Αώο τους πρώτους που εγκαταστάθηκαν στην Κόζιανη ήταν οι κάτοικοι των Σταρει{ι)δώλων (Άγιος Δημήτριος Κοζάνης ) και του Δρεπάνου Κοζάνης

Αυτό συνέβη λίγα χρονιά μετά την ισοπέδωση των φρουρίων μέσα στα οποία κατοικούσαν .

Η ισοπέδωση των 2 φρουρίων έγινε από του Οθωμανούς αμέσως μετά την κατάκτηση της περιοχής γιατί φοβόταν ότι οι Ελληνες κάτοικοι θα επανέλθουν σε αυτά και θα γίνουν θύλακες αντίστασης.

Δεν έγινε το ίδιο στα αλλά 2 κάστρα των Σερβίων και του Κτενίου οποία έμειναν ανέπαφα .

Οι λίγοι κάτοικοι των φρουρίων του ΣαριγκιΌλ που επέζησαν είχαν δημιουργήσει τα επόμενα χρόνια στις όχθες της λίμνης τον Τρεπάν μαχαλά δεχόταν πιέσεις και η ζωή τους ήταν ανασφαλής, έτσι όταν δημιουργήθηκαν οι 2 συνοικισμοί Σκρκα και Τζαμάρα στην μετέπειτα Κόζιανη έφυγαν και εγκαταστάθηκαν σε αυτούς.

Πηγή πληροφοριών για την εγκατάσταση κάτοικων των Σταρειδώλων άλλα και του Δρεπάνου είναι τόσο οι χειρόγραφες σημειώσεις του Χ. Μεγδανη (περίπου το 1815) και η Ιστορία της Κοζάνης του Π. Λιουφη (1924 ) στον οικισμό της

Κόζιανης

*Χ. ΜΕΓΔΑΝΗΣ

Γράφει σε ένα ιδιόγραφο σημείωμα του ο Χαρισιος Μεγδανης γύρω στο 1800 μ.Χ.

<< Η Κοζάνη (ως προελεχθει ) επί της Αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως ήταν μικρή Κώμη, κάτοικούμενη από ολίγους τεχνίτας και ξενιτεμένους ,με μικρά τινά επαγγέλματα πόλις δε ακούσει σε αυτό το μέρος τον τα Σερβία προς το νότιον της Κοζάνης κατ οικουμένη από Έλληνας μέρος.

Και προς Ανατολάς τα Σταρειδωλα (εξ ης Τουρκισι )ήδη όλως ο περί αυτήν ορίζον ονομάζεται Σαριγγίολα

* Π. ΛΙΟΥΦΗΣ

Ο Λίουφης αφού γράφει για την κατάληψη των 2 φρουρίων συμπληρώνει ότι όσοι επέζησαν ζούσαν στην μικρή συνοικία <<Τρεπά’αν Μαχαλά >> και συνεχίζει :

<< …..Ούτως ερημωθέντων των χωρίων Δρεπάνου και Σταρειδωλων ( Τοπτσιλαρ ) πολλοί εκ των κάτοικων αυτών μετατονίσθηκαν εις το νεοσύστατον πολίχνιον συναυξάνοντας τον πληθυσμών,άλλοι σ’ αυτών ετράπησαν προς τα χωρία των

Χασίων απερ,εις οχυρά και ερυμνώδη μερί κείμενα διέφευγον τας συχνάς επιδρομάς των ομόρων κατακτητών …..>>

Νταν πολύ δύσκολο να βρεθούν πληροφορίες για αυτούς του 2 οικισμούς , ότι μπορέσαμε να συγκεντρώσουμε το καταθέτουμε στην σημερινή δημοσίευση ,

********* ΤΟ ΚΑΤΟΙΚΙΣΙΜΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΩΝ ΣΤΑΡΙΔΩΛΩΝ **********

Ο σημερινός Άγιος Δημήτριος Κοζάνης

(Άλλες ονομασίες Σταρειδωλα ,Σταριδωλα ,Φρούριο Σταρειδώλων , .. Τοπτσιλάρ, Topcular . )

Βρισκόταν σε υψόμετρο 670 μέτρα απόσταση από την Κοζάνη 22 χλμ

Παλαιότεροι και νεότεροι ερευνητές έχουν διαφωνήσει στο παρελθόν για την θέση που βρισκόταν στο παρελθόν τα Σταρίδωλα

*Ο Γεώργιος Ακροπολίτης δίνει την πληροφορία γράφοντας <<δε Βοδινους και Σταριδολα … >> Χαρτογραφώντας μια περιοχή που συμπεριλάμβανε την Έδεσσα (Βοδενά )την Άρνισσα αλλά νια τα Σταρίδολα θέλοντας να περιγράψει τον χώρο που κατείχε ο Μιχαήλ Β της Ηπείρου το 1216 μ.Χ. και οι 3 πόλεις βρισκόταν στην Βορειοανατολικοί πλευρά του Βέρμιου

{Ο Γεώργιος Ακροπολίτης (1217- 1282) ήταν σημαντικός Έλληνας λόγιος, διπλωμάτης και ιστορικός του 13ου αιώνα.

Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη Το 1257 αιχμαλωτίστηκε από τον Δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β΄ Κομνηνό Δούκα,όντας στρατηγός της αυτοκρατορίας της Νικαίας.

Ο Ακροπολίτης ελευθερώθηκε τελικά δύο χρόνια αργότερα.Μετά την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους από τον Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο (1261) τοποθετήθηκε ως δάσκαλος φιλοσοφίας και μαθηματικών. }

*Η Βασιλική Γράβαρη τοποθετεί τα Σταρίδωλα στο χώρο ανάμεσα στην Βέροια , Έδεσσα , Άρνισσα και Καστοριά και κατά συνεπεία θεωρεί ότι βρετανικού στην ευρύτερη περιοχή της Εορδαίας {* V. Kravari ή Βασιλικη Γραβαρη το αναφερει στο βιβλιο της Viles et village the Macedine που εκδόθηκε το 1989 στο Παρίσι ,το βιβλίο το έγραψε στα Γαλλικά και αφορούσε τις πόλεις και τα χωριά της Δ. Μακεδονίας }

*Η D. M.Nikol Άγγλος βυζαντινολόγος, που ήταν ένας από τους διαπρεπέστερους στο ειδος του του 20ού αιώνα.τοποθετεί τα Σταρείδολα στην Κοζάνη .

{Η Ντόναλντ Νίκολ (αγγλικά: Donald MacGillivray Nicol, ( 1923 – 2003) }

Τελικά την λύση έδωσε ο Παναγιώτης Λίουφης στο βιβλίο του που συνδυάζει την λέξη Σταρειίδολα με Λίμνη του Σαριγκιολ που όπως λέει ήταν Λίμνη των Σταρειδωλων και κατά την Οθωμανική περίοδο

Η Τουρκική λέξη Golu που σημαίνει λίμνη και η Ελληνική ονομασία του Καστροπόλεως οπού ήταν Σταρείδωλα συνενώθηκαν και έδωσαν το όνομα της λίμνης Έτσι προσδιορίζει σαν χώρο τπυ Φρουρίου στον Άγιο Δημήτριο Κοζάνης που τότε που έγραφε το βιβλίο του ονομαζόταν Τοπτσιλαρ

ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ

–Σταρείδωλα, Σταρειδολα , Στερίδολα ,Σταρίδολα .

Ο Λίουφης όπως προείδαμε συνδύασε το όνομα με την λίμνη Σαριγκιόλ στις όχθες της οποίας βρισκόταν πριν αποξηρανθεί .

Ο Λιούφης. είπε πως βρισκόταν στην Λίμνη των Σαριγκιολ και κατά την Οθωμανική περίοδο ονομάσθηκε Σαριγκιόλ

Η Τουρκική λέξη Golu που σημαίνει λίμνη και η Ελληνική ονομασία του Καστρου της που ήταν Σταριδωλα συνενώθηκαν και έδωσαν το όνομα της λίμνης

Σταρ;Iδωλα + Golu = Σταρι + γκιολ (golu ) = Σταρι + γκιολ = Sarigolu

–Topcular

Στα Τουρκικά αρχεία το 1 910 εμφανίζεται με την ονομασία Topcular και γράφουν ότι πρόκειται για Ελληνοορθοδοξο οικισμο.

Topcular = Χωρίο πυροβολητών

–Τοπτσιλάρ

Αυτό το όνομα υπήρχε για τον σημερινό Αγιο Δημήτριο μέχρι το 1928 όταν έγινε η αλλαγή των τοπωνυμιών στην απελευθερωμένη πια Μακεδονία.

Το χωριό, από την περίοδο της τουρκοκρατίας, ονομάζονταν Τοπτσιλάρ, (τουρκ.: χώρος πυροβολητών) και έτσι αναφέρεται επίσημα, μετά την απελευθέρωση,

–Άγιος Δημήτριος

Το 1918 στο ΦΕΚ 260Α – 31/12/1918 να ορίζεται έδρα της ομώνυμης κοινότητας. Μετονομάστηκε σε Άγιο Δημήτριο το 1927 με το ΦΕΚ 18Α – 01/02/1927.

*ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ

Άγνωστο μέγεθος της πολύς στην Αρχαιότητα και την Βυζαντινή περίοδο

*Το 1699 το Τοπσιλατ είναι ένα μικρο χωρίο με 300 σπίτια , ένα χάνι και ένα μικρο λουτρό και οι κάτοικοι του είναι ΓιουροΎκοι

*Το 1683 υπήρχε μια διαμάχη ανάμεσα στον Ιεροδίκη και τους κάτοικους της περιοχής του Σαριγκίολ η οποία λύθηκε με Αυτοκρατορικό φιρμάνι στο οποίο οι κάτοικοι του Τοπτσιλαρ χαρακτηριζόταν ντα << Ραγιάδες >>

Να σημειώσουμε ότι ραγιάς στην ιστορία χαρακτηριζόταν ο μη Μουσουλμάνος υπόδουλος υπήκοος της Οθωμανικής Aυτοκρατορίας: Xριστιανοί / Εβραίοι / Έλληνες / Aρμένιοι ραγιάδες.

Ο όρος “ραγιάς” καταργήθηκε με σουλτανικό διάταγμα στα 1856 ως υβριστικός.

*Το 1886 υπήρχαν 60 οικογένειες Οθωμανών ,υπάρχει τέμενος και οθωμανική σχολή

*Το 1913 υπήρχαν 846 κάτοικοι 433 άνδρες και 413 γυναίκες

*Το 1928 υπήρχαν 245 οικογένειες με 884 άτομα από αυτές οι 54 οικογένειες ήταν Θρακιώτικες ,3 Μικρασιατικές και 188 Ποντιακές από την Ματσούκα ,το Καρά Σου Νικομήδειας την Ροδεστό Θράκης κ,α.

* ΙΣΤΟΡΙΑ

Ελάχιστες πληροφορίες βρήκαμε για το Φρούριο και τον οικισμό που προϋπήρχε στην θέση του κάστρου που ισοπεδώθηκε .

ι. Δεν γνωρίζουμε πότε ιδρύθηκε.

Περίοδο των συγκρούσεων και είναι το μόνο γραπτό κείμενο που το αναφέρει

Το φρούριο στάθηκε μέχρι την οθωμανική εισβολή, η οποία μετά την κατοχή το 1398 ισοπεδώθηκε.

Μόνον από την περίοδο σύγκρουσης του Δεσποτάτου της Ηπείρου και της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας βρεθήκαν αποσπάσματα της ιστορικής διαδρομής

Η Αυτοκρατορία της Νίκαιας και το Δεσποτάτο της Ηπείρου ήταν δύο διάδοχα κράτη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και συγκρούονταν συχνά στα Βαλκάνια κατά τον 13ο αιώνα. Αυτές οι συγκρούσεις αφορούσαν κυρίως τον έλεγχο πρώην βυζαντινών εδαφών, ιδίως στην Ελλάδα και τη Μακεδονία. Βασικά γεγονότα περιλαμβάνουν τη σύγκρουση Ηπείρου-Νίκαιας (1257-1259), η οποία χαρακτηρίστηκε από συμμαχίες και μάχες όπως η Πελαγονία, και την τελική αποκατάσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης το 1261 από τη Νίκαια, η οποία έφερε μια περίοδο σχετικής ειρήνης μεταξύ της Ηπείρου και της αναστηλωμένης αυτοκρατορίας.

Στις συγκρούσεις που έγιναν μεταξύ της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας και του Δεσποτάτου της Στην Ήπειρο, τα ενεργά φρούρια που υπήρχαν εκείνη την εποχή έπαιξαν σημαντικό ρόλο, και στην Άνω Μακεδονία, μεταξύ αυτών ήταν το Φρούριο Σταριδόλων, το οποίο υπήρχε σε οχυρωμένη θέση της πρώην κοινότητας του Αγίου Δημητρίου Κοζάνης.

*Το Δεσποτάτο της Ηπείρου

Το Δεσποτάτο της Ηπείρου ( μεσαιωνικά ελληνικά : Δεσποτάτο τῆς Ἠπείρου ) ήταν ένα από τα διάδοχα ελληνικά κράτη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας που ιδρύθηκε μετά την Δ΄ Σταυροφορία το 1204 από έναν κλάδο της δυναστείας των Αγγέλων . Ισχυρίστηκε ότι ήταν ο νόμιμος διάδοχος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας κατά τον επακόλουθο αγώνα για την Κωνσταντινούπολη , μαζί με την Αυτοκρατορία της Νίκαιας και την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας . Οι ηγεμόνες του αυτοανακηρύχθηκαν για λίγο Αυτοκράτορες το 1227–1242 (κατά τη διάρκεια της οποίας ονομάζεται συχνότερα Αυτοκρατορία της Θεσσαλονίκης ). Ο όρος «Δεσποτάτο της Ηπείρου» είναι, όπως και η ίδια η «Βυζαντινή Αυτοκρατορία», μια σύγχρονη ιστοριογραφική σύμβαση και όχι ένα όνομα που χρησιμοποιούνταν εκείνη την εποχή.

Το Δεσποτάτο είχε ως κέντρο την περιοχή της Ηπείρου , περιλαμβάνοντας επίσης την Αλβανία και το δυτικό τμήμα της ελληνικής Μακεδονίας , καθώς και τη Θεσσαλία και τη δυτική Ελλάδα μέχρι τη Ναύπακτο . Μέσω μιας πολιτικής επιθετικής επέκτασης υπό τον Θεόδωρο Κομνηνό Δούκα, το Δεσποτάτο της Ηπείρου ενσωμάτωσε για λίγο και την κεντρική Μακεδονία , με την ίδρυση της Αυτοκρατορίας της Θεσσαλονίκης το 1224, και τη Θράκη μέχρι το Διδυμότειχο και την Αδριανούπολη , και βρισκόταν στα πρόθυρα της ανακατάληψης της Κωνσταντινούπολης και της αποκατάστασης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας πριν από τη Μάχη της Κλοκοτνίτσας το 1230, όπου ηττήθηκε από τη Βουλγαρική Αυτοκρατορία .

*Η Αυτοκρατορία της Νίκαιας

Η Αυτοκρατορία της Νίκαιας ήταν η μεγαλύτερη από τις τρεις βυζαντινές απομεινάρια κράτη που ιδρύθηκαν από την αριστοκρατία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας , η οποία έφυγε όταν η Κωνσταντινούπολη καταλήφθηκε από τις δυτικοευρωπαϊκές και βενετικές ένοπλες δυνάμεις κατά τη διάρκεια της Δ’ Σταυροφορίας , ένα στρατιωτικό γεγονός γνωστό ως η Άλωση της Κωνσταντινούπολης . Όπως και τα άλλα βυζαντινά απομεινάρια κράτη που σχηματίστηκαν λόγω της διάσπασης της αυτοκρατορίας το 1204, όπως η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας και το Δεσποτάτο της Ηπείρου , ήταν συνέχεια του ανατολικού μισού της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που επέζησε μέχρι και τον Μεσαίωνα . Ένα τέταρτο κράτος, γνωστό στην ιστοριογραφία ως Λατινική Αυτοκρατορία , ιδρύθηκε από έναν στρατό Σταυροφόρων και τη Δημοκρατία της Βενετίας μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης και των γύρω περιοχών.

Αυτοκρατορία της Νίκαιας

*Βυζαντινή Αυτοκρατορία υπό τη δυναστεία των Παλαιολόγων

Ιδρύθηκε από την οικογένεια Λάσκαρη και διήρκεσε από το 1204 έως το 1261, όταν οι Νίκαιοι αποκατέστησαν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία μετά την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Έτσι, η Αυτοκρατορία της Νίκαιας θεωρείται άμεση συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, καθώς ανέλαβε πλήρως τους παραδοσιακούς τίτλους και την κυβέρνηση των Βυζαντινών το 1205.

ο Δεσποτάτο της Ηπείρου αμφισβήτησε την αξίωση το 1224 και έγινε η Αυτοκρατορία της Θεσσαλονίκης , αλλά αναγκάστηκε να αποκηρύξει την αξίωσή της από τους Νίκαιους το 1242.

Το 1261 ο αυτοκράτορας της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας κατόρθωσε την επανάκτηση της Κωνσταντινούπολης, κατέλυσε τη Λατινική αυτοκρατορία και επανασύστησε τη Βυζαντινή αυτοκρατορία.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΣΤΑ ΣΤΑΡΙΔΟΛΑ

Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ότι ανήκε “Στο κράτος της Ηπείρου”

τη μεταβυζαντινή περίοδο.

1. Υπάρχει η «Έμμετρος Ιστορία» του Εφραίμ του Μοναχού, όπου αναφέρεται:

* «Φρουράν τε πρός τήν άκραν διακοσίους οπλίτας καί ψιλούς καταλιπών καί ηγεμόνα τή πόλει Λυζικόν Γεώργιον, κράτιστον δοκούντα τά πολέμια καί συνετόν, εις Βέρροιαν επανήει. Προσεχώρουν δέ καί αμαχεί τά περί ‘Έδεσσαν καί Βέρροιαν φρούρια καί αι πολίχναι τά τε Σταρίδολα * λεγόμενον καί ή Πέτρα καί ό Σωσκος * καί ή Δεύρη,

ετι τε ο Όστροβός καί τά Νότια. Καί εκ των Θετταλίας πολιχνίων τό Λυκοστόμιον λεγόμενον καί τό Κάστρον».

— Μετάφραση στα νέα Ελληνικά–

«Φύλαγαν την άκρη με διακόσιους οπλίτες και μικρό ιππικό και τον κυβερνήτη της πόλης, Γεώργιο του Λυσία, που κράτησε τις μάχες και επέστρεψε σοφά στη Βέρροια. Επίσης, ενώθηκαν και κατέλαβαν τα φρούρια γύρω από την Έδεσσα και τη Βέρροια και τις πόλεις ΣΤΑΡΙΔΟΛΑ* που ονομάζονταν Πέτρα και ΣΟΣΚΟΣ** και Δεβρή, καθώς και τον Όστροβο και το Νότο. Και από τις πόλεις της Θετταλίας, το Λυκοστόμιο που ονομαζόταν Κάστρο.»

2….. Το Πατριαρχείο και τον Αυτοκράτορα της Νίκαιας, οι οποίες είχαν πληγεί από τη στέψη του Θεόδωρου Δούκα, και είδε το 1239, να αγκυροβολεί στη Δημητριάδα και κατέχει τα Φάρσαλα, τη Λάρισα και τον Πλαταμώνα. Τελικά κατέληξε σε συμφωνία με τον αδελφό του και αποφεύχθηκε ένας εμφύλιος πόλεμος. Ο Μανουήλ

έγινε ηγεμόνας της Θεσσαλίας, ενώ ο Θεόδωρος εγκαταστάθηκε στην Έδεσσα και είχε τον έλεγχο δύο κάστρων στη Δυτική Μακεδονία, του Όστροβο και της Σταρίδολα. >>

3,,,,, Η Ακροπολίτης μας δίνει τις πληροφορίες << για τα Βοδενά (Έδεσσα) και τον Σταρίδολα, τον Στράβωνα και αυτούς του Δημητρίου, πατέρα του Μιχαήλ και θείου του Άγγελου, που κατείχε τον Θεόδωρο. Η παραπάνω περιγραφή απεικονίζει μια περιοχή που κατείχε από τον Θεόδωρο Άγγελο Δούκα πάτερα του Δημητρίου .

. Η Έδεσσα, η Άρνισσα και τα Σταριδόλα ήταν μια γεωγραφική περιοχή που ανήκε στον θείο του Μιχαήλ Β΄ της Ηπείρου.

* ΕΥΡΗΜΑΤΑ *

Στην περιοχή έχουν εντοπιστεί οι προϊστορικοί συνοικισμοί της “Μεγάλης και της Μικράς Τούμπας” που έχουν κηρυχθεί από το 1961 ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία και αρχαιολογικοί χώροι.

Στον Άγιο Δημήτριο και στα δύο γειτονικά χωριά Ακρινή και Ρυάκιο, βρέθηκαν διάσπαρτες ανάγλυφες επιγραφές με την Κυβέλη, τον Ηρακλή και τη Διά γεγονός που υποδηλώνει την κατοίκηση της περιοχής από την αρχαιότητα και προφανώς η παρουσία φρουρίου στην τη θέση αυτή ήταν απαραίτητοι καθώς το πέρασμα από τη Βέροια προς την Έδεσσα και την Άρνισσα από τη δυτική πλευρά του Βερμίου περνούσε από εκεί, καθώς είναι γνωστό ότι στη θέση όπου υπήρχαν το όρος Άσκιο και το Βέρμιο, υπήρχε η κίτρινη λίμνη ή λίμνη Σαριγκιόλα.

1 *Άγιος Δημήτριος

Βρέθηκε :

Ανάγλυφο της Κυβέλης με την επιγραφή Κ̣λεονείκη Μητρὶ θεῶν.

Στον Άγιο Δημήτριο Κοζάνης

Αναθηματική επιγραφή στην Μητέρα θεών του 2ος – 3ος μ.Χ. αιώνα .

Πρόκειται για μαρμάρινη αναθηματική στήλη με ανάγλυφη παράσταση Κυβέλης καθισμένης σε θρόνο με τύμπανο στο υψωμένο αριστερό της χέρι. Δεξιά και αριστερά από το θρόνο, από ένα λιοντάρι.

Διαστάσεις: 0,22×0,075×0,118.

2. *Ρυάκιον

Το Ρυακιον και ο Άγιος Δημήτριος είναι 2 οικισμοί που τους χωρίζει ένας χείμαρρος,ουσιαστικά πρόκειται για μια κοινοτική ενότητα.

Βρέθηκε :

Αναθηματική στον Ηρακλή Κυναγίδα . Επιγραφή στο επάνω μέρος αριστερά και δεξιά από την κεφαλή.

<<Ἔτ̣ο̣υ̣ς γνρ´ Στα ˹δ˺ με ς Μηριγένου Ἡρακλεῖ Κυναγίδαι εὐχήν. >>

Ημερομηνία: 5/6 μ.Χ.

Μαρμάρινη ανάγλυφη αναθηματική στήλη με αψιδωτή απόληξη, απολεπισμένη επάνω αριστερά, ελλιπής κάτω και δεξιά. Παράσταση γυμνού Ηρακλή σε ελαφρά στροφή προς τα δεξιά, στον τύπο του Ηρακλή Farnese, με απολεπισμένη την κεφαλή και τον αριστερό βραχίονα. Λείπει το κάτω μέρος των ποδιών από το ύψος των κνημών. Ο ήρωας στηρίζει το σώμα στο ρόπαλο και φέρει το δεξί του χέρι πίσω στην οσφύ.

Διαστάσεις: 0,51×0,26×0,07.

3, Ακρινή

Η απόσταση Ακρινής -Αγίου Δημητρίου είναι περίπου 2χλμ.

Εκεί βρέθηκε ανάγλυφη επιγραφή Αναθηματική στον Δία Ύψιστο .

<<Διὶ Ὑψίστω̣[ι] Ἀρτε μ[ · · ] καὶ Νει κ[ά]- νωρ οἱ [Νεικάνορος]

εὐχήν. Περίπου 2ος π.Χ. αιωνα Ακρινή / Εορδαία

Μαρμάρινη ανάγλυφη αναθηματική στήλη με αψιδωτή απόληξη. Παράσταση από τα δεξιά προς τα αριστερά, γενειοφόρου και ιματιοφόρου Διός, ο οποίος στρέφεται ελαφρά προς τα αριστερά. Ο θεός κρατά με το δεξί του χέρι ομφαλωτή φιάλη πάνω από το βωμό και με το αριστερό του συγκρατεί το ιμάτιο. Πίσω από το βωμό αρράβδωτος δωρικός κίονας, επάνω στον οποίο αετός.Διαστάσεις: 0,35×0,155×0,27.

4. Εύια ?

Η αρχαία πόλη Εύια

Κατά την διάνοιξη της Εγνατίας οδού, στον κόμβο Πολυμύλου βρεθήκαν τα υπολείμματα μιας αρχαίας Ελληνιστικής πολύς που έλεγχε το πέρασμα από την Κάτω στην Άνω Μακεδονία. Εικάζεται ότι ήταν η πόλη Εύια.

Πρόκειται για τειχισμένο ελληνιστικό οικισμό του 4ου αιώνα π.Χ., όπως δείχνει το αποκαλυφθέν τμήμα τείχους, πλάτους 2,5μ. και μήκους τουλάχιστον 36 μέτρων .

Εντύπωση έκαναν στο νοτιοανατολικό όριο του οικισμού οι συνολικά πέντε κλίβανοι: τρεις ορθογώνιοι και δύο κυκλικοί. Ένας από τους κλιβάνους ξεχωρίζει οντάς 1,50μ. ύψος, με εσχάρα, τμήμα θόλου και θολωτή είσοδο στο στόμιο. Στις 2 μεριες της της εισόδου υπήρχαν θέσεις που προοριζόταν για ψήσιμο μεγάλων αγγείων και κεραμίδων. Η απόσταση ανάμεσα στα Σταρειδωλα και την Ευια δεν ξεπερνά τα 6 χλμ και αυτό δείχνει την ευρωστία και των γύρω πόλεων από την ηδη εικαζόμενη Ευιά .

ΣΗΜΕΡΑ

Ο Άγιος Δημήτριος είναι ορεινό χωριό στην Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης με υψόμετρο 780 μέτρα .

Το 1991 είχε 1.031 κατοίκους το 2001 είχε 989 και το 2011 είχε μόνον 830 κάτοικους .

Στον Αγίω Δημήτριο ανιστορήθηκε η Ι. Μ. Αγίου Ιωάννου Βαζελώνος του Ποντίου .

* ******* ΤΟ ΚΑΤΟΙΚΙΣΙΜΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΔΡΕΠΑΝΟΥ *********

Αλλες ονομασίες : Δρέπανον, Τερπάν Κογιόυ , Γεροτομουσλί , Καρά Αντζιλάρ ή Καρατζιλάρ. Anciler Kara ciler , Δρέπανον .

Ο οικισμός του Δρεπάνου βρίσκεται σε απόσταση 8 χλμ. βορειοανατολικά της Κοζάνης, σε υψόμετρο 650 μέτρων.

Πίσω ακριβώς από τον οικισμό και σε μεγαλύτερο υψόμετρο βρισκόταν το φρούριο του Δρεπάνου στο οποίο εκτός από την φρουρά έμεναν οι κάτοικοι που καλλιεργούσαν την γη ή έκτρεφαν τα γίδια και τα πρόβατα

Το φρούριο αυτό είχε σαν σκοπό να ελέγχει το νότιο τμήμα της λίμνης Σαριγκιολ και την διέλευση στρατοί και εμπορεύματα από την Βέροια προς την σημερινή Σιάτιστα .

Αυτό γινόταν μέχρι το τέλος του 14ου αιώνα έως ότου οι Οθωμανοί κατέκτησαν την περιοχή και το ισοπέδωσαν, έχοντας εν τω μεταξύ αντισταθεί στην κατάληψη του, από το φόβο επαναφοράς των Ελλήνων κάτοικων και δημιουργίας θύλακα αντίστασης .

Εκτός από αυτό το καστρί στην κτηματική περιοχή του Δρεπάνου υπήρχε και το φρούριο του Ακ τεπε που δεν ήταν άλλα από το κάστρο στον λόφο του Αγίου Ελευθερίου που ήταν ένα λατρευτικό κέντρο στην αρχαιότητα του Διός του Κρονιδι και στα προπύλαια του βρισκόταν ο ναός του ημίθεου Ηρακλή .

Το λατρευτικό κέντρο ήταν ενεργό από την προϊστορική εποχή μέχρι τους Ρωμαϊκούς χρόνους .

Πολλοί αρχαιολόγοι θεωρούσαν ότι εκεί βρισκόταν και η ακρόπολη της πόλης που έλεγαν ότι βρισκόταν στην θέση της Κοζάνης χωρίς όμως να αναφέρουν το όνομα της Τύρισσα. (Η απόσταση σε ευθεία γραμμή από την Κοζάνη είναι 6 χλμ και από το Δρέπανο 1 χλμ. )

ΟΝΟΜΑ

Τα ονόματα του σημερινού οικισμού που γνωρίζουμε από το παρελθόν ήταν .

Δρέπανον, Τερπάν Κογιόυ , Γεροτομουσλί , Καρά Αντζιλάρ ή Καρατζιλάρ. Anciler Kara ciler , Δρέπανον .

–Δρέπανον

Η λέξη δρέπανον έχει καθαρά Ελληνική προέλευση και προέρχεται από το ρήμα δρέπω με επίθεμα το Ελλάνικο -ανον όποτε δρέπ(ω) +-ανον = Δρέπανον

δρέπω σημαίνει θερίζω ,κόβω αλλά και απολαμβάνω .

Εξ’ ου και το εργαλείο το δρεπάνι (για τον θερισμό) ,και το συνώνυμο το δρεπάνη το ξίφος με καμπύλο σχήμα

— Τερπάν Κογιόυ .η Γεροτομουσλι

Προέλευση από την Τουρκική γλωσσά το πρώτο και με παραφθορά της Ελληνικής ονομασίας

— Καρά Αντζιλάρ ή Καρατζιλάρ. Anciler Kara ciler

Την ονομασία Καρατζιλάρ την πήρε όταν Κονιάροι. εγκαταστάθηκαν στο χωρίο μετά το 1519 που σήμαινε

Anciler = Μέλισσες και Kara Anciler ή Karaciler = Μαύρες Μέλισσες ΄,που έμεινε Καρατζιλάρ μέχρι και το 1927 που άλλαξαν τα τοπωνυμία. Και επανήλθε η ονομασία Δρέπανον

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ

Οι κάτοικοι του Φρουρίου μέχρι την επέλαση των Οθωμανών ήταν ‘Ελληνες Χριστιανοί .

Μετ εγκαταστάθηκαν στις αρχές του 14ου αιώνα στην τότε νεοϊδρυθείσα Κόζιανη, όπου και προέκυψε μία από τις αρχικές πληθυσμιακές ομάδες της νέας πόλης.

Στο χωριό απέμειναν μόνο οι μουσουλμάνοι κάτοικοι, ενώ μετά την καταστολή της Επανάστασης του Σαχκουλί στη Μικρά Ασία το 1511, εγκαταστάθηκαν και Κονιάροι.

Υπάρχει μια φήμη που κατέγραψε ο Λίουφης και στο βιβλίο του ,που δεν φαίνεται να έχει ισχυρή βάση ότι το όνομα της νέας πόλης της Κόζιανης που ουσιαστικά μέχρι τότε υπήρχαν μόνον οι νέοι οικισμοί στην Τζαμαρα και την Σκρκα δόθηκε από Δρεπανιωτη βοσκό που έχασε μια κατσίκα από το κοπάδι του και την αναζητούσε στους λόφους της σημερινής Κοζάνης φωνάζοντας την λέξη << κόζα >>

Η λέξη Κόζα σημαίνει στα Σλαύβικα κατσίκα ,στα Τουρκικά κόζα σημαίνει καρυδιά ,δεδομένου ότι στην περιοχή από ότι φαίνεται και από τις επιγραφές μιλούσαν Ελληνικά , η εκδοχή αυτή η φήμη , ότι προέλευση του ονόματος της Κοζάνης από τον Δρεπανιώτη αμφισβητείται.

ΙΣΤΟΡΙΑ

Η περιοχή του Δρεπάνου αποτελούσε από την αρχαιότητα επίκαιρη θέση. Υπήρχε στην ίδια περιοχή φρούριο με το όνομα Δρέπανο από τους Ελληνιστικούς χρόνους με βάση τα ευρήματα. Βόρεια του χωριού υπήρχε η αποξηραμένη σήμερα, Κίτρινη Λίμνη (Σαρή γκιολ).

Το Φρούριο του Δρεπάνου διατηρήθηκε έως τα Βυζαντινά χρόνια ως αμυντική θέση Καταληφθείτε από τους Οθωμανούς το 1390 και ισοπεδώθηκε προκείμενου να μην ξαναμπούν μέσα οι Ελένες και αντισταθούν και πάλι .

Αρχικά εγκαταστάθηκαν μουσουλμάνοι Γιουρούκοι στο χωριό.

Με τη Συνθήκη της Λωζάνης, οι μουσουλμάνοι κάτοικοι προσέφυγαν στην Τουρκία, ενώ στο Δρέπανο εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από τη Θράκη, τον Πόντο και τη Μικρά Ασία.

ΕΥΡΗΜΑΤΑ

— Το φρούριο του Δρεπάνου

Υπήρχε η άποψη το φρούριο κατασκευάστηκε στους με το όνομα Δρέπανο από τους Ελληνιστικούς χρόνους

Το Φρούριο του Δρεπάνου διατηρήθηκε έως τα Βυζαντινά χρόνια ως αμυντική θέση. Με την κατάκτηση του φρουρίου από τους Οθωμανούς (1390), η ευρύτερη περιοχή πήρε την ονομασία Εγρί Μπουτζάκ,, ενώ ο οικισμός αποτελούσε την έδρα του μπέη του Εγρί Μπουτζάκ, περιοχή που περιελάμβανε 30 χωριά. Αρχικά εγκαταστάθηκαν μουσουλμάνοι Γιουρούκοι στο χωριό.

Δεν απέμεινε τίποτα μια και τα ερείπια του έγιναν οι λίθοι έγιναν οικοδομικό υλικό των σπιτιών που κατασκευάστηκαν κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας

–Κυβέλη —

Μέσα στο Δρέπανο βρέθηκε το ανάγλυφο με επιγραφή και με παράσταση της Κυβέλης

ΕΑΜ 095: Αναθηματική στη Μητέρα Θεών

Ημερομηνία: 2ος – 1ος π.Χ. αι.

Μαρμάρινο αναθηματικό ανάγλυφο, θραυσμένο επάνω δεξιά και κάτω αριστερά και απολεπισμένο επάνω αριστερά και κάτω δεξιά. Διαστάσεων : 0,35×0,305×0,055.

Ανάγλυφη επιγραφή

Λυσίστρατος Λιμ̣ναίου Μητρὶ Θεῶν.

Κυβέλη και Ατυς

Βρέθηκε στο Δρέπανο Κοζάνης στη θέση Τερπάν Μαχαλέ, κοντά στο χωριό Καρατζιλάρ, σημ. Δρέπανο 31 Αυγούστου 1914

–Στο λόφο του Αγίου Ελευθερίου ή Λόφο του Διός του Κρονίδη

Για το λόφο του Αγίου Ελευθερίου αναφερθήκαμε στο πρώτο βιβλίο της Ιστορίας της Κοζάνης που γράψαμε και ήδη έχει εκδοθεί .

Στην σημερινή δημοσίευση θα καταθέσουμε την άποψη της κ. Καραμητσου -Μεντεσιδου που βρίσκεται κατατιθέμενη στην βιβλιογραφία και επίσης ενός ακόμη άνθρωπο που έφυγε από την ζωή που πολλά πονήματα βρίσκουμε κυρίως στα Ελιμειακα.

*Λόφος Αγίου Ελευθερίου

— Η κ. Μεντεσίδου

Η κ. Μεντεσίδου πρώην διευθύντρια της Αρχαιολογικής υπηρεσίας Κοζάνης έγγραφε :

<< Τα αρχαιολογικά ευρήματα αποδεικνύονται ότι στο ύψωμα του Αγίου Ελευθερίου υπήρχε συνοικισμός από την εποχή του χαλκού έως την εποχή του σιδήρου.

Αργά, στα ιστορικά χρόνια, το ύψωμα οχυρώθηκε με τείχος και όπως φαίνεται από τα ενεπίγραφα αναθηματικά ανάγλυφα, που εντοπίστηκαν στην περιοχή, απέκτησε και ιερό.

Στα κλασικά χρόνια και κατά τη διάρκεια της ρωμαιοκρατίας ο οικισμός της Κοζάνης. διαμορφώθηκε οριστικά πλέον.

Το κλασικό και ρωμαϊκό νεκροταφείο, όπου ανακαλύφθηκαν πολλά μετάλλινα αντικείμενα, ασημένια αγγεία, χρυσά κοσμήματα, σιδερένια όπλα, πήλινα αγγεία κ.λπ., τα διεσπαρμένα ευρήματα μέσα στη σημερινή πόλη και τα υπολείμματα σπιτιών του 3ου αι. π.Χ., στο ύψωμα του Αγίου Ελευθερίου, επιβεβαιώνουν την ύπαρξη μόνιμης εγκατάστασης· ωστόσο δεν είναι γνωστή η ονομασία της αρχαίας πόλης που βρισκόταν στη θέση της Κοζάνης.

— Άποψη του αείμνηστου Αργ. Μ. Κούντουρα

Ο δε αείμνηστος Αργύριος Μεν. Κούντουρας έγραφε ;

<<Στο βόρειο μέρος δεσπόζει ο «λόφος του Αγίου Ελευθερίου» με τη γύρω του περιοχή.

Η ονομασία που χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι του Δρεπάνου ήταν Ακ Τεπέ. Κατά τις ανασκαφές του Σεπτεμβρίου του έτους 1965 στο λόφο, που διενεργήθηκαν μόνο στη δυτική και την ανατολική πλευρά, (…λόγω περιορισμένης πιστώσεως), μετά την έρευνα που έγινε στο επίπεδο του λόφου, διαπιστώθηκε η ύπαρξη Ακρόπολης με τείχος.

Βρέθηκε, ακόμη, και ναός στο επίπεδο του λόφου, καθώς και κατοικίες στη δυτική πλαγιά, νοτιότερα της βρύσης”.

Στο επίπεδο του λόφου σώζεται ο τοιχοβάτης ναού του 13ου αι. π.Χ.

Κοντά στο ναό, ανευρέθηκε επιγραφή, που αναφέρει, ότι ο ναός ήταν αφιερωμένος στον Δία Ύψιστο

*(ΔΙΙ ΥΨΙΣΤΩ).

Στον τοιχοβάτη του αρχαίου ναού χτίστηκε, το 1919, ο ναός του Αγ. Ελευθερίου, ακολουθώντας, πιστά, το περίγραμμα του τοιχοβάτη.

Εδώ, υπάρχουν και άλλες 3 επιγραφές που γράφουν :

*ΥΨΙΣΤΙΙ ΟΡΕΣΤΗΣ ΛΙΜΝΑΙΟΥ. (3) -Επιγραφή, που ανάγεται στα μέσα του 2ου π.Χ. αι.,

*ΠΟΛΥΣΤΡΑΤΟΣ ΑΤΤΑΛΟΥ ΕΡΑΡΡΙΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙ ΠΡΟΠΥΛΑΙ ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΡΙΑ. (4) , επιγραφή που ανάγεται στον 2ο-1ο αι. π.Χ..

*ΙΙ ΚΡΟΝΙΗ ΙΟΜΗΗΣ ΙΟΝΥΣΙΟΥ ΕΥΧΗΝ. Στον λόφο του Αγίου Ελευθερίου στην Κοζάνη βρίσκονται αρχαιολογικά ευρήματα που χρονολογούνται . Ανάμεσα στα ευρήματα περιλαμβάνονται ερείπια οικοδομημάτων, ένας βωμός, τμήμα υδραγωγείου, αγάλματα, νομίσματα, τάφοι και βάσεις κιόνων.

Τα ευρήματα αυτά υποδεικνύουν ότι η περιοχή ήταν κατοικημένη και είχε σημαντική δραστηριότητα στη Ρωμαϊκή εποχή.

Η θέση του λόφου, σε συνδυασμό με τα ευρήματα, υποδηλώνει ότι μπορεί να ήταν ένα σημαντικό σημείο στην αρχαία Κοζάνη.

Επιπλέον, τα ευρήματα στην περιοχή του Αγίου Ελευθερίου ενισχύουν την ιστορική σημασία της Κοζάνης, καθώς δείχνουν ότι η πόλη είχε παρουσία και εξέλιξη σε διάφορες ιστορικές περιόδους, από την αρχαιότητα μέχρι τη Ρωμαϊκή εποχή και πέρα. >>

ΣΗΜΕΡΑ

Σήμερα το Δρέπανο Κοζάνης είναι χωριό του δήμου Κοζάνης

Συντεταγμένες: 40°20′52.1″N 21°49′40.1″E

Υψόμετρο 695 μέτρα

Πληθυσμός Μόνιμος 1.134 (2021 )

Σήμερα, το Δρέπανο αποτελεί συγκοινωνιακό κόμβο κατά μήκος της Εγνατίας οδού ,