Τ0 ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΑΣΟΜΟΥΛΗ. Σταύρου Π. Καπλάνογλου

Ο Νικόλαος Κασομούλης θεωρείται ένας από τους σημαντικούς αγωνιστές του 1821. Εκτός όμως από τη σημαντική του συμβολή στον αγώνα, ο Κασομούλης με το συγγραφικό του έργο παρέδωσε σημαντικές ιστορικές πηγές για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑ ΕΝΘΥΜΗΜΑΤΑ
Έχει χαρακτηρισθεί ως ο ιστορικός της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 μιας και έγραψε τα απομνημονεύματα των αγώνων του και βεβαίως των συντρόφων,έργο σημαντικό για την Επανάσταση, αλλά και για την κοινωνία της εποχής.
Οι χρονογραφικές του σημειώσεις του Κασομούλη για την Ελληνική Επανάσταση του 1821 παραμένουν από τις σημαντικότερες πηγές της περιόδου και αποτελούν μνημείο της ελληνικής ιστορίας.
Γράφτηκαν στη διάρκεια του Αγώνα και εκδόθηκαν υπό τον τίτλο «Αρχεία της νεωτέρας ελληνικής ιστορίας, Νικολάου Κ. Κασομούλη αγωνιστού του 1821, Μακεδόνος Ενθυμήματα στρατιωτικά της Επαναστάσεως των Ελλήνων 1821 -1833», θεωρούμενα ως τα πλέον πιστά προς την αλήθεια από οποιαδήποτε άλλο γραπτό μνημείο της περιόδου εκείνης.
Τα “Ενθυμήματα” αυτά γράφτηκαν όταν ήταν αξιωματικός πια σε καθεστώς αναγκαστικής αργίας από το 1832 έως το 1842.
Στα 1861 επανήλθε για να γράψει την ιστορία του αρματολισμού, ως συμπλήρωμα των αναμνήσεών του και που ήταν η πρώτη απόπειρα συνθετικής παρουσίασής της.
Πρόκειται για τα απομνημονεύματά του που καταλαμβάνουν 2701 χειρόγραφες σελίδες εκδόθηκαν σε τρεις τόμους υπό την επιμέλεια του Γ. Βλαχογιάννη το 1939
Στο έργο αυτό προτάσσεται ιστορία του αρματολισμού καθώς και σημειώσεις του επιμελητή Γ. Βλαχογιάννη. .
Στα τρίτομα «Στρατιωτικά ενθυμήματά» του, που εξέδωσε το 1939 ο Γ. Bλαχογιάννης, βρίσκεται και η απόφαση της Eξόδου του Μεσολογγίου, όπου οι οπλαρχηγοί πήραν την ηρωική απόφαση ομοφώνως που τη συνέταξε ο εγγράμματος επίσκοπος Pωγών Iωσήφ και την υπαγόρευσε στον Kασομούλη
Ο ρόλος του στην Έξοδο του Μεσολογγίου
Το 1826 ο Κασομούλης βρίσκεται στο Μεσολόγγι μαζί με τους πολιορκημένους. Μαζί του είναι τα αδέλφια του, Δημήτρης και Γιώργος.
Ο Επίσκοπος Ρωγών, Ιωσήφ, του ανέθεσε την σύνταξη της απόφασης της Εξόδου και ανέλαβε τον συντονισμό όλων των τμημάτων των πολιορκημένων ώστε να επιτευχθεί η Έξοδος.
Η κατάσταση στην πολιορκημένη πόλη ήταν τραγική και οι στιγμές κρίσιμες.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑ ΕΝΘΥΜΗΜΑΤΑ
Μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα που δίνουν την δραματική εικόνα που υπήρχε μέσα στο Μεσολόγγι.
<<… θεωρούντες ότι εξέλιπεν κάθε ελπίς βοηθείας και προμηθείας τόσον από την θάλασσαν καθώς και από την ξηράν…>>
<<Από τα μέσα Φεβρουαρίου 1826 άρχισαν πολλαίς φαμελλιαίς νά υστερούνται τό ψωμί. Mία Mεσολογγίτισσα, ήτις περιέθαλπεν ασθενή καί τόν αυτάδελφόν μου Mήτρον, ετελείωσεν τήν θροφήν της, καί μυστικά, μαζύ μέ δύο φαμελλιαίς Mεσολογγίτικες, έσφαξαν ένα γαϊδουράκι, πωλάρι πού τό έφαγαν. Tαίς ηύρα οπού έτρωγαν. Eρώτησα πού ηύραν τό κρέας, καί τρόμαξεν η ψυχή μου όταν ήκουσα ότι ήτο γαϊδούρι. >>
<< Μία συντροφιά στρατιωτών Κραβαριτών είχεν έναν σκύλον και, κρυφά και αυτοί, τον έσφαξαν και τον μαγείρευσαν.
Εμαθεύθη και τούτο. Ημέραν παρ’ ημέραν αυξάνουσα η πείνα, έπεσεν και η πρόληψις και όλα του να τρώγουν ακάθαρτα, και άρχισαν αναφανδόν πλέον να σφάζουν άλογα, μουλάρια, γαϊδούρια και ακόμη να τα πωλούν μία λίρα την οκά οι ιδιοκτήται των, και που να προφθάσουν; Τρεις ημέραις απέρασαν και ετελείωσαν και αυτά τα ζώα… >>
<< Μπορούσες να τους παρομοιάσεις με τα πλέον άγρια θηρία την ώρα του πολέμου με τους εχθρούς και αγγέλους μεταξύ των…Η μεγαλύτερη αισχύνη ήταν να δακρύσει ή να κλαύσει ή να παραπονεθεί ο πληγωμένος ή να λέει αχ ! τον πονάει>>
<< είχε σκληρύνει η καρδιά και το μυαλό μας και δεν ξέραμε τι κάναμε, περπατούσα κάποια στιγμή στο δρόμο και μια γυναίκα φώναζε, φώναζε απελπισμένη τόσο δυνατά που προσπάθησα να την ηρεμήσω και δεν μπορούσα και τότε την κάρφωσα με την ξιφολόγχη μου. Και ακούω μια γνώριμη φωνή πίσω μου και κάποιος μου λέει “Νικολάκη, εσύ σκοτώνεις τη μάνα μου” >>.
Γράφει πως μετά την Έξοδο οι διασωθέντες αγωνιστές έλεγαν με αναστεναγμό γεμάτοι καημό
<< Μεσολόγγι , αχ αίματα που χάσαμε άδικα..>>
ΤΙ ΕΓΡΑΨΕ ΓΙΑ ΤΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑ ΕΝΘΥΜΗΜΑΤΑ Ο ΕΚΔΟΤΗΣ ΤΟΥΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΛΑΧΟΓΙΑΝΝΗΣ ΤΟ 1939
Για την περιγραφή της πολιορκίας του Μεσολογγίου, ο Ιωάννης Βλαχογιάννης (ο εκδότης του βιβλίου του), σημείωσε, «..Θα ‘φτανε η περιγραφή του Κασομούλη ν’ αναδείξει τ’ όνομά του αθάνατο μαζί με την ίδια του περιγραφή..»,
Το ίδιο συγκλονιστική είναι και η περιγραφή της εκστρατείας του Καραϊσκάκη στον Πειραιά, όπου ο Κασομούλης λαμβάνει μέρος, καθώς και όλα τα γεγονότα και οι άγνωστες πτυχές της Επανάστασης καθ’ όλη τη διάρκειά της.
Περιγράφει επίσης με κάθε λεπτομέρεια την Καποδιστριακή περίοδο μέχρι το 1833.
Στο έργο του Κασομούλη καταγράφεται επίσης και η άγνωστη ιστορία του Αρματολισμού στα προεπαναστατικά χρόνια, κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα.
Τα “Ενθυμήματα” αυτά που γράφτηκαν στη διάρκεια του Αγώνα ρίχνουν ιδιαίτερο φως στα διάφορα γεγονότα και θεωρούνται τα πλέον πιστά προς την αλήθεια από οποιαδήποτε άλλο γραπτό μνημείο της περιόδου καλύπτοντας ακόμα και τον τότε πολιτικό και κοινωνικό βίο των επαναστατημένων Ελλήνων.
ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ ΤΗΣ ΕΞΟΔΟΥ ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ
Το κείμενο της επιστολής της Εξόδου είναι ένα κείμενο που διασώθηκε στα απομνημονεύματα του Κασομούλη. «Εν ονόματι της Αγίας Τριάδος» Βλέποντες τον εαυτόν μας, το στράτευμα και τους πολίτας εν γένει μικρούς και μεγάλους παρ’ ελπίδαν υστερημένους από όλα τα κατεπείγοντα αναγκαία της ζωής προ 40 ημέρας και ότι εκπληρώσαμεν τα χρέη μας ως πιστοί στρατιώται της πατρίδος εις την στενήν πολιορκίαν ταύτην και ότι, εάν μίαν ημέραν υπομείνωμεν περισσότερον, θέλομεν αποθάνει όρθιοι εις τους δρόμους όλοι.
Θεωρούντες εκ του άλλου ότι μας εξέλιπεν κάθε ελπίς βοηθείας και προμηθείας, τόσον από την θάλασσαν καθώς και από την ξηράν ώστε να δυνηθώμεν να βαστάξωμεν, ενώ ευρισκόμεθα νικηταί του εχθρού, αποφασίσαμεν ομοφώνως:
Η έξοδός μας να γίνη βράδυ εις τας δύο ώρας της νυκτός 10 Απριλίου, ημέρα Σάββατον και ξημερώνοντας των Βαΐων, κατά το εξής σχέδιον, ή έλθη ή δεν έλθη βοήθεια: Α΄.
Όλοι οι Οπλαρχηγοί οι από την δάμπιαν του Στορνάρη έως εις την δάμπιαν του Μακρή, με τους υπό την οδηγίαν των, μία κολώνα, να ριχθούν εις την δάμπιαν του εχθρού εις την ακρογιαλιάν, εις το δεξιόν.
Η σημαία του στρατηγού Νότη Βότζιαρη θέλει μείνει ανοικτή, ως οδηγός του σώματος τούτου.
Ο στρατηγός Μακρής να την συνοδεύση με ειδήμονας, όπου γνωρίζουν τον τόπον. Β΄.
Όλοι οι Οπλαρχηγοί οι από την δάμπιαν του στρατηγού Μακρή έως εις την Μαρμαρούν με τους υπό την οδηγίαν των, μία κολώνα όλοι, να ριχθούν εις τον προμαχώνα αριστερά κατά των εχθρών. Ο στρατηγός Μακρής, με την σημαίαν του ανοικτήν, θέλει είναι οδηγός του σώματος τούτου, αριστερά. Γ΄. Δια να μη μπερδευθή το Στράτευμα με ταις φαμελλιαίς, δίδεται το γεφύρι της δάμπιας του Στορνάρη, και όλοι οι φαμελλίται, εντόπιοι και ξένοι, να ταις συνοδεύσουν και να διαβούν απ’ εκεί.
Τα δύο γεφύρια είναι το μεν δια την δεξιάν κολώναν και το της Λουνέττας δια την αριστεράν. Δ΄. Κάθε οπλαρχηγός να σηκώνη τους στρατιώτας του ανά έναν από τον προμαχώνα του, ώστε ο τόπος να μείνη εύκαιρος έως εις την ύστερην ώραν. Ε΄. – Οι από την Μαρμαρούν, άμα σκοτειδιάση, να τραβηχθούν από ένας-ένας και να σταθούν εις την δάμπιαν του Χορμόβα. ΣΤ΄. Ο Τζιαβέλας, με όλον το Βοηθητικόν σώμα, να μείνη οπισθοφυλακή× αυτός με όλους θέλει περιέλθει όλον τον γύρον του Φρουρίου να δώση την είδησιν εις όλους και να τους πάρη μαζί του. Ζ΄. Το σώμα της Κλείσοβας, οδηγούμενον από τους Οπλαρχηγούς του, να εξέλθη με τα πλοιάρια εις την μίαν της νυκτός, σιγανά, και άμα φθάση εις την ξηράν να σταθή έως εις τας 2 ώρας, όπου θα γίνη το κίνημα απ’ εδώ, να κινηθή και αυτό. Η΄. – Ο τόπος, το σημείον της διευθύνσεώς μας, θέλει είναι ο Άγιος Σιμεός. Οι οδηγοί θέλουν προσέχει να συγκεντρωθούμεν εκεί όλοι. Θ΄. Οι λαγουμτζήδες να βάλουν εις τα φυτίλια φωτιά, λογαριάζοντες να βαστάξουν μετά την έξοδόν μας μία ώρα επέκεινα. Το ίδιον να οδηγηθούν και οι εις τας πυριτοθήκας ευρισκόμενοι ασθενείς και χωλοί. Ηξεύρομεν όλοι τον Καψάλην. Ι΄. Επειδή θα πληγωθούν και πολλοί εξ ημών εις τον δρόμον, κάθε σύνδροφος χρεωστεί να τον βοηθή και να παίρνη και τ’ άρματά του, και εάν δεν είναι εκ του ιδίου σώματος. ΙΑ΄. Απαγορεύεται αυστηρώς κανένας να μη αρπάξη άρμα συνδρόφου του εις τον δρόμον, πληγωμένου ή αδυνάτου, αργυρούν ή σιδηρούν και φύγη. Όπου φανή τοιούτος, μετά την σωτηρίαν μας θέλει δίδει το πράγμα οπίσω και θέλει θεωρείσθαι ως προδότης. ΙΒ΄. Οι φαμελλίται όλοι, άμα προκαταλάβουν τους δύο προμαχώνας αι άλλαι δύο κολώναις, θέλουν κινηθεί αμέσως, ώστε να περιστοιχισθούν από την οπισθοφυλακήν. ΙΓ΄. Κανένας να μη ομιλήση ή φωνάξη την ώραν της εξόδου μας, έως ότου να πέση το δουφέκι εις το ορδί του Κιουταχή από την βοήθειαν οπού περιμένομεν και εάν, κατά δυστυχίαν, δεν έλθουν βοήθεια, οι όπισθεν πάλιν θέλουν κινηθή αμέσως, όταν κινηθούν αι σημαίαι. ΙΔ΄. Όσοι των αδυνάτων και πληγωμένων επιθυμούν να εξέλθουν και δύνανται, να ειδοποιηθούν από τα σώματά των τούτο. ΙΕ΄. Τα μικρά παιδιά όλα να τα ποτίσουν αφιόνι οι γονείς, άμα σκοτειδιάση. ΙΣΤ΄. Το μυστικόν θέλει το έχομεν: «Καστρινοί και Λογγίσιοι». ΙΖ΄. Δια να ειδοποιηθούν όλοι οι Αξιωματικοί το σχέδιον, επιφορτίζεται ο Νικόλας Κασομούλης, γραμματεύς του Στορνάρη, να περιέλθη από τώρα να τους το διαβάση, ιδιαιτέρως εις τον καθέναν. Εάν δε, εις αυτό το διάστημα, έξαφνα φανή ο στόλος μας, πολεμών και νικών να μείνωμεν έως ότου ανταποκριθούμεν. Εν Μεσολογγίω 10 Απριλίου 1826»…
ΤΟ ΄΄ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ΄΄ ΤΟΥ ΚΑΣΟΜΟΥΛΗ
Υπάρχει και ένα ακόμη βιβλίο, με τον τίτλο “Το ημερολόγιο”, λιγότερο γνωστό.
Το ημερολόγιο αναφέρεται στη δίωξη της ληστείας στα τότε σύνορα της Ελλάδος, όταν υπηρετούσε από το 1830 έως το 1837, στη Φθιώτιδα ως Φρούραρχος-Λοχαγός του Πεζικού.
«Ημερολόγιον εξ αγνώστου και το πρώτον νυν εκδιδομένου χειρογράφου», το 1968, Επιμέλεια, εισαγωγή, σχόλια Εµµ. Γ. Πρωτοψάλτη,Αθήναι, εκδόσεις «Ε. Γ. Βαγιονάκης», σελίδες 280.
Γράφει ο Εµµ. Γ. Πρωτοψάλτη,
Στην εισαγωγή :
<< Το όλον χειρόγραφον το Κασομούλη, διηρημένον εις τετράδια, κατελάμβανε 2694 σελίδας μεγάλου σχήματος, εγράφη δε υπ’ αυτού εις μακρόν χρονικόν διάστημα, από της 15 Νοεμβρίου 1832, ότε ευρίσκετο εις Δραπανοχώρια Ναυπλίου φέρων τον βαθμόν του λοχαγού α’ κλάσεως και διοικών το Τυπικόν τάγμα, το οποίον ένεκα αταξιών είχεν αφοπλισθή κατά διαταγήν της Γραμματείας των Στρατιωτικών, μέχρι της 4 Μαΐου 1841, ότε διετέλει φρούραρχος εις Μπούρτζι Ναυπλίου.
Αλλ’ η απασχόλησις του αύτη δεν υπήρξε συνεχής και άνευ διακοπών. Η μεγαλυτέρα των διακοπών τούτων, σχετιζομένη αμέσως προς το αντικείμενον της παρούσης εκδόσεως, εσημειώθη από της 24 Φεβρουαρίου 1836, ότε, διατελών φρούραρχος Πειραιώς, μετετέθη εις το Σώμα της Οροφυλακής, μέχρι της 20 Αυγούστου 1840, ότε υπηρετών εν Ναυπλίω υπό την ιδιότητα του πολιταρχικού λογαχού επανέλαβε την συγγραφήν του και έγραψε το τρίτον και τελευταίον μέρος των Ενθυμημάτων του (σελίδες χειρογράφου 1643-2694). […] >>