Προγονικές εστίες Κοζανιτών. Αγραφιώτες στην Κοζάνη. Ποια αιτία τους εξώθησε σε ομαδική φυγή. ΟΝΟΜΑΤΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΩΝ

1. Η ΑΦΙΞΗ ΤΩΝ ΑΓΡΑΦΙΩΤΩΝ ΣΤΗΝ ΚΟΖΑΝΗ

Στις αρχές του 17ου αιώνα Αγραφιώτες φθάνουν στην Δυτική Μακεδονία και εμφανίζονται στα Σέρβια , Παλιογράτσανο ,στο Καταφύγι,στην Κοζάνη ,στο Λέχοβο της Φλώρινας και ενδεχόμενα και σε άλλα μέρη που δεν μπορέσαμε να το διαπιστώσουμε.

Στην Κόζιανι όπως λεγόταν τότε , έφθασαν το Σεπτέμβριο του 1612 πολλές οικογένειες από την Ήπειρο και την περιοχή της Θεσσαλίας και κυρίως από τα Θεσσαλικά Άγραφα .Αρχική πρόθεση τους ήταν να μείνουν προσωρινά και να συνεχίσουν το ταξίδι τους μια και οι χειμώνες εκείνες τις εποχή δεν αστειευόταν, ήταν δριμείς που απέτρεπαν τις μετακινήσεις .

Οι περισσότεροι ζήτησαν καταφύγιο στα κελιά του μοναστηριού του Αγίου Δημητρίου και οι υπόλοιποι διασκορπιστήκαν σε σπίτια του οικισμού που τότε θα πρέπει να αριθμούσε 800 έως 900 κατοίκους που ζούσαν σε περίπου 200 σπίτια .

Οι μετακινούμενοι αυτοί δεν αποτελούσαν μια τυχαία ομάδα περιπλανώμενων ανθρώπων αλλά φαινόταν ότι ήταν ευκατάστατοι ,γνώριζαν τέχνες και φαινόταν καλλιεργημένοι.

Επέλεξαν να περάσουν το χειμώνα στην Κόζιανη γιατί είχαν μάθει ότι στην μικρή τότε πολίχνη επικρατούσε ησυχία , δεν υπήρχαν ταραχές κάτι που δεν ίσχυε τότε στον τόπο από όπου ξεκίνησαν (Θεσσαλικά Άγραφα ) και έτσι θα γλίτωναν από τις συνέπειες της επικρατούσης αναταραχής που θα είχε σαν συνεπεία τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης , την καταπίεση και ακόμη την φυσική τους εξόντωση τους.

Η αναταραχή είχε ξεκινήσει 12 με 13 χρόνια πριν όταν ο Μητροπολίτης Δυονύσιος Β’ ο επονομαζόμενος <<Φιλόσοφος >> από του φίλους και << Σκυλόσοφος >> και από τους εχθρούς του , θέλησε να βοηθήσει τους καταπιεζόμενου Έλληνες από τον ζυγό των Οθωμανών.

Ένας άνθρωπος με μεγάλη μόρφωση αλλά και μεγάλη διψά για την ελευθεριά των Ελλήνων από τον Τούρκικο ζυγό , αποφάσισε να ξεσηκώσει τους κατοίκους των Αγράφων αρχικά το 1600 και 11 χρονιά αργότερα μετά την αποτυχία του πρώτου κινήματος το 1611 τους κάτοικους των Ιωαννίνων και της Θεσπρωτίας που και αυτη απέτυχε και πνίγηκε στο αίμα.

Και ενώ στην πρώτη προσπάθεια οι συνέπειες από την συμμετοχή των κάτοικων δεν είχε λάβει μεγάλη έκταση ,στην περίπτωση των Ιωαννίνων μετά την αποτυχία , οι Τούρκοι έβαλαν κατά πάντων ,δολοφονώντας , βιάζοντας και εξοστρακίζοντας από τα σπίτια τους μεγάλο τμήμα του πληθυσμού ,τα νέα έφτασαν στα χωριά των Αγράφων και η φυγή ήταν καθολική, ανάμεσα και των οικογενειών που έφθασαν στην Κοζάνη ,το Καταφύγι και το Λέχοβο της Φλώρινας .

Οι κάτοικοι του οικισμού αντιλήφθηκαν ότι η μόνιμη παραμονή αυτών των ανθρώπων στην μικρή τότε κωμόπολη της Κόζιανης μόνον καλό θα μπορούσε να τους κάνει , έτσι όταν πέρασε ο χειμώνας 1612-1613 τους πρότειναν να μην φύγουν και να μείνουν στην πόλη τους , προσφέροντας συγχρόνως οικόπεδα για να κτίσουν τα σπίτια τους στην συνοικία Ζούβλια και Αγραφίωτικα όπως ονομάσθηκε μετά την αποδοχή της προσφοράς η νέα συνοικία ανάμεσα στον Άγιο Δημήτριο και τους Άγιους Αναργύρους και νότια του ακατοίκητου τότε λόφου του << Πούπλιου )

Κανείς δεν ξέρει πόσες ήταν οι οικογένειες αλλά πρέπει να ήταν αρκετές γιατί βλέποντας την εξέλιξη του πληθυσμού της Κόζιανης θα διαπιστώνει την μεγάλη αύξηση που παρατηρήθηκε αργότερα σε απογραφή των Οθωμανών που έγινε .

Ο Λίουφης στο βιβλίο του παραθέτει ορισμένα ονόματα των οικογενειών που έφθασαν στην Κοζάνη το 1612 προσθέτοντας ότι κάποιοι συγγενείς τους με το ξέσπασμα της επανάστασης του 1821 ήρθαν και αυτοί στην πόλη μια και τους διαβεβαίωνα για την ησυχία που υπήρχε .

Οι οικογένειες αυτές ήταν των Αγραφιώτη, Γατή, Γεωργαλά ,Θάνου, Κριαρά, Λιόβα ,Μάνθου Σουφλία, Τόλιου που αναφέρει στο βιβλίο του, άλλα και η οικογένεια Στογιάννη που το διαπιστώσουμε όταν συγγενέψαμε , μια και η κόρη μου Μάρθα παντρεύτηκε τον Κώστα Στογιάννη γιο του Νίκου και έτσι μας δόθηκε η ευκαιρία να μάθουμε την μακρινή καταγωγή τους, που είναι το Μαυρομάτι Καρδίτσας ,το χωρίο που γεννήθηκε ο Καραϊσκάκης .

Ονόματα που ακούγονται και σήμερα σε οικογένειες των απόγονων τους Βέβαια μάθαμε και αλλά κυρίως δισύλλαβα , επειδή όμως δεν τα διασταυρώσαμε ακόμη , δεν τα παρουσιάζουμε .

Μέχρι την εποχή τουλάχιστον που εκδόθηκε το βιβλίο του Λίουφη το 1924 οι οικογένειες αυτές αλλά και άλλες που τα ονόματα δεν γνωρίζουμε κάθε χρόνο στις 14 Σεπτεμβρίου την ημέρα του Σταυρού στο χαμηλό Αηλία (σήμερα εκκλησία της Μεταμόρφωσης ) όπου υπήρχε μια φορητή εικόνα του Αγίου Βησσαρίωνα που είχαν φέρει από την πατρίδα τους και έκαναν λειτουργιά και αγρυπνία σε ανάμνηση της άφιξης των Αγραφιωτών στην Κόζιανι και για όσα συνέβησαν εκείνη την εποχή.

Να σημειώσουμε ότι τα κελιά που χρησιμοποίησαν οι Αγραφιώτες για πάρα πολλά χρόνια έμειναν μοναχές και κατεδαφίστηκαν στις αρχές του 20ου αιώνα.

Η ενσωμάτωση των Αγραφιωτών μετέτρεψε το μικρο χωρίο της Κόζιανης σε Κωμόπολη και αυτό φαίνεται στην απογραφή που ο οικισμός από 663 στην απογραφή του 1550 εμφανίζεται στο τέλος του 1612 στις 2000 κάτοικους ή 400 οικογένειες

Η Κόζιανη έχει πλέον 4 ενορίες με 4 ιερείς οι οποίοι συγχρόνως μορφώνουν τα παιδιά πλουσίων οικογενειών ,είναι η αρχή της άοκνης επιμόρφωσης των παιδιών στην Ελληνκη παιδεία

ΚΑΤΑΦΥΓΙ

Κάτι ανάλογο είχε γίνει και στο Καταφύγι Κοζάνης που τότε οι κάτοικοι του ζούσαν χαμηλά κοντά στον Αλιάκμονα .

Το Καταφύγι στην θέση που βρίσκεται σήμερα δημιουργήθηκε από οικογένειες που μετακινήθηκαν από διάφορες περιοχές, όπως τα Τρίκαλα, τα Άγραφα, η Πίνδος και τα Γρεβενά, για τον ίδιο λόγο που μετακινήθηκαν οι Αγραφιώτες και έφθασαν στην Κοζάνη την ίδια εποχή .

Η παράδοση αναφέρει πως οι κάτοικοί του ζούσαν σε ένα εύφορο χωριό, ονομαζόμενο Ποδάρι, στις όχθες του Αλιάκμονα, αλλά επειδή καταπιέζονταν από τους Τούρκους αποσύρθηκαν -άγνωστο πότε- στις απόκρημνες και δασωμένες πλαγιές του Φλάμπουρου επάνω στο ψηλό οροπέδιο, όπου είχαν τις στάνες τους.

Οι οικογένειες των Αγραφιωτών έφτασαν αρχικά κάπου στα Σέρβια και λίγο μετά και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Βελβενδού, αλλά λόγω της έντονης τουρκικής παρουσίας, αναχώρησαν και όπως αναφέρει η παράδοση, άφησαν δύο ζώα να ανέβουν στα Πιέρια, εκεί όπου θα έβρισκαν νερό και κατάλληλο χώρο θα δημιουργούσαν το νέο χωριό. Τα ζώα, σύμφωνα με την παράδοση πάντα ,έφτασαν στο σημείο πού σήμερα είναι το χωριό και εκεί όπου τρέχει ακόμα και σήμερα νερό. Η βρύση ή οι βρύσες αυτές οι κάτοικοι τις ονόμασαν πηγάδια, ή κατά την ντοπιολαλιά «μπγάδια». Εκεί δημιούργησαν και τον πρώτο οικισμό, χτίζοντας τον ναό του Αγίου Νικολάου γύρω στα 1740 – 1750. Το χωριό ονομάστηκε Καταφύγιο λόγω της απόρθητης τοποθεσίας του.

Μετά την συνοικία του Αγίου Νικολάου, δημιουργήθηκε η λεγόμενος «Μεσιανός μαχαλάς» με κέντρο την εκκλησία της Παναγίας, και το Σχολείο, ενώ στην συνέχεια κατοικήθηκε και η άλλη πλευρά του χωριού, η οποία ονομάστηκε «Μαγουλάδες» και κατά την ντοπιολαλιά «Μαγλάδες», με ναό τον Άγιο Γεώργιο.

Οι Καταφυγιώτες συνεργάσθηκαν με τους Κοζανίτες μια και υπήρχαν συγγενικοί δεσμοί ανάμεσα στους Αγραφιώτες των 2 οικισμών.

ΛΕΧΟΒΟ

Εκτιμούμε ότι κάτι ανάλογο θα έγινε και στο Λέχοβο της Φλώρινας μια και εκεί την ίδια εποχή εγκαταστάθηκαν Αγραφιώτες .

Το χωριό ιδρύθηκε γύρω στο 1600 από κυνηγημένους αγωνιστές που μετείχαν στο επαναστατικό κίνημα του μητροπολίτη Τρίκκης Διονυσίου του αποκαλούμενου <<Σκυλόσοφου >> από τους εχθρούς του (1540-1611). Ο αρχικός αυτός οικισμός ονομαζόταν «Καντίλ-Κιόι», που σημαίνει το «χωριό με το καντήλι». Σταδιακά αυξήθηκε πληθυσμιακά και μετονομάστηκε σε «Λέχοβο». Αρχικά, οι κάτοικοι ήταν Ελληνόφωνοι και Αρβανιτόφωνοι, ενώ σταδιακά επικράτησε η αρβανίτικη διάλεκτος.

Ο λόγος της επικράτησης των Αρβανιτοφώνων ήταν η εγκατάσταση στο χωρίο εκείνο πολύ πιο μπροστά κάτοικων του χωρίου Μπιθικούκι της Μοσχόπολης που ήταν τρίγλωσσοι, κάτοικοι του οποίου το 1400 περίπου είχαν φθάσει στο Σιόπατο της Κοζάνης και μαζί με τους κάτοικους των Καλυβιών που υπήρχαν εκεί, δημιούργησαν τους οικισμούς Σκρκα και Τζαμάρα στην θέση της σημερινής Κοζάνης

Και αργότερα υπήρξε σημαντική αύξηση του πληθυσμού από μετανάστες από τις ίδιες περιοχές της Ηπείρου μια και υπήρξε αναγκαστική μετακίνηση στα χρόνια του Αλή Πασά από κατοίκους της Ηπείρου και του Σουλίου που κατέφυγαν εδώ.

Κατά την Επανάσταση του 1821 πολλοί Λεχοβίτες αγωνίστηκαν προσφέροντας στον αγώνα.

************************************************************

2.ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΆ ΚΙΝΗΜΑΤΊΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΆΔΑ ΚΑΤΆ ΤΩΝ ΟΘΩΜΑΝΏΝ

Την κατάληψη του Ελληνικού χώρου από τους Οθωμανούς που έγινε στον 14ο και 15ο αιώνα οι κάτοικοι του οποίου βεβαίως δεν την δεχθήκαν αδιαμαρτύρητα.

Υπήρξαν αντιδράσεις από την πρώτη στιγμή και αν κάνεις ανατρέξει στην ιστορία θα διαπιστώσει του λόγου το αληθές.

Οι αντιδράσεις αυτές σε κάποιες περιπτώσεις ,είχαν συμμάχους από το εξωτερικό , αλλά σε κάποιες άλλες όχι ,

Μάλιστα υπήρχαν μερικές φορές υποσχέσεις για βοήθεια από την Ευρώπη ώστε να αποτιναχτεί ο Οθωμανικός ζυγός γιατί φοβόταν ότι αργά η γρήγορα με την πολεμοχαρή διάθεση των Σουλτάνων ότι θα έλθει και η σειρά των υπόλοιπων Ευρωπαίων .

Οι υποσχέσεις για βοήθεια στις περισσότερες φόρες δεν τηρήθηκαν ,αλλά και ακόμα χειρότερα οι Ευρωπαίοι συνεργάσθηκαν με τους αντιπάλους τους, προκείμενου να εξυπηρετηθούν τα συμφέροντα τους Και σε όσες περιπτώσεις θέλησαν να βοηθήσουν ,ηττήθηκαν από τους Τούρκους.

Ενδεικτικά θα αναφέρουμε κάποιες από τις μικρές επαναστάσεις εναντίον των Τούρκων μέχρι το 1612 με την συμμετοχή ή μη ξένων που δεν είχαν αίσιο τέλος .

Το 1481, ο Κορκόδειλος Κλαδάς και οι Μανιάτες αγωνιστές επαναστάτησαν. Έφτασαν ως την Ήπειρο κι απελευθέρωσαν την περιοχή της Χιμάρας.

Το 1489, όταν ο τελευταίος του βυζαντινού αυτοκρατορικού οίκου Ανδρέας Παλαιολόγος σήκωσε την επαναστατική σημαία στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα.

Το 1492, . Πέντε χιλιάδες επαναστάτες με την βοήθεια των Γάλλων απελευθέρωσαν την Ήπειρο και μεγάλο μέρος της Θεσσαλίας. . Ευρωπαίοι ηγέτες εξουδετερώνουν τον βασιλιά της Γαλλίας , οι Έλληνες μένουν αβοήθητοι και σφάζονται ανηλεώς.

Το 1525 ως το 1533, επαναστατικές κινήσεις κατέληξαν στη σφαγή των Ελλήνων:

Και, το 1565, πνίγεται στο αίμα ο ξεσηκωμός στην Ήπειρο, με αιτία το παιδομάζωμα.

Στην ναυμαχία της Ναυπάκτου, το 1571 με την καταστροφή του τουρκικού στόλου, έδωσε νέες ελπίδες στους ραγιάδες. και άρχισαν να ξεσηκώνονται ,άλλα εγκαταλείφθηκαν για μια ακόμη φορά.

Το 1571 ή Κατράνιτσα (σήμερα Πύργοι Εορδαίας Κοζάνης ) , είχε εξεγέρσεις κατά των Οθωμανών μετά την Ναυμαχία της Ναυπάκτου και κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Οι κάτοικοι της περιοχής συμμετείχαν σε εξεγέρσεις, οι οποίες έλαβαν χώρα σε διάφορα μέρη της Μακεδονίας .

Το 1585 οι αρματολοί της Βόνιτσας Θόδωρος Μπούας Γρίβας και της Ηπείρου Πούλιος, Δράκος και Μαλάμος ελευθέρωσαν Βόνιτσα, Ξηρόμερο, Άρτα και βάδισαν για τα Γιάννενα. Νικήθηκαν, όμως, και οι πολλοί σκοτώθηκαν.

Στην αρχή του επόμενου αιώνα ανέλαβε δράση ο Μητροπολίτης Διονύσιος Β’ με τα δύο αγροτικά κινήματα το 1600 και το 1611 αντίστοιχα

Ετσι το 1600 ξεσπά η επανάσταση στα Άγραφα και το1610 ξεσπά στα Γιάννενα και την Θεσπρωτία

************************************************************

3.ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Ο ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ

Γεννήθηκε στην περιοχή της Παραμυθιάς το 1541 και σε πολύ νεαρή ηλικία έγινε μοναχός στη μονή του Αγίου Δημητρίου.

Αργότερα, σπούδασε φιλολογία, φιλοσοφία και ιατρική σε σημαντικά ευρωπαϊκά κέντρα όπως η Βενετία και η Πάδοβα.

Στη συνέχεια, συνέχισε με τη λογική, την ποίηση, τη γραμματική και την αστρονομία στην Κωνσταντινούπολη.

Συνέχισε τις σπουδές του μέχρι την ηλικία των 39 ετών.

Από τότε ονομαζόταν «ο φιλόσοφος».

Το 1571, ο τουρκικός στόλος ηττήθηκε από τον ενωμένο στόλο της Ισπανίας, της Βενετίας και του Πάπα Πίου Ε΄ στη Ναύπακτο όπως ήδη προαναφέραμε.

Το γεγονός αυτό πυροδότησε μια σειρά από εξεγέρσεις εκ μέρους των Ελλήνων στις περιοχές της Ακαρνανίας, της Θεσσαλίας, της Ηπείρου και της Μάνης.

. Το 1563 χειροτονήθηκε επίσκοπος Λαρίσης από τον πατριάρχη Ιερεμία. Μετέφερε την έδρα του στα Τρίκαλα.

Έγινε μάρτυρας της καταπίεσης των σκλάβων, των εξισλαμισμών και των βασανιστηρίων.

Ξεκίνησε το έργο του ως Μητροπολίτης υποκινώντας τον κλήρο και τον επίσκοπο Σεραφείμ σε επανάσταση.

Αυτό το πρώτο κίνημα όπως θα δούμε απέτυχε, με τον επίσκοπο Φαναριού Σεραφείμ που συμπαρατάχθηκε μαζί του να αποκεφαλίζεται .

Κατέφυγε στην Ιταλία και για αυτόν τον λόγο καθαιρέθηκε.

Προσπάθησε να οργανώσει ένα άλλο κίνημα το 1604 στο Φανάρι (Παραμυθιά), αλλά προδόθηκε.

Σε ηλικία 70 ετών, επέστρεψε ως εκπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων. Ήρθε να μιλήσει με τον Μητροπολίτη Ματθαίο και φίλους του στα Ιωάννινα. Εκείνη την εποχή οι Χριστιανοί ζούσαν στο κάστρο και είχαν προνόμια.

Παρατήρησε την πόλη και τις άμυνες.

Επιστρέφοντας στο Διχούνι, άρχισε να περιοδεύει στα χωριά της Θεσπρωτίας.

Με τη βοήθεια των πρώτων εκατό ανδρών που συγκέντρωσε, κατέλαβε δύο χωριά στην περιοχή της Παραμυθιάς.

Όταν κατάφερε να συγκεντρώσει χίλιους, στόχευσε στα Ιωάννινα.

Η επίθεση ξεκίνησε εναντίον του τουρκικού οικισμού στην Καλούτσιανη στις 10 Σεπτεμβρίου 1611.

Το αρχηγείο του Οσμάν πασά των Ιωαννίνων βρισκόταν εκεί. Κατά τη διάρκεια αυτής της αιφνιδιαστικής επίθεσης, το παλάτι κάηκε, η φρουρά του σκοτώθηκε, αλλά ο ίδιος ο πασάς τράπηκε σε φυγή και κατέφυγε μέσα στο κάστρο.

Την αυγή, οι Τούρκοι του κάστρου, έφιπποι και καλά οπλισμένοι, αντεπιτέθηκαν και η κατάσταση άλλαξε.

Τελικά . υποχώρησαν.

Και μετά την δεύτερη επανάσταση το 1610 ο Διονύσιος Τρίκκης ο Φιλόσοφος που και αυτή απέτυχε ,τον συνέλαβαν μετά από προδοσία και τον έγδαραν ζωντανό .

*************************************************************

4. ΟΙ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΊΟΥ ΠΡΙΝ ΑΠΌ ΤΙΣ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ

Ο Διονύσιος ο Φιλόσοφος βρέθηκε στην Ευρώπη για σπουδές σε νεαρή ηλικία εκεί ήρθε σε επαφές με δυτικούς ηγεμόνες και οντάς φύση επαναστατική που δεν μπορούσε να αναχθεί την καταπίεση των Οθωμανών προσπάθησε να εξασφαλίσει τη στρατιωτική βοήθειά τους , για ταυτόχρονη Επανάσταση και Απελευθέρωση της Ελλάδος και όλου του Βυζαντίου, πράγμα που ήταν πόθος και όραμα όλων των Ελλήνων!

Μέτα το πέρας των σπουδών του το 1582 τον βρίσκουμε στην Κωνσταντινούπολη, ενώ στα 1593 χειροτονείται μητροπολίτης Λαρίσης.

Μη αντέχοντας εκεί να βλέπει άλλο τα βάσανα των Ελλήνων, τα παιδομαζώματα, τους βίαιους εξισλαμισμούς και μαθαίνοντας για την Επανάσταση του Έλληνα Μητροπολίτη Αχρίδας Αθανασίου το 1596, προετοιμάζει και ο ίδιος πολλούς για να επαναστατήσουν!

Ταυτόχρονα, αποστέλλει ανθρώπους του σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, ζητώντας κάθε είδους βοήθεια, αρχίζει επαφές με Κλέφτες και Αρματολούς των Χασίων και του Ασπροποτάμου, ενώ αποταμιεύει μέρος των προσόδων που όφειλε να αποδίδει ετησίως η Μητρόπολη του στην Πύλη, για την οικονομική προετοιμασία της Επανάστασης!

Με τον βαθμό του πρωτοσύγκελου τού δίνεται η ευκαιρία να περιοδεύσει σε Ήπειρο, Θεσσαλία και Μοριά, όπου βλέπει από κοντά την κατάσταση που βρίσκονται οι λαϊκές μάζες και προφανώς ενισχύουν μέσα του την ιδέα της Επανάστασης.

Τον 15ου αιώνα. τα Οθωμανικά στρατεύματα πολιόρκησαν, ανεπιτυχώς, τη Βιέννη στα 1529 η Ευρώπη αντέδρασε.

Η συμμαχία ανάμεσα στην Ισπανία, τη Βενετία και το Βατικανό, κατάφερε στα 1571 να νικήσει τον Οθωμανικό στόλο στη ναυμαχία της Ναυπάκτου.

Έκτοτε πράκτορες από την Βενετία, την Ισπανία, την Γαλλία και άλλες μικρότερες δυνάμεις, όπως από το κράτος των Ιπποτών της Μάλτας και τα Ιταλικά κράτη, όργωναν τις Ελληνόφωνες περιοχές προσπαθώντας να υποδαυλίσουν επαναστατικά κινήματα.

H ναυμαχία της Ναυπάκτου δείχνει πως ο Τούρκος δεν είναι αήττητος.

Ο Διονύσιος προφανώς βρίσκεται σε συνεχή επαφή με την Δύση και βλέπει πως ήρθε η ώρα για να αποτινάξει τον Οθωμανικό ζυγό.

Ο Διονύσιος από την Λάρισα μελετά τον χώρο και καταλαβαίνει πως τα Άγραφα και η Πίνδος είναι το καλύτερο μέρος να ξεκινήσει μια Επανάσταση γιατί σε περίπτωση που θα πήγαινε κάτι στραβά, μπορούσαν να διαφύγουν.

Στα 1598 παρουσιάζεται κάποιος καλόγερος στην Αδελφότητα της Βενετίας και ζητά να τους βοηθήσουν να ξεσηκωθούν.

Οι Έλληνες της Βενετίας με απεσταλμένο τους υπέβαλαν υπόμνημα στην Αυλή της Βιέννης, παρακαλώντας να χορηγηθούν οπλισμός και εφόδια για 40.000 άνδρες από την Άρτα, τη Ναύπακτο και την Θεσσαλία.

Ο Γερμανός αυτοκράτορας θα μεσολαβούσε προς τον Πάπα και την Ισπανία.

Μια δεύτερη προσπάθεια έγινε προς τον Πάπα τον Μάϊο 1600.

Ο Διονύσιος, εν τω μεταξύ, μάζεψε τα χρήματα που ήταν να σταλθούν στο Πατριαρχείο και αντί να τα στείλει εκεί τα κράτησε γιατί σκέφτηκε ότι θα του χρειαστούν για την Επανάσταση, πράγμα που εξόργισε το Πατριαρχείο.

************************************************************

5 .Η ΠΡΩΤΗ ΕΞΈΓΕΡΣΗ ΤΗΝ ΚΑΘΟΔΗΓΉΣΕΙ ΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΊΤΗ ΔΙΟΝΥΣΊΟΥ ΤΟΥ ΦΙΛΌΣΟΦΟΥ ΣΤΑ ΑΓΡΑΦΑ

Το 1600,ο Μητροπολίτης Λαρίσης και Τρίκκης Διονύσιος Β κηρύσσει την Επανάσταση στα Άγραφα από το Μοναστήρι της Παναγίας Τατάρνης, με το σύνθημα «Τρίκκη Βυζάντιον ανακτήσει»!

Βασιζόταν στους αρματολούς των Αγράφων και ότι θα είναι με το μέρος του .

Ξεσπά η επανάσταση στα Τρίκαλα έως την Καρδίτσα, αλλά είναι ανοργάνωτη, και η πίστη του ότι θα έλθει βοήθεια στρατιωτική βοήθεια από τον Δούκας του Νεβέρ,που του είχε υποσχεθεί, διαψεύδεται.

Η εξέγερση του μητροπολίτη Λαρίσης-Τρίκκης Διονυσίου Β΄ το 1600 ήταν η πρώτη αξιόλογη επανάσταση του υπόδουλου Ελληνισμού είχε την αμέριστη βοήθεια από τον τότε επίσκοπο του Φαναριού της Καρδίτσας

Στον αγώνα για την εθνική αποκατάσταση η Δυτική Θεσσαλία, και ιδιαίτερα η περιοχή Ασπροποτάμου είχε σημαντική συμμετοχή.

Στα Άγραφα, όπου οι κάτοικοι, όπως και στην Ήπειρο, είχαν ιδιαίτερα προνόμια οπότε προφανώς δεν κάποιοι δεν τον ακολούθησαν .

Όσοι τον πίστεψαν γίνονται στόχος των Τούρκων που θα έχει σαν συνεπεία την μεγάλη φυγή από την περιοχή των Θεσσαλικών Αγράφων κυρίως που εκκλησιαστικά άνηκαν στην μεγάλη μητρόπολη της Λάρισας

Και οι 2 ιερωμένοι πλήρωσαν την αγάπη τους με άγριες δολοφονίες από τους Οθωμανούς

Λίγο μετά τις επαναστάτησε η Θεσσαλία, από τα Τρίκαλα έως την Καρδίτσα και τα γύρω βουνά, ίσως με τη στήριξη των αρματολικών σωμάτων των Αγράφων. Η εξέγερση απέτυχε και, σε λίγες ημέρες, οι Τούρκοι επικράτησαν, εφαρμόζοντας σκληρά αντίποινα.

Ο επίσκοπος Φαναρίου και Νεοχωρίου (Καρδίτσας) Σεραφείμ απαγχονίστηκε στις αρχές Δεκεμβρίου (αργότερα, ανακηρύχθηκε από την Εκκλησία νεομάρτυρας) και θανατώθηκαν πολλοί κληρικοί και λαϊκοί Ο Διονύσιος προσπάθησε να διαφύγει προς τα Άγραφα αλλά, μη μπορώντας να το επιτύχει, διέφυγε προς τις ακτές του Ιονίου και έφθασε στη Νάπολη και μετά στη Ρώμη. Στις 15 Μαΐου 1601, το Οικουμενικό Πατριαρχείο καθαίρεσε με πράξη του τον Διονύσιο, χωρίς όμως να τον αφορίσει] Το Πατριαρχείο στήριξε την απόφασή του περισσότερο στην παρακράτηση του χαρατσιού και λιγότερο στην εξέγερση κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, καθώς η τελευταία δεν έδωσε ιδιαίτερη σημασία στο κίνημα και γι αυτόν τον λόγο δεν ζήτησε να τον αφορίσουν.

* Το μοναστήρι της Τατάρνας

Το μοναστήρι της Τατάρνας είναι από τα πιο ιστορικά μοναστήρια της Στερεάς Ελλάδας. Το παλιό ιστορικό μοναστήρι δεν υπάρχει , κατέρρευσε το 1963 από τους σεισμούς, που επακολούθησαν την κατασκευή του φράγματος των Κρεμαστών και την δημιουργία μιας τεράστιας τεχνητής λίμνης (λίμνη των Κρεμαστών).

Για πρώτη φορά συναντάμε το όνομα Τατάρνα το 1556 στο ιδρυτικό του μοναστηριού από τον ιδρυτή του μοναχό Δαβίδ.

Το μοναστήρι είναι αφιερωμένο στο γενέθλιο της Θεοτόκου και εορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου.

Σύμφωνα με παλιό κώδικα αναφέρεται: “Ετελειώθη ο πάνσεπτος και περίφημος ναός… του όντος εις τας όχθας του Αχελώου ποταμού, της επονομαζομένης Τετάρνης (έτ ξπη΄=1580) του μηνός Σεπτεμβρίου κθ΄, αρχιερατεύοντος Λιτζάς και Αγράφων κυρίου Γερμανού, ηγουμενεύοντος (του εκ) των αδελφών της μονής κυρίου Γαβριήλου…”

Το μοναστήρι κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας υπέστη πολλές καταστροφές και κάηκε αρκετές φορές. Παραταύτα το μοναστήρι επανακτίστηκε στα χρόνια του Όθωνα το 1841 με σχέδια του βαυαρού μηχανικού Knocht.

* Άγιος Σεραφείμ : Επίσκοπος Φαναριού Καρδίτσας (1550 – 1601 )

Ο Σεραφείμ που ακολούθησε τον Διονύσιο τον Φιλόσοφο υπήρξε επίσκοπος Φαναρίου και Νεοχωρίου με έδρα το Φανάρι από το 1592 έως το 1601. Γεννήθηκε στην Πεζούλα Καρδίτσας το έτος 1550.

Έμαθε τα πρώτα γράμματα στο μοναδικό σχολείο των Αγράφων στα Βραγγιανά.

*Έγινε μοναχός στη Μονή Κορώνης το 1580 και δέχθηκε το αξίωμα της ιεροσύνης μέχρι το βαθμό του ηγουμένου της Μονής.

Όταν πέθανε ο επίσκοπος Φαναρίου Αθανάσιος το 1592 έγινε Επίσκοπος Φαναρίου.

Υπήρξε μια σπάνια προσωπικότητα, πραγματικός ποιμενάρχης ο οποίος θυσιάστηκε για τα ιδανικά του Ελληνικού Έθνους.

Το 1601 συλλαμβάνεται από τους Τούρκους, με την κατηγορία ότι συνεργάστηκε με τον Μητροπολίτη Τρίκκης και Λαρίσης Διονύσιο Φιλόσοφο σε επαναστατικό κίνημα στη Θεσσαλία κατά των Τούρκων.

Αυτοί βρήκαν την ευκαιρία να τον εξοντώσουν, του ζήτησαν να αλλάξει την πίστη του, για να του χαρίσουν τη ζωή.

Ο επίσκοπος Σεραφείμ αρνήθηκε και βασανίσθηκε σκληρά μένοντας πιστός στην πίστη του.* Πάνω στο πληγωμένο σώμα του τοποθέτησαν ογκώδη λίθο (που σώζεται μέχρι σήμερα και φυλάσσεται στο προαύλιο του ναού Αγίου Σεραφείμ στο Φανάρι), μετά τον σούβλισαν και τελικά μαρτύρησε με αποκεφαλισμό στις 4 Δεκεμβρίου 1601 . Επάξια η εκκλησία μας τον ανακήρυξε Άγιο.

Η ΘΛΙΒΕΡΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΥ

Στα 1600 η προσπάθεια του Διονυσίου του Φιλόσοφου απέτυχε Μάλιστα, το γεγονός ότι είχε παρακρατήσει μέρος των εισπράξεων της Μητρόπολης του για να στηρίξει οικονομικά την εξέγερση οδήγησε το Πατριαρχείο στην καθαίρεσή του, με βαρείς, μάλιστα, χαρακτηρισμούς.

Αναφέρει η καθαιρετική απόφαση χαρακτηριστικά

«[…] αυτός (ο Διονύσιος) έδειξε σε όλα ανυπάκουος και περιφρονητικός των πατριαρχικών συνοδικών επιστολών που δόθηκαν εκείνη την εποχή και μετά, και δεν ήθελε να υποβάλει τίποτα, αγνοώντας τους κατά καιρούς αποστέλλοντες εξάρχους σχετικά με αυτό το θέμα, και το χειρότερο ήταν ότι, ενώ δεν παρείχε τίποτα δικό του, πήρε επίσης τα πράγματα των επισκοπών και τα οικειοποιήθηκε, προκαλώντας ζημιά στη Μεγάλη Εκκλησία του Χριστού. […] τόλμησε να κάνει κάτι επιβλαβές και καταστροφικό εναντίον της Εκκλησίας του Χριστού της Μεγάλης Εκκλησίας, και αυτής της επαρχίας του, και όλου του γένους των ευσεβών, και επειδή συλλογίστηκε με τόλμη και απερίσκεπτη αποστασία κατά της βασιλείας του μακροχρόνιου βασιλιά Σουλτάνου Μεχμέτ, και αφού σκέφτηκε και συνέλαβε πολλά άσοφα πράγματα, όλα γεμάτα δολοπλοκίες και θανατηφόρους κινδύνους, προετοίμασε πολλούς από τους ιερείς και λαϊκούς εκεί, αλλά και τους αρχιερείς, να πέσουν σε έναν επαίσχυντο θάνατο, και στη συνέχεια, ανεξήγητα, κατέφυγε σε μέρη ξένα προς τη βασιλική εξουσία και μόλις που επέστρεψε σε αυτήν την επαρχία ως αόρατος συνωμότης του βασιλείου. … >>

*************************************************************************

6. Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΣΤΑ ΓΙΑΝΝΕΝΑ

Αμέσως μετά την αποκάλυψη των επαναστατικών ενεργειών στα Αγραφαο Διονύσιος κατάφερε να αποδράσει προς την Ιταλία και την Ισπανία.

Στην Ιταλία αρχικά είχε επαφές με έναν Κρητικό, τον Ιωάννη Μινωτό, ο οποίος είχε κάνει σχέδια για εκστρατεία στην Ελλάδα μαζί με τον βασιλιά της Γαλλίας Ερρίκο Δ΄, στον οποίο και θα παρέδιδε το θρόνο του Βυζαντίου.

Η δολοφονία, όμως, του Ερρίκου Δ΄ έβαλε φρένο στη δράση του Μινωτού.

Ο Διονύσιος στη συνέχεια μετέβη στη Ρώμη. Εκεί στα 1608 συναντήθηκε με τον πρέσβη της Γαλλίας Carlo Gonzaga, δούκα του Νεβέρ, ο οποίος ενθάρρυνε τον Διονύσιο να οργανώσει νέα εξέγερση στην Ήπειρο, αν και ο Κων. Σάθας αναφέρει ότι ο Διονύσιος ίσως να υποκινήθηκε και από τους Ιωαννίτες ιππότες και τους Ναπολιτάνους. Πράγματι, ο αεικίνητος Διονύσιος επέστρεψε στην Ήπειρο και εγκαταστάθηκε στο μοναστήρι του Αγ. Δημητρίου, που βρίσκεται κοντά στα Ιωάννινα.

Έχοντας σαν ορμητήριο το μοναστήρι περιδιάβαινε τα Χριστιανικά χωριά της περιοχής ξεσηκώνοντας τους χωρικούς.

Στις 10 Σεπτεμβρίου 1611, οι- ξεσηκωμένοι Χριστιανοί με επικεφαλής τον Διονύσιο εισβάλουν στα Ιωάννινα.

Το χρονικό περιγράφει την είσοδο στα Ιωάννινα ως εξής: «Αργότερα την ίδια χρονιά, στις 10 Σεπτεμβρίου, βάδισαν με τον αρχιμονάχο τη νύχτα εναντίον των Ιωαννιτών και, μπαίνοντας στην πόλη, έβαλαν φωτιά στην κατοικία του τότε πασά Ασουμάν και έκαψαν πολλούς ανθρώπους, καθώς και το βασιλικό θησαυροφυλάκιο.

Ο πασάς και η σύζυγός του πήδηξαν από το παράθυρο και έφυγαν γυμνοί τη νύχτα και σώθηκαν».

Μόλις οι Τούρκοι συνειδητοποίησαν τι συνέβαινε, κινητοποίησαν τη φρουρά της πόλης, η οποία, έχοντας βάλει μονάδες, διέλυσε εύκολα τούς Χριστιανούς .

Φαίνεται ότι οι υποστηρικτές του Διονυσίου που βρίσκονταν μέσα στην πόλη δεν έδρασαν σύμφωνα με το σχέδιο.

Στην πραγματικότητα, η κινητοποίηση των Οθωμανικών δυνάμεων, έστω και με καθυστέρηση, γρήγορα έγειρε την πλάστιγγα υπέρ των Μουσουλμάνων.

Την περαιτέρω σφαγή αποσόβησε η παρέμβαση των προεστών και των αρχόντων που παρέμειναν πιστοί στις συμφωνίες που είχαν κάνει οι πρόγονοί τους με τους Οθωμανούς.

Ο Διονύσιος συνελήφθην και οι Τούρκοι τον έγδαραν ζωντανό και γεμίζοντας το δέρμα του με άχυρο, τον μετέφεραν από πόλη σε πόλη και τελικά στην ίδια την Κωνσταντινούπολη

Οι συνέπειες για τους κάτοικους της Ηπείρου στην συνέχεια ήταν ολέθριες.

Τα αντίποινα των Τούρκων, μετά την καταστολή του κινήματος του Διονυσίου, ήταν σκληρότατα. Τουρκικές δυνάμεις που πήγαν στη Ήπειρο , λεηλάτησαν τα χωριά, βασάνισαν πολλούς κατοίκους τους, βίασαν εκατοντάδες γυναίκες και σκότωσαν αθώους χωρικούς.

Υπέφεραν κυρίως η Παραμυθιά και τα Γιάννενα, οι Χριστιανοί διώχτηκαν από το κάστρο σε δύο φάσεις (1613 και 1616).

Καταργήθηκαν πολλά από τα από τα προνόμια που είχαν Το παιδομάζωμα επανήλθε από το 1622.

. Μέχρι το 1627, 5.000 Ηπειρώτες εγκαταστάθηκαν στην Κέρκυρα. Αρκετοί ακόμα Ηπειρώτες, εγκαταστάθηκαν στη Μακεδονία και τη Θράκη.

Η μονή του Αγίου Δημητρίου Διχούνη καταστράφηκε όπως και πολλές εκκλησίες.

Έγιναν μαζικοί βίαιοι εξισλαμισμοί σ’ ολόκληρη την Ήπειρο, αμέσως μετά .

* Η κατάσταση στα Άγραφα μετά το 1611

Τα νέα για το τι συνέβαινε στην Ήπειρο , έφθαναν στα Άγραφα , φυσικό και επόμενο ήταν οι κάτοικοι τους να τρομοκρατηθούν και φοβούμενοι ότι θα έλθει και η σειρά τους , και όλοι μαζί ένα χρόνο μετά το 1612 τραπήκαν σε ομαδική φυγή , προσπαθώντας να αποφύγουν το εξισλαμισμό ,την βια και τον θάνατο ακόμη.

Υ. Γ.

Στην επόμενη δημοσίευση για τους Αγραφιώτες , θα αναφερθούμε στα χωρία των Θεσσαλικών Αγράφων που υπήρξαν προγονικές εστίες των σημερινών Κοζανιτών και στην επαγγελματική τους απασχόληση που προσέφερε τα μέγιστα στην οικονομική ανάπτυξη της μικρής τότε Κοζάνης