Από το βιβλίο του τ. Γυμνασιάρχη Παναγιώτη Ζ. Παπαδόπουλου”

ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1920-1930
Πολιτική επισκόπηση

Με τον ερχομό της δεκαετίας του ’20 μεγάλη συμφορά περίμενε τους ελληνικούς πληθυσμούς της Μικράς Ασίας και του Πόντου. Η κατάρρευση του μετώπου του Ελληνικού εκστρατευτικού σώματος στα βάθη της Τουρκίας από τις συντεταγμένες δυνάμεις του Κεμάλ Ατατούρκ είχε σαν αποτέλεσμα την κατάληψη της Σμύρνης στα τέλη Αυγούστου με αρχές Σεπτεμβρίου 1922. Η πανέμορφη Ιωνική πόλη πυρπολήθηκε, ενώ οι λεηλασίες και οι σφαγές των αμάχων που επακολούθησαν είναι κάτι το φοβερό και απερίγραπτο. Χωριά και πόλεις με ακμαίο Ελληνικό στοιχείο καταστράφηκαν και κύματα προσφύγων, μέσα σε κλίμα πανικού και αλλοφροσύνης εγκατέλειψαν κακήν κακώς τις πανάρχαιες εστίες του Ελληνισμού. Ο θρήνος για τις χαμένες πατρίδες απλώθηκε παντού. Με τη συνθήκη της Λωζάνης (1923) η Ελλάδα εγκατέλειπε τη Μικρά Ασία και τον Πόντο, ενώ παράλληλα αποφασίστηκε η ανταλλαγή των πληθυσμών. Περίπου 1,5 εκατομμύριο Έλληνες πρόσφυγες, ξεριζωμένοι και εξουθενωμένοι, εγκαταστάθηκαν κυρίως στη Θράκη και τη Μακεδονία και με την εξυπνάδα και τη δραστηριότητά τους τόνωσαν την οικονομία του τόπου και βοήθησαν σημαντικά στην πρόοδο και ανάπτυξη της μητροπολιτικής Ελλάδας.

Η κατάσταση της εκπαίδευσης

Τα εκπαιδευτικά πράγματα στην Κοζάνη εξελίσσονται ομαλά, χωρίς ευτυχώς να επηρεάζονται αρνητικά από εξωγενείς παράγοντες. Το 1924 ιδρύθηκε στην Κοζάνη Δημόσια Εμπορική Σχολή τετραετούς φοίτησης. Σ’ αυτήν μπορούν να εγγράφονται μαθητές από τη Β’ τάξη του γυμνασίου. Κατά το σχολικό έτος 1931-32 μετατρέπεται σε εξατάξιο. Οι απόφοιτοι της σχολής αυτής διακρίθηκαν ιδιαίτερα στο εμπόριο, ως στελέχη επιχειρήσεων, υπάλληλοι και στελέχη των τραπεζών και γενικά στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Με τη μορφή αυτή η σχολή λειτούργησε μέχρι το 1964, οπότε με την ψήφιση του νόμου 4379/64 μετονομάστηκε σε Οικονομικό Γυμνάσιο και το 1976 με το νόμο 309 καταργήθηκε.
Κατά τη δεκαετία του 1920-30 στο Βαλταδώρειο Γυμνάσιο κυριαρχεί η προσωπικότητα του γυμνασιάρχη Μικρού Γεωργίου, τον οποίο, όταν απουσίαζε, αναπληρώνει ο φιλόλογος Διάφας Αθανάσιος. Ο Μικρού, όπως τον περιγράφουν επιζώντες μαθητές του, ήταν ένας εξαίρετος εκπαιδευτικός, δραστήριος, επιβλητικός, αλλά και πολύ αυστηρός.
Σύμφωνα με τις υπάρχουσες ενδείξεις σ’ αυτή τη δεκαετία καθιερώθηκε η χρήση του μαθητικού πηληκίου για τα αγόρια και της ποδιάς για τα κορίτσια, που φοιτούσαν στα γυμνάσια. Το μαθητικό πηλήκιο, μαύρου χρώματος, είχε πάνω από το γείσο του το σήμα της κουκουβάγιας, συμβόλου της σοφίας και των γραμμάτων, και κάτω από το σήμα έφερε τα αρχικά γράμματα του γυμνασίου στο οποίο φοιτούσαν οι μαθητές (έτσι Γ.Κ. για το γυμνάσιο Κοζάνης) και δίπλα δεξιά τον αριθμό μαθητολογίου του μαθητή που το φορούσε. Οι μαθήτριες, μέσα και έξω από το γυμνάσιο, έπρεπε, σύμφωνα με τον κανονισμό του σχολείου, να φοράνε τη μπλε ποδιά με το άσπρο γιακαδάκι. Οι κανόνες που ρύθμιζαν τη διαγωγή και τη συμπεριφορά των μαθητών, την εσωσχολική και εξωσχολική, ήταν αρκετά αυστηροί. Η πειθαρχία και ο σεβασμός προς τους εκπαιδευτικούς είναι νόμος απαράβατος.
Με το νόμο 4397/29 καταργούνται τα δημοτικά σχολεία θηλέων (κατώτερα παρθεναγωγεία) και τα κορίτσια από ’δω και πέρα φοιτούν μαζί με τα αγόρια στα μικτά δημοτικά σχολεία.

ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1930-1940
Σύντομη αναφορά στα πολιτικά πράγματα.

Η δεκαετία αυτή σηματοδοτείται από μια οξύτητα και πολιτική ρευστότητα στη χώρα μας. Άμεση συνέπεια της διαμάχης μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων είναι η παλινόρθωση της μοναρχίας (1935), ενώ στις 4 Αυγούστου 1936 ο Ιωάννης Μεταξάς διαλύει το κοινοβούλιο και εγκαθιδρύει δικτατορικό καθεστώς. Η Ευρώπη της εποχής του Μεσοπολέμου βρίσκεται σε βαθιά πολιτική και οικονομική κρίση. Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα της Γερμανίας και της Ιταλίας εξοπλίζονται πυρετωδώς και προετοιμάζονται να επιβάλουν, δια πυρός και σιδήρου, καθεστώτα βάρβαρα και απάνθρωπα. Την 1 Σεπτεμβρίου 1939 με την εισβολή των χιτλερικών στρατευμάτων στην Πολωνία δίνεται η αφορμή για την έκρηξη του Β’ Παγκοσμίου πολέμου (1939-45). Οι απώλειες ανθρωπίνων υπάρξεων είναι αμέτρητες και οι υλικές καταστροφές ανυπολόγιστες.

Εκπαίδευση

Ωστόσο στα εκπαιδευτικά πράγματα της χώρας μας, κατά τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας αυτής, συντελείται πραγματική κοσμογονία με τις βαθιές τομές και τις θεσμικές αλλαγές σ’ όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Τότε ψηφίστηκε ο νόμος 5019/31 «Περί ιδρύσεως σχολικών ταμείων και σχολικών εφοριών» που η εφαρμογή του κράτησε πάνω από πενήντα χρόνια. Αυτό που δε θίγεται είναι η αυστηρή πειθαρχία των μαθητών. Είναι ενδεικτική της κατάστασης αυτής σχετική απόφαση, με ημερομηνία 3-2-1933, του συλλόγου των καθηγητών του Βαλταδωρείου Γυμνασίου προς τους γονείς και κηδεμόνες: «Ανακοινούται τοις γονεύσι και κηδεμόσι των μαθητών και μαθητριών του Γυμνασίου ότι αποφάσει του συλλόγου των διδασκόντων απαγορεύεται η νυκτερινή έξοδος των μαθητών και μαθητριών πέραν της 7μ.μ, η μεταμφίεσις κατά τας απόκρεως και η φοίτησις αυτών εις τα ψυχαγωγικά κέντρα άνευ των γονέων των και παρακαλούνται ούτοι, όπως υποβοηθήσωσι το έργον του συλλόγου επαγρυπνούντες και περισυλλέγοντες πάσαν τυχόν εκδηλουμένην τάσιν των κηδεμονευομένων υπ’ αυτών προς παράβασιν της ανωτέρω αποφάσεως). (Εφημ. Βόρειος Ελλάς, Φ.301/19-2-33).
Με την εγκαθίδρυση όμως του μεταξικού δικτατορικού καθεστώτος αλλάζει άρδην η φιλοσοφία και η δομή της εκπαίδευσης. Με βάση τον Α.Ν.770/37 τα εξατάξια γυμνάσια μετατρέπονται σε οκτατάξια. Σ’ αυτά εγγράφονται κατόπιν εισιτηρίων εξετάσεων α) οι κάτοχοι ενδεικτικού της Δ’ τάξης δημοτικού σχολείου στην Α’ τάξη και β) οι απολυτηριούχοι δημοτικού σχολείου στη Γ’ τάξη. Η ισχύς αυτού του νόμου κράτησε ως το 1943, οπότε με το Ν.Δ.1468/43 καταργήθηκε το γυμνάσιο των οκτώ τάξεων και επανήλθε ο παλιός τύπος του εξαταξίου γυμνασίου.
Το 1933 ο γυμνασιάρχης Μικρού συνταξιοδοτείται και αποσύρεται από την ενεργό δράση, ύστερα από πολυετή ευδόκιμη υπηρεσία στο χώρο της μέσης εκπαίδευσης. Τη θέση του καταλαμβάνει ο φιλόλογος Σταματέλος Ιωάννης. Κατά το σχολικό έτος 1936-37 το Μικτό Γυμνάσιο Κοζάνης χωρίζεται σε αμιγές γυμνάσιο αρρένων και σε γυμνάσιο θηλέων, με ανεξάρτητη διοίκηση το καθένα. Το γυμνάσιο αρρένων στεγάστηκε στο Βαλταδώρειο διδακτήριο, ενώ το γυμνάσιο θηλέων στο δεύτερο όροφο του 5ου δημοτικού σχολείου, στο χώρο του καταργηθέντος διδασκαλείου δημοτικής εκπαίδευσης.
Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι ήδη στις αρχές αυτής της δεκαετίας συναντούμε την παράδοση κατά την οποία πριν από τον εσπερινό της εορτής των Τριών Ιεραρχών αντιπροσωπείες των σχολείων δημοτικής και μέσης εκπαίδευσης Κοζάνης κατέθεταν, πανηγυρικά, στεφάνια στην προτομή του μεγάλου δωρητή Βασιλείου Βαλταδώρου, που βρίσκεται αριστερά της κεντρικής εισόδου του γυμνασίου. Αυτή η παράδοση σταμάτησε στα τέλη της δεκαετίας του ’70.