Ζούμε σε καιρούς ρευστών καταστάσεων, ραγδαίων αλλαγών, σαθρών διαδικασιών κοινωνικής συνοχής, με απανωτά δείγματα βίας και ανομίας παντού γύρω μας. Εγκληματικότητα, φτώχεια, αβεβαιότητα, ανασφάλεια, σαν να ζούμε σε ένα ταπί ρουλάν που αυξάνει διαρκώς ταχύτητα! Μια δύσκολη κι άβολη κατάσταση που είναι για όλους μας δυσνόητη και φαίνεται να μας απειλεί σαν κύματα τσουνάμι ολοένα και πιο σαρωτικά.
Στις εξωτερικές απειλές η μόνη άμυνα είναι η εσωτερική συνοχή κι αλληλεγγύη, σε αυτό συμβάλουν οι θεσμοί, κοινωνικοί και πολιτειακοί. Ο Ισοκράτης ήδη από τους ελληνιστικούς χρόνους είχε διακρίνει πως «Το της πόλεως όλης ήθος, ομοιούται τοις άρχουσιν». Δηλαδή πως το ήθος των πολιτών ταυτίζεται με αυτό των αρχόντων τους. Είναι τα πρώτα τείχη ισχύος κατά κάθε απειλής ο ανθρώπινος παράγοντας της ηγεσίας.
Μεταξύ ψηφοφόρου – πολίτη και «αρχόντων» – πολιτικής εξουσίας υπάρχει μία αλληλεπίδραση που καθορίζει το ήθος της πολιτείας.
Και πολιτεία δεν είναι μόνον οι νόμοι, οι θεσμοί και οι εκλογές αλλά και τα πρόσωπα που έχουν συμφέροντα, ιδεολογία, επιδιώξεις και συμπεριφορές που διδάσκουν τρόπους κι αξίες ή το αντίθετο. Αποτελούν, δηλαδή, οι αρχές και οι πολίτες πρότυπα πολιτικής απαξίωσης και καταδίκης. Κρίνουν και κρίνονται από τα πεπραγμένα τους και τη συμπεριφορά τους.
Κρίνεται αναγκαία μία συστοίχηση πολιτών και πολιτικών γιατί μέσα από αυτήν διαμορφώνεται το συλλογικό ήθος αλλά και το υπόβαθρο της δημοκρατίας.
Οι πολιτικοί κρίνονται ως κατάλληλοι να διαχειριστούν το δημόσιο συμφέρον με την ψήφο εμπιστοσύνης που σε καμιά περίπτωση δεν επιτρέπει δόξα ή επευφημία για τους πολιτικούς άρχοντες πριν την τελική «λογοδοσία» τους. Ο θεσμός της λογοδοσίας (εύθυνα) συνιστούσε τον κορυφαίο θεσμό για την αθηναϊκή δημοκρατία για να αποτρέπει τις οικονομικές ατασθαλίες και τις πολιτικές παρεκτροπές (βλέψεις τυραννικής επιβολής). Γι’ αυτό η αντιπολίτευση έχει καταξιωμένο λόγο κριτικής, ώστε η διαφάνεια να εξασφαλίζεται ως προς το δημόσιο συμφέρον και να διαφυλάσσεται η ακεραιότητα των προσωρινών ηγεμόνων κι εκλεγμένων αρχόντων.
Όπως στην αρχαία Αθήνα έτσι και σήμερα το φαινόμενο της δημαγωγίας, της παραπλάνησης, της χειραγώγησης, είναι όχι μόνο υπαρκτός κίνδυνος, αλλά είναι το ίδιο το σύστημα διακυβέρνησης, που στηρίζεται σε αυτούς ακριβώς τους μηχανισμούς πειθαναγκασμού, το λεγόμενο πολιτικό μάρκετινγκ. Τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα υποδεικνύουν τους υποψήφιους και τα κανάλια, ο τύπος, ο κρατικός μηχανισμός, τα πελατειακά σχήματα ευθυγραμμίζονται για να καρπωθούν προνόμια εξουσίας μαζί με τους επαγγελματίες πολιτικούς.
Η έντεχνα προικοδοτούμενη με δημόσιους πόρους παραπληροφόρηση, τα Fake Νews και η ιδεολογική κομματική ποδηγέτηση, είναι οι κυρίαρχοι μηχανισμοί αναπαραγωγής του παραγοντισμού επαγγελματιών της πολιτικής, που εξαθλιώνει τους πολίτες και υποβιβάζει τους πολιτικούς στο ρόλο του ενεργούμενου, εντεταλμένου μιας σκιώδους εξουσίας που υπερβαίνει την πολιτική σφαίρα: η οικονομία κάνει κουμάντο.
Η δημοκρατία, όμως, έχει ανάγκη από πολιτικούς «όρθιους» και όχι «ορθούμενους» από οικονομικά συμφέροντα αόρατα στους πολίτες υπό τον μανδύα των εκλεγμένων πολιτικών τους, που δήθεν εξασφαλίζουν το δημόσιο συμφέρον, ενώ πρακτικά ίσως εξυπηρετούν τα ιδιωτικά αφεντικά τους με μυστικές δοσοληψίες.
Η δόξα λοιπόν δεν έρχεται με την ανάληψη ενός δημόσιου ρόλου, με την εκλογή του υποψηφίου, αλλά μετά την ολοκλήρωση της θητείας, με τον απολογισμό του πολιτικού έργου, μετά την κατάθεση ουσιαστικής μαρτυρίας προς το δημόσιο συμφέρον που υπηρέτησε ο καθένας από το πόστο ευθύνης του. Για παράδειγμα, η απορρόφηση δημοτικών πόρων για έργα και η υλοποίησή τους δεν σημαίνει αυτόματα κατάθεση έργου προς το δημόσιο συμφέρον, μπορεί να κρύβει κέρδη για ιδιώτες που χρησιμοποιούν το δημόσιο ως πρόσχημα ιδιωτικής κερδοσκοπίας. Το αποτέλεσμα της ωφέλειας το κρίνουν τελικά οι πολίτες με την ψήφο τους και την κριτική την εκφράζουν οι πολιτικοί, οι πολίτες και οι θεσμικές συλλογικότητες των κοινωνικών τάξεων.
Η δημοκρατία λειτουργεί και τρέφεται από τον πολιτικό ορθολογισμό κι από την δημιουργική κριτική, τη σύνθεση απόψεων και όχι από τις πολιτικές θωπείες, ψεύδη, μυθοπλασίες, δόγματα. Όταν αποκρύπτονται προπαγανδιστικά τα τρωτά των κυβερνητικών έργων και οι αστοχίες ή η ανεπάρκεια των πολιτικών, υπό τον φόβο των συνεπειών της άσκησης εξουσίας και λογοκρισίας, τότε η δημοκρατία βαλτώνει και η πολιτική υφίσταται μία συνεχή υποβάθμιση, αντικαθιστάται από μια άλλου τύπου διαχείριση με γνώμονα τις προσωπικές επιδιώξεις, τους καριερισμούς, τη διαφθορά.
Το αποτέλεσμα της αυτάρεσκης αυτοπροβολής και κολακείας των πολιτικών από τη μια και η ανοχή των πολιτών στην ανεπάρκεια των αρχόντων από την άλλη, βυθίζει τους ταγούς της εξουσίας σε έναν «πολιτικό ναρκισσισμό» και εγκλωβίζουν το τοπίο σε ένα ασφυκτικό, ανελεύθερο, συντηρητικό και ξεπερασμένο πλαίσιο σκέψης και δράσης προσωπικών ανταγωνισμών, που στα μέρη μας θυμίζει τον μεσαιωνικό φεουδαλισμό, τον πρόσφατο κοτζαμπασισμό.
Ο πολίτης ψηφίζει τον υποψήφιο από τον οποίο περιμένει κατάθεση έργου και πνοής για τον τόπο και χαίρεται για την εκλογή του. Γρήγορα όμως αντιλαμβάνεται πως οι υποσχέσεις ήταν δυσανάλογες των πραγματικών ικανοτήτων ή ακόμα και αντίθετων συμφερόντων ως προς τον δημόσιο ρόλο του εκλεγμένου. Τότε ο πολιτικός γίνεται αντιπαθητικός κι αν η διαφθορά είναι γενικευμένη όλη η πολιτική καθίσταται απογοητευτική και απωθητική, θεωρείται χώρος ενασχόλησης απατεώνων και φαιδρών πολιτικάντηδων.
Εκεί εμφανίζεται τότε το καρκίνωμα του λαϊκισμού που θέλει να ανατρέψει τη “γραφειοκρατία της πολιτικής” και να επιβάλλει την αυθαιρεσία του αυθορμητισμού, της αναρχίας που προκαλεί απλώς την εμπέδωση της οικονομίας της ζούγκλας με τους άδικους ταξικούς κανόνες της και καταργεί την κοινωνία, αποσαθρώνει την πολιτεία.
Στον τόπο που γεννήθηκε η Δημοκρατία υπάρχει ελάχιστη προσοχή στο πρόβλημα συμμετοχής των πολιτών στους δημοκρατικούς θεσμούς δυστυχώς. Η σημερινή πολιτική ιεραρχία καταργεί ντε φάκτο τη λογοδοσία, αναιρεί τη λαϊκή συμμετοχή των πολιτών στις αποφάσεις που τους αφορούν, επιβάλλουν με την προπαγάνδα τους σκοπούς της παρασιτικής επιβίωσης των επαγγελματιών της πολιτικής, στις πλάτες των αφελών ψηφοφόρων τους.
Το έλλειμμα ουσιαστικής Δημοκρατίας με ισχυρούς θεσμούς ελέγχου και η χαμηλή ποιότητα πολιτικού λόγου στην Ελλάδα θυμίζουν Βουλγαρία, Μακεδονία, Αλβανία, Τουρκία κι όχι Ευρώπη. Το χάσμα παραμένει μεγάλο και καθυστερεί η προγραμματισμένη από τους μεγάλους κι εμπνευσμένους Έλληνες πολιτικούς μας, ευρωπαϊκή σύγκλιση.
Ευάγγελος Αλεξανδρής
Εκπαιδευτικός, Κοινωνιολόγος, Δημοσιογράφος.
