Βίτσι (Βέρνο): Φυσικό Οχυρό με πλούσια βιοποικιλότητα και ιστορία

Το Βίτσι είναι ένας ορεινός όγκος που υψώνεται ήρεμα στο κέντρο της Δυτικής Μακεδονίας, αποτελώντας το φυσικό σύνορο μεταξύ των νομών Φλώρινας και Καστοριάς. Το βουνό αναφέρεται το ίδιο συχνά και με την αρχαία του ονομασία Βέρνο. Το Βίτσι απλώνεται μεταξύ του βοριοανατολικού τμήματος του νομού Καστοριάς και του νοτιοδυτικού τμήματος του νομού Φλώρινας. Στα βόρεια ο αυχένας του Πισοδερίου χωρίζει το Βίτσι από τον Βαρνούντα και στα δυτικά του βουνού ο μεγάλος Λαδοπόταμος δημιουργεί την πεδιάδα των Κορεστείων. Στα ανατολικά το βουνό καταλήγει στη πεδιάδα της Φλώρινας και την ημιορεινή κοιλάδα του Λεχόβου και στα νότια, ανάμεσα στα πολλά ορεινά περάσματα, το Βίτσι συνδέεται με το όρος Μουρίκι. Η ευρύτερη έκταση του βουνού φτάνει τα 280 τ.χλμ., ενώ τα ψηλότερα σημεία απλώνονται σε μια έκταση 35 τ.χλμ. Η ψηλότερη κορυφή του βουνού, το ομώνυμο Βίτσι, φτάνει τα 2.128 μέτρα, ενώ άλλες γνωστές κορυφές είναι η Βίγλα (1.932 μέτρα), η Σικαβίτσα (1.863 μ.), το Πλατύ (1.759 μέτρα) και η Τσούκα (1.679 μέτρα). Από τις κορυφές του βουνού μπορεί κανείς να αγναντέψει μερικά από τα ψηλότερα βουνά της Ελλάδας (Όλυμπο, Σμόλικα, Βόρα, Γράμμο και Βαρνούντα). Στο ανατολικό και βόρειο Βίτσι, στις δασωμένες με πυκνά δάση οξιάς πλαγιές του, στον Πολυπόταμο, στη Δροσοπηγή, στην Υδρούσα, στην Ατραπό, συναντά κανείς πολλά ρέματα και ποτάμια που κατεβαίνουν προς τα ανατολικά και συμβάλλουν στη δημιουργία των διάσημων λιμνών της Φλώρινας. Τα νερά καταλήγουν αρχικά στη λίμνη Ζάζαρη και από εκεί μέσω καναλιών συνεχίζουν διαδοχικά προς την Χειμαδίτιδα, την λίμνη Πετρών και την Βεγορίτιδα, ενώ από τα δυτικά τα νερά του βουνού συμβάλλουν στην λίμνη Ορεστιάδα, τη διάσημη λίμνη της Καστοριάς. Τα πιο σημαντικά ποτάμια του βουνού είναι ο Δροσοπόταμος, ο Βυσσινέας και ο Ξηροπόταμος. Στο Βίτσι σημειώθηκαν ορισμένες από τις πιο σφοδρές μάχες που  σημάδεψαν το τέλος του Ελληνικού Εμφυλίου κατά τον Αύγουστο του 1949. Ο αυχένας της Κλεισούρας, η διάβαση του Κλειδιού και το πέρασμα του Πισοδερίου υπήρξαν περιοχές μεγάλης στρατηγικής σημασίας και οι διάδρομοι της προέλασης του Εθνικού Στρατού και της υποχώρησης του Δημοκρατικού Στρατού. Οι πολεμικές συρράξεις μάλιστα στο Βίτσι προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές στα δάση του βουνού, τα οποία μόλις τις τελευταίες δεκαετίες δείχνουν να επανέρχονται. Δυστυχώς η ανάβαση στην ψηλότερη κορυφή του βουνού απαγορεύεται εξιατίας των στρατιωτικών εγκαταστάσεων που καλύπτουν μια μεγάλη περιοχή. Στους ανατολικούς πρόποδες βρίσκεται το γραφικό χωριό του Νυμφαίου, ενώ όλο το βουνό περιβάλλεται από πολλά ακόμα παραδοσιακά χωριά αλλά και ερείπια παλαιότερων οικισμών.

Στο Βίτσι κυριαρχούν τα πυκνά και σχεδόν αδιαπέραστα δάση οξιάς, ενώ εμφανίζονται αρκετές συστάδες από μακεδονίτικα έλατα και μαυρόπευκα. Στις χαμηλότερες περιοχές αναπτύσσονται δάση δρυός και άλλων φυλλοβόλων. Στα ρέματα της περιοχής δημιουργούνται παραποτάμια δάση από σκλήθρα, ιτιές, γαύρους, φτελιές και σφενδάμια. Τα ποτάμια δημιουργούν πολλά φυσικά λιβάδια, ενώ μετά το δασοόριο απλώνονται υποαλπικά χορτολίβαδα. Η περιοχή είναι γνωστή για τα πολλά ανοιξιάτικα και φθινοπωρινά μανιτάρια με διασημότερο τον Βωλίτη τον εδώδιμο, αλλά και για τη παρουσία μιας αξιόλογης χλωρίδας. Από τα φυτά στο Βίτσι ξεχωρίζουν το Epilobium vernonicum, το Atocion lerchenfeldianum, το Symphytum tuberosum subsp angustifolium, η Bruckenthalia spiculifolia, ο κρίνος Lilium albanicum, ο Asphodelus albus subsp delphinensis, η Scabiosa taygetea subsp portae, το Galium breviramosum, η ορχιδέα Gymnadenia frivaldii, η Persicaria bistorta, η ανεμώνη Anemone nemorosa, η Alchemilla monticola, οι βιόλες Viola velutina και Viola orphanidis, το Geum rivale, το Geum coccineum, η Achillea distans subsp stricta, οι σιληνές Silene sendtneri subsp balcanica και Silene waldsteinii, το αγριογαρύφαλλο Dianthus myrtinervius subsp caespitosus, ο νάρκισσος Narcissus poeticus subsp radiiflorus, το Teucrium montanum subsp helianthemoides, η Pyrola minor, η Veronica montana και η Knautia midzorensis. Άλλα ενδιαφέροντα είδη του βουνου είναι η καμπανούλα Campanula hawkinsiana, η Oxalis acetosella, η Festuca koritnicensis, η Scrophularia aestivalis, το Veratrum lobelianum, η Cardamine barbaraeoides, ο γάλανθος Galanthus reginae-olgae subsp vernalis, ο Rhinanthus sintenisii, η Noccaea boeotica, οι κενταύριες Centaurea napulifera subsp velenovskyi και Centaurea deustiformis, ο κρόκος Crocus veluchensis, τα αγριογαρύφαλλα Dianthus cruentus και Dianthus pinifolius subsp lilacinus, το Galium palustre, το γεράνι Geranium macrorrhizum, το Helichrysum plicatum, το θυμάρι Thymus praecox subsp zygiformis, το Gnaphalium sylvaticum, το Doronicum austriacum, η Asperula aristata subsp thessala, η Cardamine bulbifera, η Minuartia hirsuta subsp falcata, η Stellaria montana, η Euphrasia pectinata, η Genista carinalis και ο Ranunculus acris subsp acris. Το Βίτσι είναι ένα από τα πιο πλούσια σε ορχιδέες βουνά της χώρας μας. Εδώ μπορεί κανείς να βρει είδη, όπως το Cephalanthera longifolia, το Cephalanthera damasonium, η Epipactis helleborine, η Neottia nidus-avis, η Neottia ovata, η Platanthera chlorantha, η Corallorhiza trifida, η Gymnadenia conopsea, η Dactylorhiza cordigera, η Dactylorhiza sambucina, η Dactylorhiza saccifera, η Orchis mascula, η Orchis pallens, το Himantoglossum jankae, η Ophrys apifera, η Ophrys zeusii και η Ophrys epirotica.