Οι φωτογραφικοί συσχετισμοί με ενδιάμεσα ταξίδια στο χρόνο είναι κάτι αγαπημένο και ιδιαιτέρως διαδεδομένο στις μέρες μας. Κι έτσι, μία σημαντική φωτογραφική αποτύπωση της ιστορίας της Κοζάνης, εντάσσεται εδώ και λίγο καιρό σ’ ένα κατάστημα της πόλης, κινώντας την περιέργεια και τις ερωτήσεις πολλών που το επισκέπτονται.
Μιλάμε για τα Σάντουιτς Τσικριτζής
ή “Ώρα για Σάντουιτς”, σημείο αναφοράς για την τοπική μας γαστρονομία και το γρήγορο σνακ στο χέρι. Όσοι το δοκίμασαν είναι αλήθεια ότι δέθηκαν με τη γεύση του. Στέκει σ’ αυτό το σημείο αδιάλειπτα από το 1961, συνεχίζοντας μία παράδοση γευσιγνωσίας από γενιά σε γενιά.
Και είναι συγκινητικό και αξιέπαινο, όταν οι άνθρωποί του, ο αξιαγάπητος σε όλους μας, Νίκος Τσικριτζής και η κόρη του, Αναστασία Τσικριτζή, ζήτησαν να μάθουν περισσότερες πληροφορίες για το σημείο όπου στεγάζονται. Και είμαστε πολύ τυχεροί ως κοινωνία, που η συγκεκριμένη κεντρική πλευρά της πόλης μας, εντάχθηκε στην φωτογραφική μας ιστορία σε μία σημαντική περίοδο, όπως αυτή του α’ παγκοσμίου πολέμου.
Καταρχήν, στο κτίριο που απεικονίζεται άνω και κεντρικά της φωτογραφίας, σήμερα βρίσκεται η οικοδομή Παύλου. Στο ισόγειό της στεγάζονται κατά σειρά το Μπαράζ, ο Τσικριτζής και το μεσιτικό Μαλούτα, ενώ από τα αριστερά το φαρμακείο της Παπαϊωάννου Ελένης. Στα αριστερά της φωτογραφίας, η μεγάλη οικία που βλέπουμε με τον περίτεχνο φανοστάτη στην αυλόπορτα (που χρησιμοποιούνταν για το φωτισμό του δημόσιου χώρου), φιλοξενεί σήμερα την πλατεία Ελευθερίας.
Η φωτογραφική λήψη έγινε στις 18 Σεπτεμβρίου (παλαιό ημερ.)/1 Οκτωβρίου (νέο ημερ.) του 1916 και κυκλοφόρησε σε φωτοκάρτα περιορισμένου τιράζ, καθώς συλλεκτικά διατηρεί μία σημαντική σπανιότητα στην ανεύρεσή της ως αυθεντικό ντοκουμέντο.
Στο κεντρικό κτίριο στεγαζόταν τότε η Νομαρχία Κοζάνης. Στο μπαλκόνι του, μαζί με άλλους επισήμους της πόλης, στέκεται ο Ιωάννης Ηλιάκης, καρδιακός φίλος, ιδιαίτερος γραμματέας και εκπρόσωπος του Ελευθέριου Βενιζέλου στην περιοχή· ηγέτης στην Κοζάνη του κινήματος της Εθνικής Άμυνας, ο οποίος μετά την επικράτησή του κατέλαβε τη θέση του Γενικού Διοικητή Δυτικής Μακεδονίας για μία τετραετία.
Εκφωνεί λόγο στο συγκεντρωμένο πλήθος των Κοζανιτών (πραγματικά εντυπωσιακό και απολύτως ανδροκρατούμενο με τα χαρακτηριστικά τύπου μπορσαλίνο καπέλα εποχής), μία μόλις ημέρα μετά την κήρυξη του Κινήματος στη Θεσσαλονίκη, του στρατιωτικοπολιτικού δηλαδή σχήματος που εκδηλώθηκε στη Μακεδονία, τα νησιά του Β.Α. Αιγαίου και την Κρήτη με αρχηγό τον Ελευθέριο Βενιζέλο, και που σκοπό είχε τη συμμετοχή της Ελλάδας στο Μεγάλο Πόλεμο με το πλευρό της Αντάντ, αντιδρώντας έτσι στις εντολές του βασιλιά Κωνσταντίνου Α’ περί “ουδετερότητας”.
(Η πολιτική αυτή κρίση αμέσως μετά οδήγησε στο σχηματισμό της Προσωρινής Κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης, κορυφώνοντας έτσι την κλιμακούμενη σύγκρουση μεταξύ των δύο ανδρών, κατάληξη της οποίας ήταν ο Εθνικός Διχασμός, στο να διασπαστεί δηλαδή η Ελλάδα σε δύο κέντρα εξουσίας, αποκαλούμενα γεωγραφικά ως το «κράτος των Αθηνών» υπό τον Κωνσταντίνο και «το κράτος της Θεσσαλονίκης» υπό τον Βενιζέλο).
Εν τω μεταξύ στα δεξιά της φωτογραφίας, τα μικρά κεφαλάκια των παιδιών συγκεντρώνουν εμπειρίες, τις οποίες θα κληθούν πολύ σύντομα να τις ξεπεράσουν. Είναι η Γενιά που όρθωσε το ανάστημά της (και δεν το επικαλέστηκε ποτέ), που ενηλικιώθηκε βίαια μέσα από τα συντρίμμια του α’ παγκοσμίου πολέμου και της μικρασιατικής καταστροφής, την εγχώρια και ευρωπαϊκή άνοδο δικτατόρων και ολοκληρωτικών καθεστώτων, του β’ παγκοσμίου αλλά και του εμφυλίου πολέμου. Η πιο ταραγμένη και τραγική Γενιά της νεότερης ιστορίας μας. Πόσο πιο τυχεροί πρέπει να αρχίσουμε αισθανόμαστε τελικά.
Και κάπως έτσι φτάσαμε με σεβασμό και αντικειμενικότητα στο να συσχετίσουμε δύο πραγματικότητες. Την ιστορική κοσμοσυρροή του 1916 με την κοσμοσυρροή που παρατηρείται από το 1961 μέχρι και σήμερα στον επίσης ιστορικό γευσηχώρο του Νίκου Τσικριτζή.
Ιδιαίτερες μνείες θα πρέπει να γίνουν στον αξιολάτρευτο πατέρα του, Λάζαρο Τσικριτζή, στυλοβάτη και ιδρυτή της επιχείρησης, μα κυρίως ως έναν από τους ανθρώπους που εισήγαγαν στην Κοζάνη το σάντουιτς λουκάνικο, σε μία ιδιαίτερη εκδοχή, μοναδική πανελλαδικώς, όπου σε συνδυασμό με το γάλα κακάο δένει καταπληκτικά, ειδικά για τους επισκέπτες της πόλης μας που το γεύονται για πρώτη φορά.
Ώρα λοιπόν για σάντουιτς! Και μην ξεχνάτε: Τσικριτζής· μια ζωή κοσμοσυρροή!!!
Τσιομπάνος Γιάννης