ήρωες-μάρτυρες. (Γ. Π.)
Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΟΥ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΠΙΕΡΙΩΝ ΣΤΗΝ Π.Ε. ΚΟΖΑΝΗΣ
Το Ολοκαύτωμα των Πιερίων – Δεκέμβριος 1943 (Παλαιογρατσάνου, Καταφυγίου, Αγίας Κυριακής, Μοσχοχωρίου) παρουσιάστηκε με εισηγήσεις του π. Κωνσταντίνου Ι. Κώστα και του κ. Ζήνωνα Σατραζέμη φιλολόγου, στο 1ο Συνέδριο Ανάδειξης Μαρτυρικών Σημείων, που διοργάνωσε η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας και η Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης, στις 24 και 25 Ιουνίου 2016, στη Στέγη Ποντιακού Ελληνισμού στην Κοζάνη και φιλοξενείται ως θέμα στον εκδοθέντα Τόμο ‘’Πρακτικά 1ου Συνεδρίου 24 & 25 Ιουνίου 2016’’ με θέμα: ‘’Ανάδειξη Μαρτυρικών Σημείων. Μαρτυρίες και Μαρτυρικοί Τόποι, 1941-1944. Καταγραφή, Ανάδειξη, Αναγνώριση, Διεκδίκηση’’. (Έκδοση 2019. Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας – Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης. Επιμέλεια Πρακτικών: Ιωάννης Γ. Δημαρχόπουλος, φιλόλογος-ιστορικός. Στέγη Ποντιακού Πολιτισμού, Ευξείνου Λέσχης Κοζάνης, 2019).
