ΒΑΛΤΑΔΩΡΕΙΟ: ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1910-1920. Σύντομη πολιτική επισκόπηση. Το Ανώτερο Δημόσιο Παρθεναγωγείο Κοζάνης

Από το βιβλίο του τ. Γυμνασιάρχη Παναγιώτη Ζ. Παπαδόπουλου

ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1910-1920. Σύντομη πολιτική επισκόπηση

Πριν περάσουν λίγα χρόνια από την κατάπαυση των εχθροπραξιών μεταξύ των εμπολέμων κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα (1903-1908), νέα συγκλονιστικά γεγονότα σηματοδοτούν των ανωτέρω περίοδο: Οι Βαλκανικοί πόλεμοι (1912-13) και ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος (1914-18). Η Κοζάνη, ύστερα από την ιστορική μάχη του Σαρανταπόρου ελευθερώθηκε από το ζυγό της Οθωμανικής τυραννίας στις 11 Οκτωβρίου 1912.

Με τους Βαλκανικούς πολέμους ο Ελληνικός στρατός, αφού εξουδετέρωσε τις αντιστάσεις των Τούρκων και Βουλγάρων κατακτητών απελευθέρωσε πολλά εθνικά εδάφη, τα οποία εντάχθηκαν στον κορμό του Ελληνικού κράτους.

Το άλλο κοσμοϊστορικό γεγονός είναι ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος. Η χώρα μας συντάχθηκε με το μέρος των συμμάχων της Αντάντ, κατόπιν έντονης πολιτικής διαμάχης μεταξύ του τότε βασιλιά Κωνσταντίνου και του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου. Οι θυσίες και η κοινωνική αναστάτωση που έφερε η ανάμειξη της χώρας στον πόλεμο αποζημιώθηκαν λόγω της απελευθέρωσης και ενσωμάτωσης στον εθνικό κορμό της Θράκης, Ίμβρου και Τενέδου και της αυτοδιάθεσης της ευρύτερης περιοχής Σμύρνης. Έτσι με τη συνθήκη του Νεϊγύ (1919) και των Σεβρών (1920) δημιουργείται η Μεγάλη Ελλάδα «των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών».

Εκπαίδευση

Η ζωή όμως συνεχίζεται και η Κοζάνη επιδίδεται στα ειρηνικά της έργα. Στα εκπαιδευτικά ιδρύματα η «μάχη» δίνεται στις αίθουσες διδασκαλίας. Τα σχολεία εξακολουθούν να λειτουργούν, για δυο χρόνια μετά την απελευθέρωση, με το παλιό καθεστώς εποπτείας και διοίκησης, ώσπου να οργανωθεί και να λειτουργήσει στην πόλη ο κρατικός μηχανισμός με βάση τους νόμους και τους θεσμούς του ελεύθερου Ελληνικού κράτους. Στο εξής – μετά το 1914 – τα εκπαιδευτικά ιδρύματα χρηματοδοτούνται και εποπτεύονται από το υπουργείο Παιδείας. Η ίδρυση και λειτουργία σχολείων, ο διορισμός εκπαιδευτικών, τα ωρολόγια και αναλυτικά προγράμματα και βιβλία υπάγονται στην αρμοδιότητα του ανωτέρω υπουργείου.

Το 1914 αποπερατώθηκε το κτίριο του Παρθεναγωγείου, αρχιτεκτονικό αριστούργημα νεοκλασικού ρυθμού, στο κέντρο της πόλης, εκεί όπου στεγάζονται σήμερα τα 3^ο και 4^ο δημοτικά σχολεία. Την ίδια χρονιά οι Αστικές σχολές αρρένων μετονομάζονται σε δημοτικά σχολεία αρρένων, ενώ τα Παρθεναγωγεία αλλάζουν και αυτά όνομα και στο εξής λέγονται δημοτικά σχολεία θηλέων. Οι απόφοιτοι αυτών των σχολείων μπορούν να εγγραφούν και να φοιτήσουν στο γυμνάσιο κατόπιν επιτυχών εισιτηρίων εξετάσεων.

Το Ανώτερο Δημόσιο Παρθεναγωγείο Κοζάνης.

Εκτός από τα κατώτερα εξατάξια παρθεναγωγεία λειτουργεί ήδη στην Κοζάνη το 1915, καταρχάς μονοτάξιο, που διαδοχικά ολοκληρώνεται σε τετρατάξιο Ανώτερο Αστικό Παρθεναγωγείο, γυμνασιακού επιπέδου. Στεγαζόταν σε ιδιόκτητο οίκημα στη θέση που βρίσκεται σήμερα η νέα πτέρυγα του Ιστορικού-Λαογραφικού Μουσείου Κοζάνης, στην αρχή της οδού Παύλου Χαρίση. Η ύπαρξη και λειτουργία αυτού του σχολείου, παράλληλα με τη λειτουργία του μικτού Βαλταδωρείου Γυμνασίου, εξηγείται αν λάβουμε υπόψη τις επικρατούσες τότε κοινωνικές αντιλήψεις, για τη θέση και το ρόλο της γυναίκας στην οικογένεια και ευρύτερα στην κοινωνία. Υπήρχε μια μεγάλη μερίδα της κοινής γνώμης που πίστευε ότι καταρχάς δεν είναι επιτρεπτό να φοιτούν στο ίδιο σχολείο τα αγόρια με τα κορίτσια και ακόμη ότι ο ρόλος της γυναίκας είναι να παραμένει στο σπίτι σαν καλή οικοδέσποινα με κύριο καθήκον την ανατροφή των παιδιών. Συνεπώς θα έπρεπε οι μαθήτριες του Παρθεναγωγείου να διδάσκονται μια σειρά μαθημάτων, όπως οι καλοί τρόποι, οικιακή οικονομία, καλλιγραφία, γαλλικά κλπ., ώστε να αποκτήσουν την απαραίτητη θεωρητική και πρακτική υποδομή για να ανταποκριθούν στο διπλό ρόλο συζύγου και μητέρας. Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι ο αρθρογράφος της εβδομαδιαίας τοπικής εφημερίδας «ΗΧΩ Μακεδονίας», που συμμερίζεται τις ανωτέρω ιδέες και αντιλήψεις, σε πρωτοσέλιδο κύριο άρθρο της 11^ης Ιανουαρίου 1915 υπερθεματίζει σχετικά με την ύπαρξη και λειτουργία ανωτέρου παρθεναγωγείου και, μεταξύ άλλων, γράφει και τα εξής: «Έχομεν ανάγκην γυναικείας μορφώσεως. Η εν τω γυμνασίω φοίτησις των κορασίων μας δεν είναι ικανοποιητική, δεν είναι ωφέλιμος, διότι δεν συμβιβάζεται η εκπαίδευσις των αρρένων με την εκπαίδευσιν των θηλέων. Άλλος ο σκοπός της μέσης εκπαιδεύσεως  των αρρένων και άλλος των θηλέων».

Σε άλλο άρθρο της η ανωτέρω εφημερίδα στις 15 Ιανουαρίου του ίδιου έτους γράφει: «Και πάλιν βροντοφωνούμεν: δεν συμβιβάζεται η μέση εκπαίδευσις των αρρένων μετά της παιδεύσεως των θηλέων. Την εν τω γυμνασίω φοίτησιν των κορασίων μας ανεπιφυλάκτως εχαρακτηρίσαμεν επιβλαβή και ασύμφορον προς τον σκοπόν της εκπαιδεύσεως».

Οι απόφοιτες του Παρθεναγωγείου, κατά κανόνα, σπούδαζαν στο διδασκαλείο δημοτικής εκπαίδευσης ή στη σχολή νηπιαγωγών προκειμένου να σταδιοδρομήσουν ως δασκάλες ή νηπιαγωγοί, σπάνια δε ακολουθούσαν άλλα επιστημονικά επαγγέλματα.

Εν πάση περιπτώσει, το Ανώτερο Παρθεναγωγείο Κοζάνης λειτούργησε ως το 1936, οπότε και καταργήθηκε. Τότε ιδρύθηκε στην Κοζάνη γυμνάσιο θηλέων και από το σχολικό έτος 1936-37 οι μαθήτριες όλων των τάξεων αυτού του σχολείου εντάχθηκαν στις αντίστοιχες τάξεις του γυμνασίου θηλέων μαζί με τις μαθήτριες που προήλθαν από το Βαλταδώρειο Γυμνάσιο.