ΤΟ ΒΑΛΤΑΔΩΡΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΕΝΤΡΟ ΜΟΡΦΩΣΕΩΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΕΙΑΣ. Η ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΟΥ ΠΟΡΕΙΑ.
Από το βιβλίο του τ. Γυμνασιάρχη Παναγιώτη Ζ. Παπαδόπουλου
Το νεόδμητο Βαλταδώρειο Γυμνάσιο, στην αυγή του 20ου αιώνα, είναι ένα περικαλλές εκπαιδευτικό ίδρυμα, αληθινό στολίδι στην καρδιά της Κοζάνη. Από το σχολικό έτος 1900-1901 είναι έτοιμο να υποδεχθεί τους νεαρούς έφηβους, μαθητές και μαθήτριες. Όνειρο και καημός κάθε γονιού είναι να σπουδάσει τα παιδιά του στο Βαλταδώρειο, που προοιωνίζεται ένα λαμπρό μέλλον στο χώρο της μέσης εκπαίδευσης. Και πραγματικά στα τόσα χρόνια λειτουργίας του ανταποκρίθηκε πέρα για πέρα στην αποστολή του και έγραψε λαμπρή ιστορία. Στην πολύχρονη πορεία του υπήρξε κέντρο μάθησης και παιδείας τόσων και τόσων γενεών, που καταξιώθηκαν στη ζωή και στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία, ως υπουργοί, βουλευτές, νομάρχες, δήμαρχοι, ανώτατοι δικαστές, καθηγητές ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, στρατηγοί, ανώτατοι διοικητικοί υπάλληλοι, γιατροί, δικηγόροι, εκπαιδευτικοί, μηχανικοί κλπ. Αλλά και στα γράμματα και στις τέχνες και γενικά σε όλα τα επαγγέλματα. Εξίσου μεγάλη υπήρξε η πολιτισμική και κοινωνική του προσφορά, καθώς και η σημαντική συμβολή του στην ανάπτυξη του αθλητισμού.
Μέσα στην ιστορική του διαδρομή και σε ανάλογες ευκαιρίες και περιστάσεις, μαθητικοί ερασιτεχνικοί «θίασοι» έπαιξαν επί σκηνής θεατρικά έργα ποικίλου ρεπερτορίου. Επίσης δόθηκαν μαθητικές μουσικές συναυλίες, εκθέσεις μαθητικής ζωγραφικής και λογοτεχνικού βιβλίου κ.α.
Στον κοινωνικό τομέα η δράση του ιδρύματος είναι αξιόλογη. Μαθητές και μαθήτριές του πλαισίωσαν στο παρελθόν και συνεχίζουν και σήμερα τις ερανικές επιτροπές υπέρ του Ε.Ε.Σ., συμμετέχουν στον αντικαρκινικό αγώνα και με τον οβολό τους αγοράζουν τετράδια και κάρτες της UNICEF, παγκόσμιας οργάνωσης στα πλαίσια του ΟΗΕ, που έργο της είναι η ποικιλόμορφη βοήθεια των φτωχών και αναξιοπαθούντων παιδιών του τρίτου κόσμου.
Θα ήταν μεγάλη παράλειψη αν δεν αναφερθούμε στη μεγάλη συμβολή αυτού του σχολείου στην ανάπτυξη του αθλητισμού της περιοχής μας. Το Βαλταδώρειο υπήρξε αληθινή δεξαμενή τροφοδοσίας των αθλητικών σωματείων της Κοζάνης με αξιόλογους αθλητές σε όλα τα αγωνίσματα και ιδιαίτερα στον κλασικό αθλητισμό. Τις παλιές ποδοσφαιρικές ομάδες της Κοζάνης του «Μακεδονικού» και του «Ολυμπιακού» τις συγκροτούσαν κύρια μαθητές ή απόφοιτοι του Βαλταδωρείου Γυμνασίου. Τέλος θα πρέπει να τονίσουμε την πλούσια συνεισφορά των μαθητών στην ενίσχυση και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος με τις δενδροφυτεύσεις και τον καθαρισμό των δημόσιων χώρων και ιδιαίτερα στις μέρες μας με τη συγκέντρωση στο σχολείο χαρτιού και άλλων υλικών που ανακυκλώνονται.
Προκειμένου να παρουσιάσουμε ορθολογικά και μεθοδολογικά τις ποικίλες δραστηριότητες του γυμνασίου από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα, καθώς και τις θεσμικές αλλαγές, τις καινοτομίες και τις μεταρρυθμίσεις του εκπαιδευτικού συστήματος, θα επιμερίσουμε τα εκατό και πλέον χρόνια λειτουργίας του σε δεκαετίες από το 1900, που αποτελεί την αφετηρία της ιστορικής του πορείας.
ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1900-1910
Κατά την ανωτέρω περίοδο ο Μακεδονικός Ελληνισμός περνάει μια από τις πιο κρίσιμες καμπές της ιστορίας του. Τα καταχθόνια σχέδια των Σλάβων για την υποταγή της Μακεδονίας και την προσάρτησή της στο βουλγαρικό κράτος εφαρμόζονται στο ακέραιο. Οι Βούλγαροι κομιτατζήδες οργώνουν το μακεδονικό χώρο και εφαρμόζοντας τις εντολές της Σόφιας κατατρομοκρατούν τον Ελληνικό πληθυσμό με διώξεις, σφαγές και λεηλασίες, που παίρνουν τη μορφή άγριας βαρβαρότητας. Μπροστά σ’ αυτόν το θανάσιμο κίνδυνο σύσσωμος ο λαός της Κοζάνης και της γύρω περιοχής ξεσηκώνεται, παίρνει τα όπλα και δίνει τον υπέρ πάντων αγώνα.. Σ’ αυτήν την πάλη, που τελικά βρίσκει την πλήρη δικαίωσή της με το «αίμα των ηρώων και των μαρτύρων» οι εκπαιδευτικοί πρωτοστατούν στις επάλξεις του εθνικού χρέους. Ο «χαλκέντερος» Γυμνασιάρχης Λιούφης και οι καθηγητές Ιωάννης Παπασιώπης, Νικόλαος Μαλούτας, που φιλοξένησε στο σπίτι του τον Παύλο Μελά και ο Δημήτριος Καραπατσίδης αποτελούν το βασικό πυρήνα της «Μακεδονικής Άμυνας», μυστικής οργάνωσης, που καθοδηγεί, ενθαρρύνει και συντονίζει τη δράση των μαχητών του Μακεδονικού Αγώνα. Παράλληλα με την εθνική τους αποστολή δεν εγκαταλείπουν, ούτε για λίγο τα εκπαιδευτικά τους καθήκοντα. Ο Λιούφης με την πλούσια εκπαιδευτική του εμπειρία εργάζεται σκληρά και οργανώνει το νεοσύστατο Γυμνάσιο.
Στην πρώτη τάξη του Γυμνασίου εγγράφονται τα αγόρια που προέρχονται από τις δυο αστικές σχολές και τα κορίτσια από το Παρθεναγωγείο, ύστερα από επιτυχείς εισιτήριες εξετάσεις. Κατά την περίοδο αυτή η Α’ αστική σχολή στεγάζεται στον κάτω όροφο του διδακτηρίου του Γυμνασίου και το Γυμνάσιο στον άνω όροφο. Τα ωρολόγια και αναλυτικά προγράμματα συντάσσονται από το σύλλογο των καθηγητών και εγκρίνονται από την εφορεία των σχολείων. Τα μαθήματα που διδάσκονται είναι: Μαθηματικά, ιερά,, ιστορία, γαλλικά, φιλοσοφικά, τουρκικά, καλλιγραφία, ιχνογραφία, γεωγραφία, εκκλησιαστική μουσική. Αργότερα προστέθηκαν η κοσμογραφία και η γυμναστική. Η βαθμολογική κλίμακα είναι η δεκάβαθμη με άριστα το 10 μέχρι το σχολικό έτος 1936-37. Από τότε μέχρι σήμερα τα μαθήματα βαθμολογούνται με την εικοσάβαθμη κλίματα.
ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1910-1920. Σύντομη πολιτική επισκόπηση
Πριν περάσουν λίγα χρόνια από την κατάπαυση των εχθροπραξιών μεταξύ των εμπολέμων κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα (1903-1908), νέα συγκλονιστικά γεγονότα σηματοδοτούν των ανωτέρω περίοδο: Οι Βαλκανικοί πόλεμοι (1912-13) και ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος (1914-18). Η Κοζάνη, ύστερα από την ιστορική μάχη του Σαρανταπόρου ελευθερώθηκε από το ζυγό της Οθωμανικής τυραννίας στις 11 Οκτωβρίου 1912.
Με τους Βαλκανικούς πολέμους ο Ελληνικός στρατός, αφού εξουδετέρωσε τις αντιστάσεις των Τούρκων και Βουλγάρων κατακτητών απελευθέρωσε πολλά εθνικά εδάφη, τα οποία εντάχθηκαν στον κορμό του Ελληνικού κράτους.
Το άλλο κοσμοϊστορικό γεγονός είναι ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος. Η χώρα μας συντάχθηκε με το μέρος των συμμάχων της Αντάντ, κατόπιν έντονης πολιτικής διαμάχης μεταξύ του τότε βασιλιά Κωνσταντίνου και του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου. Οι θυσίες και η κοινωνική αναστάτωση που έφερε η ανάμειξη της χώρας στον πόλεμο αποζημιώθηκαν λόγω της απελευθέρωσης και ενσωμάτωσης στον εθνικό κορμό της Θράκης, Ίμβρου και Τενέδου και της αυτοδιάθεσης της ευρύτερης περιοχής Σμύρνης. Έτσι με τη συνθήκη του Νεϊγύ (1919) και των Σεβρών (1920) δημιουργείται η Μεγάλη Ελλάδα «των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών».
Εκπαίδευση
Η ζωή όμως συνεχίζεται και η Κοζάνη επιδίδεται στα ειρηνικά της έργα. Στα εκπαιδευτικά ιδρύματα η «μάχη» δίνεται στις αίθουσες διδασκαλίας. Τα σχολεία εξακολουθούν να λειτουργούν, για δυο χρόνια μετά την απελευθέρωση, με το παλιό καθεστώς εποπτείας και διοίκησης, ώσπου να οργανωθεί και να λειτουργήσει στην πόλη ο κρατικός μηχανισμός με βάση τους νόμους και τους θεσμούς του ελεύθερου Ελληνικού κράτους. Στο εξής – μετά το 1914 – τα εκπαιδευτικά ιδρύματα χρηματοδοτούνται και εποπτεύονται από το υπουργείο Παιδείας. Η ίδρυση και λειτουργία σχολείων, ο διορισμός εκπαιδευτικών, τα ωρολόγια και αναλυτικά προγράμματα και βιβλία υπάγονται στην αρμοδιότητα του ανωτέρω υπουργείου.
Το 1914 αποπερατώθηκε το κτίριο του Παρθεναγωγείου, αρχιτεκτονικό αριστούργημα νεοκλασικού ρυθμού, στο κέντρο της πόλης, εκεί όπου στεγάζονται σήμερα τα 3ο και 4ο δημοτικά σχολεία. Την ίδια χρονιά οι Αστικές σχολές αρρένων μετονομάζονται σε δημοτικά σχολεία αρρένων, ενώ τα Παρθεναγωγεία αλλάζουν και αυτά όνομα και στο εξής λέγονται δημοτικά σχολεία θηλέων. Οι απόφοιτοι αυτών των σχολείων μπορούν να εγγραφούν και να φοιτήσουν στο γυμνάσιο κατόπιν επιτυχών εισιτηρίων εξετάσεων.
