Εφέτος στο Καρναβάλι της Κοζάνης επισκέφτηκε πολύς κόσμος θυμίζοντας τις παλιές ωραίες εποχές. Η παράδοση των εορτών των Απόκρεω συνεχίζεται επί αιώνες και η μοναδικότητα του Φανού με τα σκαμπρόζικα τραγούδια, χορεύοντας όλοι γύρω στο φανό, προσελκύει ανθρώπους κάθε ηλικίας. Μάλιστα, στα παλιά χρόνια τα μασκαραλιάτ’κα τραγούδια τα έλεγαν μετά της δώδεκα το βράδυ, αφού αποχωρούσαν οι γυναίκες από το φανό. Εδώ θα καταγράψω μερικές παρατηρήσεις για το εφετινό καρναβάλι.
1. Είδα λοιπόν στους Φανούς οι χορευτές να κρατούν γκλίτσες και να τις ανεμίζουν, μία ενέργεια που δεν έχει καμία σχέση με την παράδοση των Φανών. Τι είναι ο Φανός; Χορός κτηνοτρόφων και τζιουμπαναραίων; Μάλιστα, στον «τρανό χορό» που γίνεται κάθε χρόνο στη Βλάστη και τη Σαμαρίνα από τους κτηνοτρόφους δεν χρησιμοποιούν ποτέ γκλίτσα. Οφείλουμε να σεβόμαστε την παράδοση του λαού μας και ουδείς έχει το δικαίωμα να παραποιεί να μεταβάλει την αυθεντικότητα. Ο λαός είναι πιστός στις πλούσιες παραδόσεις των προγόνων μας που ζουν στις καρδιές των Κοζανιτών. Να φροντίσουν οι σύλλογοι που λειτουργούν τους Φανούς να μην επαναληφθεί απερίσκεπτη επιπολαιότητα, που προσβάλλει την αγνότητα και την ομορφιά του παραδοσιακού χορού των Φανών.
2. Η φίλη μου Φανή Φτάκα-Τσικριτζή έγραφε, μετά την ανακοίνωση, ότι δεν θα λειτουργήσει φέτος ο φανός «το Κεραμαριό», τον οποίο και περιέγραφε αναφέροντας και τον φανό από τα Μουγδαναθ΄κα. Ονομάζει τη γειτονιά Μπουντανάθκα. Έχω γράψει κατά το παρελθόν πως η γειτονιά ονομάζεται Μουγδανάθ΄κα από κάποιον κάτοικο της γειτονιάς, ονόματι Μπογδάνος, που έγινε ηγεμόνας της Μολδαβίας (στο παλαιότερο άρθρο μου σημείωσα και το όνομά του και άλλα στοιχεία). Ο γ.γ. του συλλόγου Μουγδανάθ’κα έδωσε ανακοίνωση στις 25.2.2023 ότι η γειτονιά λέγεται Μπουγδανάθ’κα και περιέγραψε πώς προέκυψε το όνομα. Ο Φανός στα Μπουγδανάθ’κα ήταν πολύ παλιός, προ του ’40, και γινότανε στην οδό Ζαλόγγου. Έχω προσωπική αντίληψη, γιατί εκεί έμεινε ο παππούς μου και πηγαίναμε οικογενειακώς στον Φανό. Αργότερα μεταφέρθηκε στη μικρή πλατεία, εκεί που διέρχονται οι οδοί Ζαλόγγου και Χειμάρας, όπου γίνεται ο Φανός, που καταλήγουν στην οδό Τράντα. Είχα προτείνει να ονομαστεί η μικρή πλατεία όπου γίνεται ο Φανός στο όνομα του Ντιόντιου του Αγράμματου Πατιά, που αναβίωσε τον Φανό μαζί με τον Παναγιώτη Χατζηδάμο και έγραφε ηθογραφήματα στο ιδίωμα. Στους φανούς ντυνότανε γιαγιά, Ζιόλια, που την παρίστανε εκπληκτικά.
Αναφέρει η κ. Φανή Τσικριτζή και πολλά ονόματα των Φανών, Κεραμαριό και Μπουνταναθ΄κα, (επικράτησε να αποκαλούν τη γειτονιά μπουντανάθ’κα –Λάθος) στους οποίους Φανούς τραγουδούσαν όντως περίφημοι τραγουδιστές. Άλλωστε, το τραγούδι είναι ο βασικός εκφραστής του Φανού. Αναφέρει και το όνομα Τσιμπέρη στον Φανό «το Κεραμαριό». Ήταν γείτονάς μου, στην οδό Παύλου Χαρίση, της γνωστής πολυμελούς οικογένειας. Μάλιστα, ένας από τα παιδιά της οικογένειας, ο Γιώργος, ήταν συμμαθητής μου στο Α΄ Δημοτικό σχολείο. Τον συνάντησα το 1995 στην Αυστραλία, όταν είχα πάει προσκαλεσμένος του συλλόγου Κοζανιτών Μελβούρνης «Ο Λασσάνης». Είχε δημιουργήσει μεγάλο θερμοκήπιο στη Μελβούρνη. Στη φωτογραφία το θερμοκήπιο, όπου ο Γιώργος κρατάει στην αγκαλιά τον εγγονό του, και μια άλλη φωτογραφία στον σύλλογο Κοζανιτών, σε πανηγύρι στη γιορτή της Αγίας Άννας (25.7.1995). Οι συμπατριώτες μας μετανάστες δεν ξεχνούν το εκκλησάκι της Αγίας Άννας στον χαμηλό Αϊ-Λιά. Για την ιστορία του ναΐσκου έγραψα παλαιότερα. Η παράδοση λέει ότι έφεραν την εικόνα της Αγίας Άννας οι άνθρωποι που είχαν έρθει περί το έτος 1600 από τα Ακροκέραυνα της Βορείου Ηπείρου και εγκαταστάθηκαν στη Σκ’ρκα, και ότι είχαν προστάτιδα την Αγία Άννα. Κάνω μεγάλη περιγραφή για το εκκλησάκι της Αγίας Άννας στο βιβλίο μου «Κοζανίτικες Εικόνες». Επίσης, να προσθέσω ότι ο Γιώργος Τσιμπέρης μεταφέρει τον Φανό «το Κεραμαριό» στην Αυστραλία, σε δικό του χώρο, όπου άναβε το Φανό, και συμμετέχει και ο σύλλογος Κοζανιτών Μελβούρνης, στον Φανό τραγουδούσαν τραγούδια που ήξεραν. Ο Γ. Τσιμπέρης βέβαια σέρνει τον χορό.
3. Η συνάντηση των εκπροσώπων των Φανών την Καθαρά Δευτέρα στο πάρκο του Αγίου Δημητρίου, όπου ο Δήμαρχος τιμούσε τους οργανωτές των Φανών, δεν επαναλαμβάνεται πλέον. Δεν γνωρίζω γιατί σταμάτησε. Η επιτροπή με επικεφαλής το Δήμαρχο στα προηγούμενα χρόνια επισκέπτονταν τους Φανούς και αξιολογούσε ποιος ήταν ο καλύτερος Φανός και ποιο ήταν το καλύτερο τραγούδι και την επομένη στο πάρκο του Αγίου Δημητρίου συγκεντρώνονταν όλοι οι Φανοί και απονέμονταν βραβεία. Ήταν μια συνέχεια των Φανών, δείγμα ότι αποτελούσαν εξέχουσα λαϊκή παράδοση. Η συνάντηση αυτή προσέδιδε πανηγυρικό τόνο στους Φανούς. Δημοσιεύω μία φωτογραφία του 1938 με οκτώ γέροντες την Καθαρά Δευτέρα να κάθονται στο πάρκο του Αγίου Δημητρίου, για να δούνε τη βράβευση των Φανών. Ήταν σημαντικό γεγονός τα χρόνια εκείνα. Γράφω τα ονόματα:(από αριστερά) Γ. Μπαμπαράγκας 105 ετών, εργάτης αμπελιών, Δημ. Μέλλιος, πεταλωτής αλόγων, Ν. Μπαμπαράγκας, 102 ετών, μουταφτσής ( τεχνίτης που ύφαινε προϊόντα από γιδόμαλλο), Γ. Μπιλιώνης, καραγωγέας (όρθιος), Ν. Κωσταρέλας, ποδηλατάς, Χρ. Γκούμας ταχυδρόμος (οι δύο τελευταίοι μας είναι άγνωστοι).
Ασχολήθηκα με τα καρναβάλια και τους Φανούς επί πενήντα χρόνια. Από τη δεκαετία του 1950 ο ευεργέτης της Κοζάνης αείμνηστος Γ. Τιάλιος ανέλαβε και συγκρότησε μια επιτροπή προετοιμασίας για την αναβίωση των εκδηλώσεων της Αποκριάς στην Κοζάνη. Νεαρός τότε, ήμουν κι εγώ μέλος της επιτροπής και συνέχισα επί 50 χρόνια να συμμετέχω σε επιτροπές και σε κάθε δράση σχετική με τις Απόκριες. Πηγαίναμε και στο πάρκο του Αγίου Δημητρίου για την απονομή των βραβεύσεων. Να θυμίσω ότι το1965 ο παπάς από το Σουφλάρ (Καπνοχώρι)έκαψε το βράδυ του Σαββάτου στην πλατεία τον βασιλιά Καρνάβαλο, είχε τοποθετηθεί στην κεντρική πλατεία που ήταν η θέση του τη μικρή αποκριά. Είχε κυκλοφορήσει και σχετικό τραγούδι. «ου παπάς απ΄ του Σουφλάρ’(Καπνοχώρι) έκαψιν του Καρναβάλ’». Μετά την απόσυρσή μου από τις επιτροπές δεν έπαυσα να επισκέπτομαι τούς Φανούς. Κατέληγα στον Φανό «το πηγάδ’ απ΄το Κεραμαριό», στον οποίο είμαι επίτιμο μέλος του συλλόγου, και στον Φανό Μπουγδανάθ’κα, τακτικό μέλος του συλλόγου. Έχω γράψει για τα καρναβάλια και τον Φανό από πού προήλθαν ποιο έτος και τη σημασία των εορτών, το περιεχόμενο των εκδηλώσεων της Αποκριάς, στις οποίες βέβαια εκφράζεται η λαϊκή ψυχή.
4. Διάβασα στην έγκριτη εφημερίδα «Πρωϊνός Λόγος» (21.2.2023)ότι πραγματοποιήθηκε το 2ο ΚοΖani Festival στον ρυθμό του «Έντεκα» από τον Λαογραφικό όμιλο Κοζάνης «Φίλοι της παράδοσης». Υπάρχουν Ελληνικές λέξεις στην πλούσια ελληνική γλώσσα, δεν χρειάζονται ξένες στην παράδοσή μας. Έχουμε τις λέξεις Συνάντηση, Γιορτή, Πανηγύρι, που μπορούν να χρησιμοποιούν οι λαογραφικοί όμιλοι, που καλλιεργούν τους παραδοσιακούς χορούς και δη το «Έντικα»(Κοζανιστί).Πρέπει να τηρούμε πιστά τη λαϊκή παράδοση. Έχω τη γνώμη ότι δεν θάπρεπε να γίνουν οι εκδηλώσεις του παραδοσιακού χορού την περίοδο των Απόκρεω, αλλά σε άλλη περίοδο του χρόνου που θα έχει μεγαλύτερη συμμετοχή του κόσμου και προβολή του παραδοσιακού του χορού.
Γιάννης Κορκάς
Φωτογραφίες:
1.Ο Γ. Τσιμπέρης στο θερμοκήπιό του.
2. Ο Γ. Τσιμπέρης στην Εκδήλωση του σύλλογο Κοζανιτών Μελβούρνης ο Λασσάνης, μαζί ο Γιάννης Κορκάς και άλλα μέλη του συλλόγου.
3. Οι γέροντες στο πάρκο του Αγίου Δημητρίου το 1938 καθαρά Δευτέρα.
