Στο μεγαλύτερο λιγνιτωρυχείο της Ελλάδας (και των Βαλκανίων) και στην καρδιά της Κίτρινης Λίμνης (πρώην έλος Σαριγκιόλ)! Η ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ

Α. Χονδρογιάννη-Μετόκη

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ (ΜΕΡΟΣ Β΄, 12)
Η ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ
ΔΕΗ: ΛΙΓΝΙΤΩΡΥΧΕΙΟ ΝΟΤΙΟΥ ΠΕΔΙΟΥ (Μέρος α΄)
Στο μεγαλύτερο λιγνιτωρυχείο της Ελλάδας (και των Βαλκανίων) θα σας μεταφέρουμε σήμερα και στην καρδιά της Κίτρινης Λίμνης (πρώην έλος Σαριγκιόλ)!
Θα σας γνωρίσουμε δύο από τους 30 νεολιθικούς οικισμούς που αναπτύχθηκαν κάποτε στην περιοχή, στους οποίους η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως εντυπωσιακά και μοναδικά ευρήματα!
Οι μισοί περίπου από τους οικισμούς αυτούς καλύπτονταν από το έλος του Σαριγκιόλ για τουλάχιστον 4.000 χρόνια, από τα τέλη της 3ης π.Χ. χιλιετίας μέχρι τη δεκαετία του 1950 που αυτό αποξηράνθηκε.
Ο αριθμός τους μαρτυρεί πυκνή κατοίκηση της περιοχής κατά τη νεολιθική εποχή, συγκέντρωση πληθυσμού και ένα μοναδικό για τον ευρύτερο ελλαδικό και βαλκανικό χώρο νεολιθικό τοπίο!
Εξίσου εντυπωσιακό είναι και το γεγονός ότι για πρώτη φορά για τα δεδομένα του ελλαδικού χώρου ανασκάφηκαν νεολιθικοί οικισμοί σε όλη τους την έκταση παρέχοντας στην έρευνα τη δυνατότητα να έχει μια πλήρη εικόνα της οργάνωσης του ενδοκοινοτικού χώρου ενός νεολιθικού οικισμού!
ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΚΛΕΙΤΟΥ: Εντοπίστηκε το 1988 και ανασκάφηκε κατά τα έτη 1995, 2006-2010, με την επέκταση του λιγνιτωρυχείου.
Η θέση, έκτασης 75 στρεμμάτων, εμφανίζει μακρόχρονη αλλά όχι συνεχή χρήση για κατοίκηση ή ταφή των νεκρών, από την αρχαιότερη νεολιθική περίοδο (6.500 π.Χ. περίπου) έως και τη βυζαντινή εποχή. Τα κύρια οικιστικά κατάλοιπα ανήκουν σε δύο όμορους και εν μέρει σύγχρονους οικισμούς της νεότερης και τελικής νεολιθικής περιόδου (5.500-3.000 π.Χ. περίπου), με διαφορετικά χωροοργανωτικά χαρακτηριστικά.
Ο πρωιμότερος, ΚΛΕΙΤΟΣ 1, αναπτύσσεται σε έκταση 20 στρεμμάτων, οριοθετείται από τάφρους και φράχτες και περιλαμβάνει δέκα τουλάχιστον μεγάλα επίγεια πασσαλόπηκτα οικήματα, 100 τ.μ. περίπου το καθένα, πηλοκατασκευές σε εξωτερικούς και εσωτερικούς χώρους, αλλά και αδόμητους χώρους. Τα οικήματα ήταν κατασκευασμένα με ξύλα και πηλό, ενώ τα δάπεδά τους ήταν διαμορφωμένα με σανίδες. Κάποιες από τις κατασκευές έφεραν εγχάρακτη διακόσμηση. Στα όρια κυρίως του οικισμού βρέθηκαν 16 ταφές. Οι νεκροί ήταν ενταφιασμένοι σε συνεσταλμένη στάση, ενώ τρεις ήταν κτερισμένοι με ένα πήλινο αγγείο.
Ο μικρότερος, ΚΛΕΙΤΟΣ 2, με έκταση μόλις 2.5 στρεμμάτων, παρουσιάζει πιο συμπαγή μορφή. Αποκαλύφθηκαν τέσσερα κτίσματα, με καμπύλη ή ευθύγραμμη κάτοψη και 14 ταφές, από τις οποίες οι εννέα ήταν καύσεις.
Στα βόρεια οριοθετείται από ρέμα, το οποίο υποδηλώνει την διαφορετική γεωμορφολογία της περιοχής κατά τη νεολιθική εποχή, με ρέματα να διαρρέουν την κοιλάδα και πλατώματα ανάμεσά τους.
Διερευνήθηκαν επίσης τάφρος και λάκκοι της μέσης εποχής χαλκού, που έδωσαν ένα πολύ μεγάλο αριθμό πήλινων αγγείων, επιχώσεις της ύστερης εποχής χαλκού, και κατάλοιπα των ελληνιστικών, ρωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων.
Ξεχωριστή θέση κατέχει το νεκροταφείο των υστερορωμαϊκών χρόνων, στα όρια του Κλείτου 1, με 45 λακκοειδείς τάφους. Οι νεκροί ήταν συνήθως κτερισμένοι με πήλινα και γυάλινα αγγεία. Ο πλουσιότερος τάφος είχε κτιστό θάλαμο, δάπεδο από πήλινες πλάκες και πλούσια κτερίσματα.
Σημ.: Την επόμενη Παρασκευή θα μιλήσουμε για τον δεύτερο ανασκαμμένο νεολιθικό οικισμό της περιοχής, στη θέση Κρυόβρυση Κλείτου.
Βιβλιογραφία:
Χ. Ζιώτα, Α. Χονδρογιάννη-Μετόκη, Ε. Μαγγουρέτσιου, «Η αρχαιολογική έρευνα στον Κλείτο Κοζάνης το 2009», ΑΕΜΘ 23, 2009, 37-52.
Χ. Ζιώτα, «Ο νεολιθικός οικισμός «Κλείτος 1» και τα νεότερα δεδομένα για την προϊστορική έρευνα», Το Αρχαιολογικό Έργο στην Άνω Μακεδονία 1, 2009, 211-230.
Α. Χονδρογιάννη-Μετόκη, «Κλείτος 2009. Η ανασκαφή στα όρια του νεολιθικού οικισμού «Κλείτος 1» και στον οικισμό «Κλείτος 2», Το Αρχαιολογικό Έργο στην Άνω Μακεδονία 1, 2009, 231-244.
Χ. Ζιώτα, «Η ανασκαφή στον Κλείτο Κοζάνης το 2010», ΑΕΜΘ 24, 2010, 53-62.
Χ. Ζιώτα, «Ο οικισμός του Κλείτου Κοζάνης στο ευρύτερο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον της Νεότερης και Τελικής Νεολιθικής περιόδου», στο Ε. Στεφανή, Ν. Μερούσης, Α. Δημουλά (επιμ.), Εκατό χρόνια έρευνας στην Προϊστορική Μακεδονία. 1912-2012,Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, 22-24 Νοεμβρίου 2012, Θεσσαλονίκη, 2014, 323-336.
Σ. Βραχιονίδου, «Το υστερορωμαϊκό νεκροταφείο του Κλείτου», ΑΕΜΘ 26, 2012, 101-110.