«Πράσινες Πολιτιστικές Διαδρομές». Συμμετοχή της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κοζάνης στη δράσης του Υπουργείου Πολιτισμού.

Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κοζάνης συμμετέχει και φέτος στην επικοινωνιακή δράση «Πράσινες Πολιτιστικές Διαδρομές», που διοργανώνει το Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων και Επικοινωνίας της Διεύθυνσης Αρχαιολογικών Μουσείων, του Υπουργείου Πολιτισμού.

Η δράση της Εφορείας φέρει τον γενικό τίτλο «Μακεδονικοί Τάφοι και Αρχαιολογικοί Χώροι στην Εορδαία και το Βόιο» και θα πραγματοποιηθεί από την Πέμπτη 23 έως και την Κυριακή 26 Μαΐου 2024, κατά τις ώρες 10:00 έως 14:00.

Περιλαμβάνει ξεναγήσεις στον Μακεδονικό Τάφο της Σπηλιάς Εορδαίας και στην Αρχαιολογική Συλλογή Κοζάνης, όπου εκτίθεται μέρος των ευρημάτων του Μακεδονικού Τάφου αλλά και του Αρχαιολογικού Χώρου Απιδέας Βοΐου. Η είσοδος για το κοινό είναι ελεύθερη.

Οι ξεναγήσεις θα πραγματοποιηθούν από αρχαιολόγους της Εφορείας, σε οργανωμένες ομάδες μαθητών και μεμονωμένους επισκέπτες, ενώ επικουρικά θα λειτουργήσει το εποπτικό υλικό που έχει ετοιμαστεί. Στον Μακεδονικό Τάφο Σπηλιάς θα υπάρχει επιπλέον ταμπλό με ενημερωτικό κείμενο και φωτογραφίες των ευρημάτων και της ανασκαφής του τάφου, ενώ διαθέσιμο θα είναι και ένα σύντομο ενημερωτικό φυλλάδιο.

Ο Μακεδονικός Τάφος της Σπηλιάς Εορδαίας ανασκάφηκε το 1986-1987. Δεν καλύπτεται με τύμβο, είναι διθάλαμος, με μνημειακή πρόσοψη δωρικού ρυθμού και ελεύθερο αέτωμα. Οι νεκροί που θάφτηκαν σ’ αυτόν, που αριθμούν τους επτά ή οκτώ, συνοδεύονταν από κτερίσματα, τα οποία τοποθετούν τη χρήση του στον 2^ο-1^ο αι. π.Χ. Η προστασία και ανάδειξη του μνημείου έγινε στο πλαίσιο του Γ΄ ΚΠΣ, από την Διεύθυνση Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού.

Το εν λόγω μνημείο όπως και ο πρωιμότερος διαφορετικού τύπου Μακεδονικός Τάφος των Πύργων Εορδαίας, που ανασκάφηκε αργότερα, καθώς επίσης και ο εντοπισμός παλαιότερα παρόμοιου στις Λικνάδες Βοΐου, επιβεβαιώνει την κοινή ταυτότητα ταφικών εθίμων και πρακτικών μεταξύ Κάτω και Άνω Μακεδονίας. Επιπλέον, προσθέτει δύο ακόμη δείγματα στην ποικιλία της αρχιτεκτονικής μορφής, που παρουσιάζει το είδος των μνημείων αυτών.

Το 1952 στη θέση Μπουφάρι Απιδέας του δήμου Βοΐου, κοντά σε σημαντικό αρχαίο οικισμό, εντοπίστηκε ένας κιβωτιόσχημος τάφος. Περιείχε ταφή γυναίκας, πλούσια κτερισμένης με χρυσό διάδημα, περιδέραιο και δίδυμη περόνη, καθώς και δύο χάλκινα αγγεία. Τα πολύτιμα αυτά ευρήματα διασώθηκαν παρότι ο τάφος υπέστη λαθρανασκαφή. Αποτελούν αριστουργήματα της αρχαίας ελληνικής τέχνης της χρυσοχοΐας, μαρτυρώντας το υψηλό βιοτικό και πολιτιστικό επίπεδο των κατοίκων της περιοχής. Τα ευρήματα εκτίθενται στην Αρχαιολογική Συλλογή Κοζάνης.

Ο αρχαιολογικός χώρος της θέσης Μπουφάρι εντοπίστηκε στις αρχές του 20ού αι. από τον Νικόλαο Παπαδάκι, ενώ ανασκάφηκε μερικώς κατά τη δεκαετία του 1930 από τον Αντώνη Κεραμόπουλο. Το 1986 οι θέσεις επανεντοπίστηκαν από την Γ. Καραμήτρου-Μεντεσίδη, η οποία διενήργησε ανασκαφική έρευνα την περίοδο 1992-1994. Η ανασκαφή έφερε στο φως εκτεταμένο οικοδομικό συγκρότημα των ελληνιστικών χρόνων, οικιστικά κατάλοιπα της ύστερης εποχής χαλκού και πρώιμης εποχής σιδήρου, καθώς και κτίσματα των βυζαντινών χρόνων. Τα ευρήματα που ήρθαν στο φως υποδηλώνουν μια σημαντική και οικονομικά αναπτυγμένη πόλη. Την ύπαρξη τοπικών εργαστηρίων  μαρτυρεί μία μήτρα κατασκευής πήλινων ειδωλίων.

Ο οικισμός κατέχει μια φυσικά οχυρή θέση πάνω από τον παραπόταμο του Αλιάκµονα Λεβίνι ή Λεμπίνι, ο οποίος όπως και το κοντινό τοπωνύμιο Λεβίνια, έχουν συνδεθεί από ερευνητές µε τη μυθική πόλη Λεβαία του Ηροδότου. Ανήκε στην αρχαία  επαρχία Ορεστίδας, το νότιο τμήμα της οποίας καταλαμβάνει ο σημερινός δήμος Βοΐου.