Ψυχολογικά μυστικά: Ασκήσεις Δραματοθεραπείας. Δρ Ευστράτιος Παπάνης
Ο βίος δεν είναι παρά μια αναπαράσταση του εαυτού και των σχέσεών του με το περιβάλλον και τους άλλους. Η αφήγηση αυτή της ιστορικότητας, που καθορίζει όλες τις εκφάνσεις της προσωπικότητας, δεν γίνεται αυτόματα, αλλά εξελίσσεται σταδιακά, ξεκινώντας από το αδιαφοροποίητο εγώ, τις εξωλεκτικές εκφράσεις, τους ήχους, τις κινήσεις, τις γεύσεις, την αφή της βρεφικής ηλικίας, συνεχίζοντας με τους μύθους και τη φαντασία και καταλήγοντας στη γλώσσα, στη φιλοσοφία και στον απολογισμό της ζωής.
Καθώς ωριμάζουμε, η κατανόηση των σχέσεων γίνεται περιπλοκότερη, ακριβέστερη, συμβολικότερη, η αυτοεικόνα αποκτά συνοχή μέσα από τη διαφοροποίηση από τους άλλους, από τη διάκριση γνωστού και αλλότριου, και οι αναπαραστάσεις εγκαθιδρύονται εντονότερα, έτσι που μπορούμε με βεβαιότητα να ισχυριστούμε ότι αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, ώστε να ταιριάζει σε αυτές κι όχι το αντίθετο.
Αν παρατηρήσετε τον εαυτό σας, θα δείτε εμβρόντητοι όλες τις επαλληλίες των εσωτερικεύσεων, που προέρχονται από τα πρώτα βρεφικά σας ερεθίσματα και ανάγονται σε όλες τις παρούσες χαοτικές κοινωνικές συσχετίσεις. Το άθροισμα των σχέσεών τους είστε εσείς. Κι αν πολλοί θεωρούν ότι η λογική διέπει τη συμπεριφορά, από καιρό είναι γνωστό ότι υπό συνθήκες πίεσης, διέγερσης, άγχους, οι αναφορές από το παρελθόν και το υποσυνείδητο αυξάνονται τόσο γεωμετρικά, που το εσωτερικό παιδί μπορεί να επηρεάσει, να κινητοποιήσει, να καθηλώσει, να αποδιοργανώσει και τον πιο συγκροτημένο χαρακτήρα. Αλήθεια, πόσοι από σας πιστεύετε ότι τα μοτίβα κοινωνικοποίησης σας στο νηπιαγωγείο δεν επηρεάζουν αθέατα τις ατραπούς της σημερινής επικοινωνίας σας; Και πόσοι από σας θα τολμούσατε να τους ξαναζήσετε επί σκηνής;
Στη Δραματοθεραπεία οι σχέσεις αυτές αποτυπώνονται με τον ίδιο εξελικτικό τρόπο: Ο θεραπευτής προτρέπει την ομάδα να ξεκινήσει με ήχους και κινήσεις, προχωρά στις εικόνες, για να περάσει στο λόγο και στη μίμηση σύνθετων ανθρώπινων διεπαφών. Αντίστοιχα, η έκφραση από οριοθετημένη γίνεται πιο ελεύθερη, τα όρια διευρύνονται, για να περικλείσουν όλη την εμπειρία, αλλά και τις προσδοκίες για το μέλλον. Μέσω της τέχνης η ιδιοσυγκρασία αναδεικνύεται αποτελεσματικότερα, η επικοινωνία και το παίξιμο ρόλων ξεδιπλώνει και αντικατοπτρίζει όσα ήδη βιώθηκαν ή σχεδιάζονται.
Ο θεραπευτής πρέπει να ξεχωρίσει τις καταβολές και τα θεμέλια των συμπεριφορών, που εκτυλίσσονται μέσα στην ομάδα, να ενοποιήσει τρεις κόσμους, το εδώ και τώρα της ομάδας, τα κοινωνικά και συναισθηματικά της δίκτυα εκτός αυτής, τις επαλληλίες των σχέσεων, που διαμόρφωσαν την αντίληψη του εαυτού. Ενθαρρύνει τα μέλη να εισέλθουν σε έναν προσωρινό κόσμο, σε μία σκηνοθετημένη πραγματικότητα ρόλων, εναλλακτικών αντιδράσεων, υποθέσεων, όπου ο κίνδυνος του σφάλματος και της αποδοκιμασίας είναι μηδαμινός και δι’ αυτού ανοίγει τη διέξοδο για τη συνοχή της κατακερματισμένης προσωπικότητας.
Ασκήσεις Δραματοθεραπείας
Σκοπός πολλών ψυχολογικών παρεμβάσεων είναι η ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης, η οποία, όμως για να καλλιεργηθεί, απαιτείται η βίωση μιας προσωπικής επιτυχίας. Αν αυτό είναι επικίνδυνο να επιτευχθεί στην πραγματική ζωή, ειδικά από άτομα, που έχουν αποδεχτεί την ήττα ή αντιδρούν χειριστικά απέναντι στην αποτυχία και την απραξία, είναι ιδιαίτερα επωφελές να ενσαρκωθεί η ιδεατή αυτή προσωπικότητα πρώτα φαντασιακά.
Με τη Δραματοθεραπεία μπορείτε να κάνετε λάθη άφοβα, επειδή αυτά συντελούνται αρχικά στο χώρο της υποκριτικής, της υπόθεσης, της μίμησης. Ταυτιστείτε με ήρωες βιβλίων, ταινιών, αναλύστε τις συμπεριφορές τους και τις δεξιότητες και προβάρετέ τις μαζί με την ομάδα σας. Επιλέξτε ιστορίες συνανθρώπων μας, που απασχόλησαν τις εφημερίδες, την τηλεόραση. Ερωτικά δράματα, ναρκωτικά, βία, αλτρουισμός. Μην διαβάσετε το τέλος. Δημιουργείστε τα πιθανά δικά σας σενάρια, τι θα επιθυμούσατε να γίνει στην κορύφωση, αν θα υπήρχε αίσια έκβαση και γιατί. Σταδιακά, θα μπορέσετε να σκηνοθετείτε το δικό σας δράμα, την κωμωδία, την φάρσα με ή χωρίς κάθαρση.
Στην πρώτη συνάντηση απλά γνωστοποιείστε το όνομά σας, συνοδευόμενο από το συναίσθημα, που εκφράζει γενικά το χαρακτήρα σας ή την παρούσα συγκυρία. Αν νιώθετε ανασφάλεια, προφέρετέ το με δισταγμό, αν σας κατακλύζει η οργή, θυμωμένα. Οι υπόλοιποι θα σας ακούσουν και θα κληθούν να το αναπαραστήσουν.
Κάντε το ακόμα πιο δύσκολο επιλέγοντας μια μάσκα, όπως στην αρχαία τραγωδία. Αποστασιοποιηθείτε από τον εαυτό σας, μετατραπείτε σε θεατή του, υιοθετήστε το προσωπείο, που δείχνει ακριβώς το αντίθετο, μάθετε, εν ολίγοις, να προσδιορίζετε και να ελέγχετε τις ψυχολογικές διακυμάνσεις. Φορώντας την ενεργείστε με τρόπους, που δεν βρίσκονται στο ρεπερτόριο των αντιδράσεών σας. Μη φοβάστε- δεν σας αναγνωρίζει κανείς, δεν είστε ο ίδιος. Σε όσα σφάλματα κι αν υποπέσετε, το εγώ σας είναι διασφαλισμένο. Οι μάσκες σιγά-σιγά θα σηκωθούν. Αλλά θα είστε ενδυναμωμένοι, ώστε να μην τις φοβάστε. Δεν είναι παρά επιτυχείς ή ακατάλληλοι εμπεδωμένοι κοινωνικοί ρόλοι. Πίσω τους κρύβεται ο εαυτός, που κάποτε απαρνηθήκατε..
Και ποιος καλύτερος τρόπος να το πετύχετε, αν μπορέσετε να αναγνωρίζετε τα συναισθήματα των άλλων και να τα αναπαράγετε επί σκηνής; Σα να ήταν δικά σας. Είμαστε τόσο όμοιοι οι άνθρωποι. Αλλά μας αρέσει να επικεντρωνόμαστε στις διαφορές, ώστε να ζούμε την επίφαση μοναδικότητας.
Χαλαρώστε και σκεφτείτε τις λεπτομέρειες μιας κατάστασης, που δεν σας αφορά άμεσα, πχ ενός καυγά ζηλοτυπίας. Ακούστε πώς το έχουν ζήσει οι άλλοι, καταγράψτε το χείμαρρο των σκέψεων και τις εξάρσεις του θυμικού. Αμέσως μετά παίξτε τα επί σκηνής. Η ουσία μας κρύβεται πάντα στην μέθεξη και την υπέρβαση.
Τεχνικές Δραματοθεραπείας
Ξεχάστε όσα έχετε ακούσει για τις προβολικές δοκιμασίες και τις ερμηνείες, που μπορούν να δοθούν σε καλλιτεχνήματα θεραπευομένων. Αγνοήστε τις κηλίδες μελάνης και τους συμβολισμούς τους, τη σχέση τους με τη σχιζοφρένεια στο Rorschach Test.
Ζωγραφίστε ή εξιστορήστε κάτι, με πλοκή ή συνειρμικά και «μπείτε» ο ίδιος μες την εικόνα. Σε ποια φιγούρα θα μιλούσατε, τι θα της λέγατε, που θα πηγαίνατε, με ποιους θα συμμαχούσατε; Ταυτίζεστε με τον καλό, τον αδικημένο, τον αντιπαθητικό..είναι οι κοινωνικοί σας ρόλοι ανάλογοι;…
Κοιτάξτε βαθιά το δημιούργημά σας. Πόσο αποκλίνει από εκείνο, που είχατε στο νου σας; Γιατί ο λύκος που αποτυπώθηκε χαμογελά; γιατί το σπίτι στο χαρτί έχει κεραμίδια; ενώ ζούμε σε διαμέρισμα; γιατί η γυναικεία καρικατούρα είναι βλοσυρή; γιατί το ομοίωμά μας δεν θυμίζει τον κατοπτρισμό μας στον καθρέφτη;
Και σε κάποια σημεία, γιατί αποκαλύφθηκε η οικεία οπτασία της μητέρας ή του παππού; μήπως ως επίκληση να έρθουν ξανά κοντά μας, δυνατοί, όπως τους θυμόμαστε από παλιά; Γιατί προέκυψε κάτι τέτοιο..Ποια βάσανα και καταστάσεις δεν αντέχουμε στο παρόν και εκλιπαρούμε για χείρα βοηθείας; Τι θα θυσιάζατε για τη ξεγνοιασιά της παιδικότητας;
Πόσο διαφέρει ο εαυτός σας από την ιδανική εκδοχή του, που έχετε εσείς ή οι σημαντικοί άλλοι κατασκευάσει.; Γιατί, με ενδεχόμενη εξαίρεση τους ζωγράφους και τους συγγραφείς, το μήνυμα, που επιχειρούμε να επικοινωνήσουμε, σπάνια φτάνει αυτούσιο στους άλλους;
Ζήστε την αλληγορία της ζωγραφιάς, τονίστε το συναίσθημα που τη συνοδεύει, φτιάξτε μια ιστορία και διηγηθείτε την. Όλος μας ο βίος είναι μια αφήγηση του παραμυθιού, στο οποίο πρωταγωνιστούμε: Άλλοι το αντιλαμβάνονται ως μύθο, άλλοι ως κωμωδία και μερικοί ως τραγωδία. Ό,τι κι αν επιλέξετε, ο επίλογός του έχει γραφτεί από άλλον και είναι ίδιος για όλους. Και το σενάριο έχει κομμάτια προαποφασισμένα, από την κληρονομικότητα, το περιβάλλον, την τυχαιότητα.. Θα τα αλλάξετε, θα τα αποδεχθείτε ή θα τα αξιοποιήσετε. Αποφασιστικός, ντετερμινιστής, πραγματιστής, στωικός ή μοιρολάτρης. Κάθε ιχνογράφημα ή ιστορία ανασύρει στην επιφάνεια τις υποσυνείδητες καταγραφές. Αρκεί να μπορείς να διαβάσεις πίσω από τις γραμμές. Αρκεί η ψυχή και ο νους να μην έχουν απολέσει την ενάργειά τους μέσα από νευρώσεις, καταθλίψεις, άγχη, εμμονές.
Η Δραματοθεραπεία είναι η εσκεμμένη χρήση των τεχνικών του θεάτρου και του δράματος για θεραπευτικούς σκοπούς, σύμφωνα με τον ορισμό του National Drama Therapy Association.
Και έχει το οπλοστάσιο να αντιμετωπίσει το θρήνο, τις τραυματικές εμπειρίες, να ενδυναμώσει, να διασαφήσει και να συμβολίσει τις ενορμήσεις μας, να σμιλέψει το θυμό, την παραίτηση, τους ψυχαναγκασμούς.
Ασκήσεις Δραματοθεραπείας ΙΙ-Συναισθήματα
Μπορέσατε ποτέ να αποστασιοποιηθείτε από τον εαυτό σας και να τον παρατηρήσετε ως θεατής από μακριά; Θα αναγνωρίζατε από τις γκριμάτσες του πώς νιώθει και σε ποια ένταση; Ή απλά θα κοιτάζατε έναν ξένο να φέρεται απροσδόκητα ή τυποποιημένα; Μιλήσατε ποτέ μαζί του, σε όλες τις εκφάνσεις του; Τι θα συμβουλεύατε την εικοσάχρονη εικόνα σας; Αξιωθήκατε να ζήσετε την τεράστια ποικιλία συναισθημάτων, τα χρώματά τους, τις μεταβολές, τις ανατροφοδοτήσεις ή επαναπαυθήκατε στην έρημο της κοινής λογικής και συγκατανεύσατε σε πενιχρές εμπειρίες;
Καταφέρατε να μπείτε στη θέση του άλλου με το δικό του αξιολογικό σύστημα; Να συνδιαλλαγείτε με έναν νεότερο με την ορμή του πρωτοφανέρωτου και όχι με την αίγλη ή τον αποκαρδιωτικό εφησυχασμό της εμπειρίας σας; Σκαλίσατε τις αναμνήσεις σας, ώστε να μετατραπούν σε βιώματα ή το παρελθόν σας δεν είναι παρά μια άμορφη μάζα σκόρπιων περιστατικών;
Για να τα πετύχετε και τα δυο χρειάζεται να είστε καλοί παρατηρητές, ακροατές και να αποβάλλετε σταδιακά τους μηχανισμούς άμυνας.
-Σχηματίστε μια ομάδα πέντε ατόμων. Αρχίστε να γράφετε τους στίχους ενός ποιήματος. Τον πρώτο και τον έκτο εσείς, το δεύτερο και τον έβδομο ο διπλανός, τον τρίτο και τον όγδοο ο άλλος, τον τέταρτο και ένατο ο επόμενος, τον πέμπτο και το δέκατο ο τελευταίος…Ενώστε όσα γράψατε. Υπάρχει συνοχή, εκπορεύεται κάποιο νόημα από τις λέξεις; Αν ναι, πως συνέβη αυτό; Εκφράστηκαν κάποιες κοινές ανάγκες και σκέψεις της ομάδας; Ποιες και γιατί τώρα; Επιχειρήστε να γράψετε όλοι μαζί από κοινού ένα μικρό διήγημα. Θα καταφέρετε να το κάνετε ενδιαφέρον, έτσι που να αξίζει να διαβαστεί;
-Οι ίδιοι ανήκετε σε μια συμφωνική ορχήστρα. Αλλά δεν είναι η μουσική το ρεπερτόριο σας, μα τα συναισθήματα. Επιλέξτε το πιο ασυνήθιστο για σας. Οι υπόλοιποι κάποιο διαφορετικό ή και αντιθετικό. Καλέστε έναν να πάρει το ρόλο του μαέστρου. Κάθε που υψώνει τη ράβδο, το συναίσθημα επιτείνεται. Χωρίς λόγια. Αποκλειστικά με εξωλεκτική έκφραση. Καθώς κατεβαίνει, γίνεστε όλο και πιο ανέκφραστοι. Κι όταν ο μαέστρος σύρει οριζόντια τη βέργα επιλέξτε το πιο θετικό από αυτά και επιχειρήστε να συγχρονιστείτε.
-Επαναλάβετε την άσκηση, αλλά αυτή τη φορά με λόγια. Ο πρώτος ξεκινά μια πρόταση και τη διακόπτει ξαφνικά. Ο δεύτερος, τυχαίος στη σειρά, τη συνεχίζει, τόσο γρήγορα, ώστε να μη διακοπεί η εξέλιξη, είτε επεκτείνοντας το νόημα, είτε υιοθετώντας το αντίθετο. Θα καταφέρετε να εστιάσετε την προσοχή σας στο συμπαίκτη, τόσο βαθειά, που να γίνεται η κάθε μετάβαση αρμονικά. Αλήθεια, έχετε μάθει να ακούτε τους άλλους;
-Το συναισθηματικό αυτό ζέσταμα τελειώνει με τη ζωηφόρο, που θα διακοσμηθεί όχι με γλυπτά, αλλά με τα ανάγλυφα του θυμικού σας. Ο πιο τολμηρός εκφράζει με μιμητικές κινήσεις μια ψυχική κατάσταση και παγώνει, σαν σε στιγμιότυπο. Αυτός που κατάλαβε το νόημα, επαναλαμβάνει τη διαδικασία και συνεχίζοντας το συναίσθημα του πρώτου, αδρανοποιεί με τη σειρά του την έκφραση και στέκεται δίπλα του. Στόχος είναι όλοι μαζί να αναπαραστήσετε μια ιστορία, μόνο με εκφράσεις του σώματος.
