ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ ΜΥΣΤΙΚΑ: Η ψυχολογική διάσταση της μοναξιάς. Δρ Ευστράτιος Παπάνης

Η Η μοναξιά μπορεί να είναι λυτρωτική, όταν αποτελεί επιλογή, και κατάρα, όταν επιβάλλεται αναγκαστικά.

Συνοδεύει ανθρώπους πρωτοπόρους σε κάθε δημιουργική σύλληψή και καταδιώκει τους απόκληρους θεατές των κοινωνικών επιτυχιών των άλλων.

Καταζητείται από πολυάσχολους παντρεμένους με παιδιά, που θεοποιούν το ένα λεπτό απομόνωσης, και αφορίζεται από όσους ορίζουν τον εαυτό τους ως επιτομή των σχέσεών τους..

Οι ψυχολόγοι ξορκίζουν την κατάσταση αυτή με παιχνίδια ρόλων, ασκήσεις διεκδικητικότητας, ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και δραστηριότητες αποκρυπτογράφησης των λεκτικών και εξωλεκτικών ερεθισμάτων.

Η μοναξιά, και ειδικά η παρατεταμένη, αντιμετωπίζεται ως νοσηρή παρέκκλιση σε έναν κόσμο, που προσμετρά την κοινωνική καταξίωση με το εύρος κι όχι το βάθος των δικτύων. Ως χαρακτηριστικό των αδύναμων και των μη ευέλικτων, που αδυνατούν να ακολουθήσουν τους φρενήρεις ρυθμούς και τις ανατροπές. Ως καταφύγιο ανθρώπων, που δεν μπόρεσαν να εδραιώσουν τις σταθερές τους και οπισθοχώρησαν σε μία ναρκισσιστική απομόνωση.

Κι όμως. Τελευταίες έρευνες καταδεικνύουν ότι καμία υστέρηση στην ικανότητα αντίληψης και ερμηνείας των γλωσσικών και μη λεκτικών σημάτων ή των κοινωνικών δεξιοτήτων δεν υφίσταται στους εραστές, αυτόκλητους και μη, της μοναξιάς.

Ούτε καν μία συγκεκαλυμμένη προσπάθεια υποστήριξης ενός αδύναμου εγώ, που τρέμει την απόρριψη και αποφεύγει τη διακινδύνευση.

Αντίθετα, αυτό που φαίνεται πως καθηλώνει τη δράση, είναι μία υπέρμετρη υπευθυνότητα και ανάληψη της ευθύνης, όσον αφορά την πορεία και την ποιότητα των κοινωνικών σχέσεων εκ μέρους των μοναχικών ατόμων. Τα μοναχικά άτομα χρεώνονται την αποτυχία ολοκληρωτικά. Επενδύουν τόσο πολύ στις επαφές τους, που έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να προτιμήσουν την απόσυρση, παρά να αναπαράγουν ένα φαύλο κύκλο κενής και ανούσιας επικοινωνίας. Επιθυμούν τόσο δυνατά τη γόνιμη αλληλεπίδραση, που αποθαρρύνονται πλήρως, αν διαπιστώσουν ότι δεν έχει τις προδιαγραφές, για να εξελιχθεί έτσι.

Λίγοι όμως καταλαβαίνουν την αυτο-θυματοποίηση, επειδή η μηχανισμοί άμυνας της εκλογίκευσης και της άρνησης τους ξεγελούν.

Το κοινωνικό άγχος επιτείνεται και εσπευσμένες επιλογές ή αστοχίες το ενδυναμώνουν. Η μοναξιά είναι μία κατάσταση του μυαλού, κατά την οποία η επιδίωξη της επικοινωνίας υπάρχει σε τόσο έντονο βαθμό, που αυξάνεται η αγωνία κατάκτησής της. Αν και κάποιοι επιστήμονες θεωρούν πως η προδιάθεση είναι γενετική, περιβαλλοντικοί παράγοντες και η ηλικία την ενισχύουν.

Στις ακραίες της μορφές αποτελεί σύμπτωμα κατάθλιψης, αποφυγής και διαταραχών μνήμης. Παγιδεύει το αυτοσυναίσθημα, παρασύρει σε παρανοϊκές σκέψεις και προκαλεί διακυμάνσεις στον ύπνο, την όρεξη, τη διατροφή, την άσκηση, την ευεξία. Προσβάλλει την ποιότητα ζωής και συσχετίζεται με καρδιακά νοσήματα.

Η μοναξιά είναι εντονότερη σε πολιτισμούς, όπου το συλλογικό έχει υποκατασταθεί ανεπιτυχώς με την ατομική ανέλιξη και τον ανταγωνισμό. Τα κοινωνικά δίκτυα στο Ίντερνετ δεν μπορούν να βελτιώσουν την αίσθηση της απόσυρσης, ενώ σύμφωνα με τον Cacioppo η μοναξιά είναι μεταδοτική: Πρόσωπα που περιελάμβαναν έναν μοναχικό φίλο στις επαφές τους αύξαναν κατά 52% την πιθανότητα να επηρεαστούν από τις απόψεις του.

Η μοναξιά είναι μία ένδειξη πως κάτι πρέπει να αλλάξει στη ζωή εκείνου, που τη βιώνει, ειδάλλως οι συνέπειες θα επηρεάσουν τον ψυχολογικό και πνευματικό τομέα. Τα κοινωνικά δίκτυα προσφέρουν ροή της πληροφορίας, συναισθηματική υποστήριξη, γνωριμίες για εξεύρεση συντρόφου και εναύσματα δημιουργικής απασχόλησης.

Δυστυχώς, οι καιροί δεν παρέχουν πολλαπλές ευκαιρίες, αλλά αντίθετα επιζητούν αφορμές για περιθωριοποίηση.

Υπαρξιακή μοναξιά

Η αρχή της κατ´ επιλογήν μοναξιάς μοιάζει με ελευθερία. Αποτινάσσεις από πάνω σου όλα όσα θα έκανες για τους άλλους. Ο μόνος εαυτός αρκείται σε λιγότερα, δεν έχει τύπους, κανονισμούς, τρόπους καλής συμπεριφοράς, συμβατικότητες, απαιτήσεις, ωράρια.

Ο μόνος εαυτός προσεγγίζει περισσότερο το πρωτόγονο από το πολιτισμένο.
Ακόμα και η αυτοπειθαρχία αρχίζει να γίνεται μια περιττή ιδιότητα. Γιατί; Αφού όλα αποκτούν νόημα, όταν αναφέρονται στους άλλους. Κι ο εαυτός έχει υπόσταση μόνο μέσω των σχέσεών του με τους άλλους. Κανείς δε γεννήθηκε αυθύπαρκτος. Δεν υπάρχει ούτε μία στιγμή, που να μπορούμε να τον θυμηθούμε μόνο. Πάντα μέσα από τις ετεροαναφορές γίνεται αντιληπτός, σαν ένας μακρινός πλανήτης, που μπορείς να τον παρατηρήσεις μέσω της παραμόρφωσης στο φως του άστρου του. Η ίδια η ψυχοθεραπεία δεν είναι μία ανάλυση του εγώ, αλλά των συσχετισμών του.

Σταματάς να μιλάς. Η γλώσσα, η κοινωνία η ίδια δεν υφίσταται, όταν χάνει τον επικοινωνιακό χαρακτήρα. Δε χρειάζεσαι επιχειρήματα. Αναπτύσσεις θεωρίες δίχως αντίλογο, επιχειρήματα, που κανείς δεν θα κληθεί να αντικρούσει, απόψεις παράξενες, που ντύνονται λογικά περιβλήματα.

Προσωποποιείς τα αντικείμενα, τους απευθύνεις το λόγο, όπως έκανες μικρός. Η μοναξιά σε επαναφέρει στις παιδικές καταβολές.
Κι έπειτα έρχεται η περιβόητη αυτογνωσία.
Μα το παρόν κυλά αστραπιαία και το μέλλον είναι άδηλο. Κανείς δεν το γνωρίζει ή το προβλέπει. Ουσιαστικά για μια συνδιαλλαγή με το παρελθόν πρόκειται, με όλα όσα έζησες. Μια ετεροχρονισμένη συνομιλία με τους άλλους, που δεν την ολοκλήρωσες, όταν έπρεπε.

Η αυτογνωσία ξεκινά, όταν το παρόν ακινητοποιείται, αιχμαλωτίζεται, όταν οι μνήμες ξεχύνονται σαν αιμορραγούσα πληγή, παραμορφωμένες, κατακλυσμιαίες, απροσδόκητες.
Αλλά τα συναισθήματα θεριεύουν. Σα να μη χρειάζονται τους άλλους, για να εκδηλωθούν. Γίνονται ολοένα και εντονότερα, τραχύτερα, απαιτητικότερα. Ενδύονται την αρχαία τους δόξα, τα ένστικτα. Πιο αυθεντικά, αλλά άγρια, ανήμερα, δεσμευτικά.
Καθώς σε κατακλύζουν δημιουργούν στρεβλώσεις, παραισθήσεις, οράματα.
Και ξαφνικά σε μεταφέρουν πέρα από το χρόνο, πάνω από το χώρο, μακριά από την αιτιότητα.
Έχοντας σε ξαναβαπτίσει στην κολυμβήθρα του αρχέγονου εαυτού, σε αναγκάζουν να κοινωνήσεις το μεταφυσικό.

Γιατί η μοναξιά είναι η ασφαλέστερη οδός για το υπερβατικό ή την τρέλλα.

Αναρωτηθείτε λοιπόν πόσο συχνά αισθάνεστε πως δεν έχετε κανέναν, που να μπορεί να σας καταλάβει, ότι η κοινωνία αυτή δε φτιάχτηκε για σας, πως εκείνοι με τους οποίους κάποτε επικοινωνούσατε, τώρα διαβαίνουν το δικό τους δρόμο, ότι σας θυμούνται μόνο αν σας χρειάζονται, ότι περιστοιχίζεστε από άσχετους και εκλάβετέ το ως ένδειξη καθολικής αλλαγής.