(από το βιβλίο του Τσιαμήτρου Κ. Γιάννη, ‘Βλαχοχώρια του Α. Βερμίου’, εκδόσεις iWrite, 2020, σελ. 509-511)
Ο Τρανός χορός (Κόρλου μάρι) ή Κοινοτικός ή Γενικός χορός είναι κάτι που γίνονταν εδώ και αιώνες στα βλαχοχώρια της Ελλάδας αλλά και σε όλα τα υπόλοιπα χωριά της Ηπείρου, της Θεσσαλίας και γενικότερα της Ελλάδας. Ο σεβασμός στην παράδοση σε όλα τα επίπεδα (χορός, έθιμα, τραγούδια, κοινωνική ζωή, εργασία, αρχιτεκτονική κλπ) για αιώνες ήταν κάτι το ιερό.
Σμίξη, 1996. Τρανός χορός στον Αγιο Αθανάσιο, αρχ. Τσιαμήτρος Κ Γιάννης
Περιβόλι 1901, χορός στο Κ.΄ινικ(ι), Φωτό Αφοι Μανάκια
Τσιάτσιος, στη Σαμαρίνα, αρχές 20ου αιώνα
Έτσι, οι βλαχόφωνοι, ιδιαίτερα στα βλαχοχώρια των Γρεβενών (Σαμαρίνα, Σμίξη, Αβδέλλα, Περιβόλι), παρά το γεγονός ότι έχει εκλείψει ο παραδοσιακός τρόπος ζωής (αστικοποίηση κλπ.) και τα χωριά ως επί το πλείστον είναι πλέον παραθεριστικά, εν τούτοις, συνεχίζουν με ευλάβεια να πραγματοποιούν το Τρανό χορό, συνήθως στην αυλή της Εκκλησίας του Πολιούχου Αγίου του χωριού ή στην πλατεία ή σε κάποιον ειδικό χώρο (π.χ. Κίνικ(ι) στο Περιβόλι, Γκόρτσο Ζάβα στη Σμίξη κλπ).
Το άτρωτο σχοινί, το σχοινί της παράδοσης, που το ύφαιναν οι γενιές μέσα στους αιώνες, δεν έχει σπάσει ακόμα στα χωριά αυτά και όλοι μαζί, εκείνη την ώρα, δένουν τα χέρια τους σαν ένδειξη της ενότητας, της αλληλεγγύης της κοινότητας.
Πολύ σπάνια, σήμερα, βλέπουμε το φαινόμενο αυτό στα χωριά της Ελλάδας, δηλαδή, την απόδοση των χορών με ταυτόχρονο τραγούδι και με την απουσία μουσικών οργάνων σε αυθεντική μορφή και όχι σε αναβίωση. Τα τραγούδια, λοιπόν, αυτά αποδίδονται στην ελληνική γλώσσα.
Από τα τέλη της δεκαετίας του ’80, κάθε καλοκαίρι σχεδόν με μεράκι και με δικά μου έξοδα, σκαρφαλώνω σε αυτά τα περήφανα βλαχοχώρια, από όπου οι βλαχόφωνοι του Ανατολικού Βερμίου κατάγονται, και καταγράφω (με οπτικοαουστικά μέσα) τα τραγούδια του Τρανού χορού (όχι όψιμη απασχόληση).
Στο συνεχές μου ερώτημα στους γεροντότερους, γιατί να μην υπάρχει κάποιο τραγούδι σε βλάχικο στίχο, η απάντηση από αυτούς ήτανε πάντοτε η ίδια: «Στον Τρανό χορό πάντα τραγουδούσαμε στα ελληνικά, έτσι τα βρήκαμε. Έτσι τόχουμε!». Κατέληξα λοιπόν στο συμπέρασμα ότι, το τελετουργικό, έναντι του κοσμικού, έχει μεγαλύτερη δύναμη στην παράδοση, όπως δηλαδή συμβαίνει και στην Εκκλησία.
Προς Θεού, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχαν και δεν υπάρχουν τραγούδια στα βλάχικα!! Ασφαλώς και υπήρχαν, όμως, κατά τη γνώμη μας, ήταν λιγοστά και αυτά όχι στον Τρανό χορό! (Από ότι πληροφορήθηκα από ηλικιωμένο παλιότερα υπήρχε – τώρα δεν υπάρχει – ένα τραγούδι σε βλάχικο στίχο στη Σαμαρίνα στον Τρανό της χορό).
Τονίζουμε αυτό το γεγονός (τα πλείστα των τραγουδιών των βλαχοφώνων είναι στην ελληνική γλώσσα), περισσότερο για την ενημέρωση των νέων, γιατί τον τελευταίο καιρό οι νέοι, που αγαπάνε το βλάχικο τραγούδι, είναι δέκτες τραγουδιών μόνο σε βλάχικο στίχο από cd που κυκλοφορούνε.
Κι εμένα μου αρέσει να τραγουδώ στα βλάχικα, είναι όμορφο και με ενθουσιάζει, είναι ένας πολύ ωραίος τρόπος να μάθει κανείς τη γλώσσα, όμως, οι νέοι πρέπει να γνωρίζουν ότι ο στίχος των τραγουδιών σε βλάχικο στίχο δεν είναι και ούτε ήταν μονόδρομος.
Και επειδή, ο ερευνητής πρέπει να είναι αντικειμενικός και όσα γράφει πρέπει να τα στοιχειοθετεί με απόλυτα ντοκουμέντα και αποδείξεις, παραθέτω παρακάτω μόνο μερικούς από τους τίτλους (όχι όλα τα τραγούδια για ευνόητους λόγους) των τραγουδιών, που συγκέντρωσα από τους Τρανούς χορούς των βλαχοχωριών των Γρεβενών. Η θεματολογία αυτών των τραγουδιών παρατηρείται σε όλα τα μέρη της Ελλάδας, πράγμα που ενισχύει τα μέγιστα την πεποίθηση ότι οι Αρμάνοι/Βλάχοι αποτελούν γνησιότατο κομμάτι του Ελληνισμού:
1. ΣΑΜΑΡΙΝΑ (1989)
Τραγούδια του Δεκαπενταύγουστου στον «Τσιάτσιο», τον μεγάλο χορό της Σαμαρίνας στη αυλή της εκκλησίας της Μεγάλης Παναγίας (Κοιμήσεως της Θεοτόκου):
1. Μίχος (παλιότερο), 2. Τσιάτσιος, 3. Σμαήλ-Αγά, 4. Σιώμος, 5. Αμπέλι μου πλατύφυλλο, 6. Νάμαν νιός και παλικάρι, 7. Βουλγάρα, 8. Κάτω στου Μωριά τα μέρη, 9. Στα Καστανιώτικα χωριά κλπ.
2. ΣΜΙΞΗ (1996)
Τραγούδια στην Σμίξη στο πανηγύρι της Παναγίας το καλοκαίρι:
α) 2η ημέρα στο εξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου (16 Αυγ.):
1. Πάπα Γιώργης (παραλλαγή του έχουμε καταγράψει και στο Δάσκιο Ημαθίας με άλλον ήχο), 2. Ένα πουλί θαλασσινό, 3. Κάτω στου Μωριά τα μέρη, 4 Αγαπούσα τα κορίτσια, 5. Αμπέλι μου πλατύφυλλο, 6. Το ορφανό παιδί.
β) 3η ημέρα πρωί- Στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου – περιοχή «Μουτσιάλη» (17 Αυγ.):
1. Απ’ τα τριάκορφα βουνά (παραλλαγή του έχουμε καταγράψει και στο Δάσκιο Ημαθίας με άλλον ήχο), 2. Εκεί πέρα κι αντίπερα, 3. Όλα τα κάστρα χαίρονται, 4. Ο Κώστας επαινεύτηκε.
γ) 3η ημέρα – απόγευμα περιοχή «Γκόρτσο Ζάββα» (17 Αυγ.):
1. Βγάτε αγόρια στο χορό (παραλλαγή του έχουμε καταγράψει και στην Σφηκιά Ημαθίας με άλλον ήχο), 2. Στο Σερριώτικο τον κάμπο, 3. Περιστερούδα (παραλλαγή του έχουμε καταγράψει και στα Ημαθιώτικα Πιέρια με άλλον ήχο), 4. Τα παλικάρια τα καλά, 5. Μπεϊνα (παραλλαγή του έχουμε καταγράψει και στα Ημαθιώτικα Πιέρια με άλλον ήχο), 6. Πάρε τη ρόκασ’ κι έλα.
3. ΠΕΡΙΒΟΛΙ (1998)
Τραγούδια στο Περιβόλι της Αγίας Παρασκευής (26-27-28 Iουλίου):
1. Σε περιβόλι μπαίνω (τελευταία στο Περιβόλι μπαίνω), 2. Η Κορηλιανή, 3. Στα Π’ ριβολιώτικα βουνά, 4. Η Γράμμουστα 5. Πιρουσιάνα. 6. Δεροπολίτισσα, 7. Πήγαινα το δρόμο δρόμο, 8. Δεν φταίει η Μακρινίτσα, 9. Στην κρανιά μεσ’ το μπουγάζι (το λένε με παραλλαγή και οι βλαχόφωνοι του Αν. Βερμίου), 10. Του Γκόγκου Μίσιου, 11. Δεν σε θαρρούσα ποταμιά, 12. Ο Κωσταντούλας 13. Του Ζιάκα.
4. ΑΒΔΕΛΛΑ (2000)
Τα κάτωθι τραγούδια τραγουδιούνται και χορεύονται χωρίς συνοδεία οργάνων, στα πανηγύρια των Αγίων Αποστόλων, της Αγίας Παρασκευής και στο τριήμερο της Παναγίας, τον Δεκαπενταύγουστο στην Αβδέλλα:
1) Σήμερα Δέσπω Πασχαλιά, 2) Πότε θα έρθει η Άνοιξη, 3) Κάτω στης Mωριάς τα μέρη, 4) Όλα τα κάστρα χαίρονται, 5) Εκεί πέρα κι αντίπερα, 6) Σουλεϊμάν Αγάς, 7) Ο Μήλιος ο πραματευτής, 8) Στου Αη Θανάση την αυλή, 9) Aντικρυστά του Γαλατά, 10) Το βράδυ βγαίνει ο Αυγερινός, 11) Γιοφύρι ήταν στη θάλασσα, 12) Eκεί κάτω στη Πρέβεζα, 13) Λαφίνα.
