ΤΟ ΞΕΣΠΑΣΜΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΑΚΟΛΟΥΘΕΣ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ

Προτού ακόμη ξεσπάσει η επανάσταση στην κυρίως Ελλάδα, μπορούμε να
διαπιστώσουμε τον πολυεθνικό χαρακτήρα του επαναστατικού στρατού του
Αλέξανδρου Υψηλάντη κατά την εξέγερση στη Μολδοβλαχία. Αν εξετάσουμε ένα
κατάλογο ο οποίος φυλάσσεται στην Οδησσό, και περιλαμβάνει τα ονόματα 1000
περίπου, σε σύνολο 7.000, επαναστατών που πέρασαν τον Προύθο, μετά την
καταστολή της επανάστασης, οι μισοί μόνο (503) δηλώνονται ως Έλληνες32. Οι
υπόλοιποι δηλώθηκαν κυρίως ως Βούλγαροι, Μολδαβοί, Σέρβοι, Ρώσοι , ενώ
επιπλέον εκπροσωπήθηκαν και άλλες 37 εθνικοτήτες33 .
Η αποτυχία της πρώτης αυτής φάσης της επανάστασης, δε θα εμποδίσει
πολλούς Ευρωπαίους, κυρίως Γερμανούς, Γάλλους, Άγγλους και Ιταλούς, αλλά και
μερικούς Αμερικανούς, να συρρεύσουν στον ελληνικό χώρο, για να αγωνιστούν στο
πλευρό των Ελλήνων. Η συγκυρία άλλωστε ήταν ιδανική, αφού το 1815 είχαν
τελειώσει οι ναπολεόντειοι πόλεμοι, και υπήρχε ένα άνεργο, πεπειραμένο στον
πόλεμο ανθρώπινο δυναμικό, το οποίο μπορούσε να αξιοποιήσει την πείρα του σε ένα
πόλεμο ο οποίος τους υποσχόταν δόξα, αξιώματα και χρήματα34. Η προαναφερθείσα
κατηγορία δεν περιελάμβανε όλους τους Φιλέλληνες, υπήρξαν και εκείνοι που
έσπευσαν να αγωνιστούν για ιδεολογικούς λόγους, καθώς κυρίαρχο ήταν τότε το
κίνημα του ρομαντισμού. Γεγονός όμως είναι ότι πολλοί και από τις δύο κατηγορίες
δεν άντεχαν τις ιδιαίτερα σκληρές συνθήκες, την αταξία που επικρατούσε, και τη
διάψευση των φιλοδοξιών τους, και είτε έφευγαν πίσω στις πατρίδες τους, είτε
περνούσαν στο αντίπαλο στράτευμα, κυρίως στον τακτικό στρατό του Ιμπραήμ,
αναπληρώνονταν όμως άμεσα από άλλους που κατέφθαναν στις ελληνικές ακτές35.
Εκτός από αυτούς τους μετανιωμένους Φιλέλληνες, τα οθωμανικά στρατεύματα
πολυεθνικά και αυτά, είχαν στις τάξεις τους αρκετούς Αλβανούς, και αργότερα με την
εισβολή του Ιμπραήμ, Αιγυπτίους.
32 Νικολάι Τοντόροφ, Η βαλκανική διάσταση της επανάστασης του 1821 (η περίπτωση του Βουλγάρων),
Αθήνα 1982, σ.173
33 ο.π. σ183
34 Απόστολος Βακαλόπουλος, Ιστορία του νέου ελληνισμού Τ.6, Θεσσαλονίκη 1982, σ.993
35 ο.π. σ.997-998

Το κύμα των Φιλελλήνων συνοδευόταν από μία αντίστοιχη κίνηση
επιστροφής στον ελληνικό χώρο των λογίων, των ανθρώπων δηλαδή που είχαν
εγκαταλείψει την Ελλάδα είτε για να σπουδάσουν στην Ευρώπη36, είτε για να
εργαστούν εκεί σε διάφορες εμπορικές επιχειρήσεις37. Το μορφωμένο αυτό
ανθρώπινο δυναμικό στελέχωσε τη διοικητική μηχανή του εμπόλεμου κράτους, και
ξεχώριζε από τη μεγάλη μάζα του αναλφάβητου ελληνικού λαού. Μαζί με τους
λογίους ήλθαν στην Ελλάδα και κάποιοι Φαναριώτες, από την Πόλη, τις
Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και την Ευρώπη, άνθρωποι όπως ο Μαυροκορδάτος και ο
Δημήτριος Υψηλάντης, οι οποίοι με την πολιτική τους εμπειρία πρωταγωνίστησαν
στη διοίκηση και τη διπλωματία του Αγώνα38.
Οι πολεμικές συγκρούσεις και τα δεινά που επέφεραν, προκάλεσαν τον
εκπατρισμό του μουσουλμανικού πληθυσμού των περιοχών που συμπεριλήφθηκε στο
νέο ελληνικό κράτος. Οι περισσότεροι μουσουλμάνοι της υπαίθρου οχυρώθηκαν
αρχικά σε κάστρα και μεγάλες πόλεις. Άλλοι μουσουλμάνοι αναζήτησαν καταφύγιο
σε ουδέτερες περιοχές όπως στα Ιόνια Νησιά, ενώ οι κάτοικοι του Λάλα Ηλείας,
7.000 άνθρωποι αλβανικής καταγωγής, γνωρίζουμε ότι αφού υποδέχθηκαν τους
διωγμένους Γαστουναίους μουσουλμάνους, έδωσαν σημαντικές μάχες με τους
επαναστάτες39 , και κατέφυγαν αρχικά στην Πάτρα, μετά το 1830 εγκαταστάθηκαν
στον καζά Βέροιας, και τελικά το 1835 στη Βάρνα της Βουλγαρίας40. Υπήρξαν και
περιπτώσεις όπου κάποιοι αλλαξοπίστησαν, και έγιναν χριστιανοί για να παραμείνουν
στις περιοχές όπου διέμεναν41. Σε άλλες περιπτώσεις, όσοι μουσουλμάνοι δεν
έπεφταν θύματα της εκδικητικής διάθεσης των επαναστατών, και όπου τηρούνταν οι
συμφωνίες εκκένωσης των κάστρων, μεταφέρονταν με ελληνικά πλοία στην
μικρασιατική ακτή, όπως στην περίπτωση της εκπόρθησης των κάστρων του
Ναυπλίου και της Μονεμβασιάς42. Βέβαια υπάρχουν μαρτυρίες ειδικά για τη
Μονεμβασιά, ότι κάποιοι μουσουλμάνοι είτε γιατί φοβήθηκαν τα αντίποινα, είτε γιατί
πίστεψαν στην κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, είτε γιατί είχαν
36 Απόστολος Βακαλόπουλος, ο.π. σ.972
37 ο.π. σ.975
38 ο.π. σ.983-984
39 Τάσος Αθ.Γριτσόπουλος, «Η Ιστορία της Γαστούνης», Πελοποννησιακά, 23 (1998), σ.587-600
40 Κώστας Κόμης, «Προσφυγικές μετακινήσεις, πολεμικές καταστροφές και νέες εγκαταστάσεις», στο
Ιστορία του Νέου Ελληνισμού1770-2000 Τ.3, επιμέλεια Παναγιωτόπουλος, Αθήνα 2003, σ.236 «
41 Παναγιώτα Μοσχονά «Προβλήματα Τούρκων Μονεμβασιάς κατά το 1828», Λακωνικαί Σπουδαί, 5
(1980), σ.59
42 Νικηφόρος Μοσχόπουλος, Ιστορία της ελληνικής επαναστάσεως, κατά τους Τούρκους ιστοριογράφους
εν αντιπαραβολή και προς τους Έλληνας ιστορικούς, Αθήνα 1960, σ.168, 302

χριστιανούς συγγενείς, είχαν παραμείνει στο κάστρο καθ’ όλη τη διάρκεια του
επανάστασης, και απευθύνθηκαν το 1828 με επιστολές στον τότε κυβερνήτη
Καποδίστρια ώστε να προωθηθούν και αυτοί στη Μικρά Ασία43 .
43 Παναγιώτα Μοσχονά «Προβλήματα Τούρκων…, ο.π. σ.49-59

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΕΑΡΙΝΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ 2009-2010
1821: ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑΣ
ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΟΥΚΟΣ