Πρόδηλο είναι ότι, μελετώντας κανείς την διευρυμένη περιοχή της νοτιοανατολικής Ευρώπης, δύναται να εντοπίσει μια σειρά εντάσεων μεταξύ κυρίαρχων κρατικών οντοτήτων. Οι εντάσεις αυτές είναι συνήθως πολυδιάστατες και αποτελούν απόρροια διαφωνιών, κατά την σχεδόν καθημερινή αλληλεπίδραση της εξωτερικής πολιτικής των χωρών αυτών. Στην εν λόγω αλληλεπίδραση, καθοριστική είναι η συμμετοχή των ηγετών των κρατών. Ως εκ τούτου, η «ταυτότητα» της πολιτικής των συγκεκριμένων αξιωματούχων θα επιδράσει σε μεγάλο ποσοστό μια διένεξη στην εξεταζόμενη περιοχή. Περνώντας στο παράδειγμα της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκικής Δημοκρατίας, αυτή εξαρτάται σε πολύ μεγάλο ποσοστό από τις επιλογές του Πρόεδρου της κ. Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Ξεκινώντας την αναφορά μας στις διενέξεις στη νοτιοανατολική Ευρώπη, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν αυτές, που περιλαμβάνουν δυο συγκρουόμενες πλευρές. Αυτές υπήρχαν και θα εξακολουθήσουν να υφίστανται, όσο το «εθνικό συμφέρον» του ενός κράτους, επηρεάζεται και είναι αντίθετο από το αντίστοιχο της άλλης χώρας. Έτσι, οι διαμάχες αυτές ακολουθούν συνήθως δυο κατευθύνσεις. Όσον αφορά τη πρώτη κατεύθυνση, μπορεί να οδηγηθούν σε αποκλιμάκωση, μέσω της ανάπτυξης ενός διαλόγου, εντός ενός πλαισίου καλής γειτονίας, είτε μεταξύ των ενδιαφερόμενων κρατών, είτε με παρέμβαση τρίτων παραγόντων. Από την άλλη πλευρά, υφίσταται η πιθανότητα να καταλήξουν σε πολεμικές συγκρούσεις, με την ημερομηνία λήξης αυτών να μην δύναται να εκτιμηθεί από την αρχή. Κατάλληλο παράδειγμα που περιλαμβάνει και τις δυο περιπτώσεις, αποτελεί η διαμάχη μεταξύ των κρατών-μελών του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε) Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, στον νότιο Καύκασο, μια σύγκρουση με ιστορικό υπόβαθρο, που χαρακτηριζόταν κυρίως από εχθροπραξίες.
Σ’ αυτό το σημείο, κρίνεται σημαντικό να αναφερθούμε στη σύγκρουση αυτή από μια «άλλη σκοπιά». Να παρατηρήσουμε, δηλαδή, τις κινήσεις του Τούρκου Προέδρου, στην πολιτική σκακιέρα του Καυκάσου. Ο λόγος είναι προφανής και συνοψίζεται στη φράση που ακούγεται διαρκώς από Τούρκους αξιωματούχους: «Bir millet iki devlet». Είναι αλήθεια ότι, αυτή η σύντομη φράση, που στα ελληνικά μεταφράζεται ως «ένα έθνος, δυο κράτη», αφορά τις διμερείς σχέσεις Τουρκίας και Αζερμπαϊτζάν. Όμως, αποτελεί και μια απτή απόδειξη της εφαρμογής ενός διπλωματικού πλάνου της γείτονος. Αντικατοπτρίζει δηλαδή, την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας, που επιθυμεί να ηγείται σε πλειάδα περιοχών και μετώπων συγκρούσεων, όπως στην ευρύτερη νοτιοανατολική Ευρώπη. Ας αναφερθεί ότι το πλάνο αυτό, μπορεί να περιλαμβάνει την άσκηση επιρροής και σε λοιπά κράτη, που δεν βρίσκονται στην εξεταζόμενη περιοχή. Προς αυτή την κατεύθυνση, προτείνεται να εξεταστούν τα συστατικά εκείνα στοιχεία, που συνθέτουν τα δυο κυριότερα είδη της «ταυτότητας» του Τούρκου Προέδρου, της εθνικής και της θρησκευτικής του ταυτότητας, που έχουν παράλληλη υπόσταση και ως αποτέλεσμα δείχνουν τον λόγο της «αδερφικής υποστήριξης» της Τουρκίας στο Αζερμπαϊτζάν.
Αρχικά, αναφέρεται ότι, η ταυτότητα ως όρος στην ελληνική γλώσσα, είναι μια πολυδιάστατη έννοια. Κάθε άτομο μέσα σε μια κοινωνική ομάδα, διαφέρει από κάποιο άλλο, διαθέτοντας μια ταυτότητα. Περνώντας στην «εθνική ταυτότητα», νοείται το έθνος που ανήκει κάποιο άτομο. Στη περίπτωση μας, το έθνος του Προέδρου Ερντογάν, το τουρκικό και το έθνος των Αζέρων, είναι το ίδιο. Διαθέτοντας το χαρακτηριστικό γνώρισμα της ηγετικής προσωπικότητας, που εδώ και αρκετά έτη βρίσκεται σε θέσεις κρατικής ευθύνης και κατέχει καίρια αξιώματα, ο Τούρκος Πρόεδρος αποτελεί μια χαρακτηριστική παρουσία, που ενδιαφέρεται, τόσο για το προσωπικό του συμφέρον, όσο και για την ευημερία της χώρας, όπου γεννήθηκε. Καθώς δίδει ιδιαίτερη σημασία στο εθνικό συμφέρον του λαού του, προτείνει γενικότερα ένα κλίμα συσπείρωσης του. Επιτυχημένο παράδειγμα για τον ίδιο και την Τουρκία αποτελεί η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, καθώς και η συχνή εναντίωση του σε ηγέτες Μεγάλων Δυνάμεων, όπως ο Γάλλος Πρόεδρος Μακρόν.
Ο Τούρκος Πρόεδρος, εκτός από την εθνική ταυτότητα που φέρει, δίδει επιπλέον ιδιαίτερη σημασία στη θρησκευτική του ταυτότητα. Επομένως, περνώντας στην εννοιολόγηση της, δηλαδή της «θρησκευτικής ιδεολογίας», όπου ανήκει ως πιστός, εύκολα δύναται κανείς να τον κατατάξει στον Μουσουλμανισμό. Η συντριπτική πλειοψηφία του τουρκικού λαού, του οποίου ηγείται ο Ερντογάν, ασπάζεται την θρησκεία αυτή. Το ίδιο συμβαίνει και στο Αζερμπαϊτζάν. Λόγω όμως της διάστασης στο εσωτερικό του Ισλάμ μεταξύ Σουνιτών και Σιιτών, το οποίο είναι αρκετά μεγάλο, είναι σημαντικό να τονίζεται ότι ο Πρόεδρος Ερντογάν και το τουρκικό έθνος ανήκουν στο Σουνιτικό Ισλάμ, ενώ οι Αζέροι στο Σιιτικό Ισλάμ. Όσον αφορά τη διάρκεια της εξουσίας του, έχει στρέψει τον λαό προς το οθωμανικό θρησκευτικό παρελθόν του με πιθανή «αγκίστρωση» του σ’ αυτό. Αποτελεί μια προσπάθεια του να φέρει τις τουρκικές μάζες πιο κοντά μεταξύ τους, δημιουργώντας πολλές φορές ένα πλαίσιο εθνικισμού. Ευρισκόμενοι όμως, στο έτος 2020, οι ενέργειες του αυτές χαρακτηρίζονται ως νεοθωμανικές με ταυτόχρονη χρήση ενός χρήσιμου εργαλείου, του λαϊκισμού, ώστε να πείσει τον τουρκικό λαό. Είναι προφανές ότι ο Πρόεδρος Ερντογάν έχει όνειρο την «οικοδόμηση» μιας θρησκευτικής ταυτότητας. Αυτή η ταυτότητα επιθυμεί να αναδύεται μέσα από την ιστορία της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ο στόχος του αυτός, δύναται να ομοιάζει στην συγκέντρωση των θρησκευτικών και πολιτικών εξουσιών, όπως στο θεοκρατικό κράτος του Ιράν.
Καταλήγοντας, ο Πρόεδρος Ερντογάν προσπαθεί να τοποθετηθεί ως ένας άτυπος ηγέτης του μουσουλμανικού κόσμου. Στην ουσία του ζητήματος φιλοδοξεί να ηγηθεί, τόσο του σουνιτικού Ισλάμ, όσο και του σιιτικού κόσμου. Βέβαια, το έργο του ώστε να εκπληρωθεί αυτή του η επιθυμία, εκτιμάται ως πολύ δύσκολο, καθώς στον αντίποδα, κράτη, όπως το Ιράν και η Σαουδική Αραβία, έχουν αντίθετα σχέδια από τα δικά του. Για το Αζερμπαϊτζάν βέβαια, δεν γίνεται λόγος, καθώς άτυπα αποτελεί ένα κράτος, όπου η Τουρκία έχει επιρροή σε πολύ σημαντικό βαθμό. Από τα παραπάνω, προκύπτει ότι η ταυτότητα του Προέδρου, η οποία ξεπερνά τα στενά όρια της τουρκικής κοινωνίας, εκτιμάται ότι διαθέτει οικουμενική τάση, όπου η εθνική του ταυτότητα «συναντά» την αντίστοιχη θρησκευτική. Η μεγαλύτερη επιθυμία του όμως, είναι να βρίσκεται στο αξίωμα του το 2023, έτος ορόσημο για την Τουρκία.
- Ιδρυτής και αρχισυντάκτης του GreekHumans
