Σ. Ηλιάδου-Τάχου,
Καθηγήτριας Νέας Ελληνικής Ιστορίας, Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας
Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι η παρακολούθηση της ιστορικής θεώρηση της ταυτότητας της γλώσσας των σλαβόφωνων από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα, με εστίαση στους κυριότερους σταθμούς της, αυτόν του προσδιορισμού της ως «βουλγαρομακεδονικής», εκείνον της αναγνώρισής της ως «σλαβομακεδονικής» ως την πρόσφατη γραπτή, erga omnes επίσημη αναγνώρισή της στο πλαίσιο της συμφωνίας των Πρεσπών ως «Μακεδονικής».
Tον 19o αιώνα η γλώσσα των σλαβόφωνων της FYROM θεωρήθηκε «βουλγαρικομακεδονική» από την «βουλγαρομακεδονική ελίτ» (Partenij Zografski Dimitar & Konstantin Miladinov, Grigor Parlicev, RaJko Zinzifov, Verkovic). Η ελίτ αυτή η οποία συγκροτήθηκε από ελληνομαθείς σλαβόφωνους των ελληνόγλωσσων πατριαρχικών σχολείων, είχε ινστρούχτορες τους αδερφούς Miladinov, και φοίτησε είτε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, είτε στις ορθόδοξες θεολογικές Ακαδημίες της τσαρικής Ρωσίας, όπου ασπάστηκε και υπηρέτησε τον πανσλαβισμό (Ε. Κωφός ,(1981), Ο Ελληνισμός την περίοδο 1869-1881, P. Kitromilides (Aldersot 1999). Imagined communities and the origins of the national question in the Balkans).
Μετά την ίδρυση της βουλγαρικής ηγεμονίας συγκροτήθηκε ο σύλλογος Loza-Klima στη Σόφια, με στόχο την γλωσσική μεταρρύθμιση, την ενότητα του βουλγαρικού έθνους. Η τελική επικράτηση της ανατολικής διαλέκτου ως βάσης της λόγιας νεοβουλγαρικής γλώσσας, διαμόρφωσε τις προϋποθέσεις για το γλωσσικό ζήτημα, αφού, αντίθετα με την συγκεκριμένη επιλογή, οι Βουλγαρομακεδόνες επιδίωκαν πολυδιαλεκτική λόγια γλώσσα και συμπερίληψη των σλαβικών ιδιωμάτων. Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες υπήρξαν καταλυτικές, αφού η γλώσσα και η ταυτότητα των σλαβόφωνων αποσυνδέθηκε από την βουλγαρική. (Σπ. Σφέτας, 2003, Η διαμόρφωση της σλαβομακεδονικής ταυτότητας)
Μετά την ίδρυση του βουλγαρικού κράτους (1878) η Σερβία μεγιστοποίησε το ενδιαφέρον της για το Μακεδονικό. Η σλαβομακεδονική ελίτ (Dedov (Balkanski Glasnik), Misajkov, Misirkov, Cupovski) είχε φοιτήσει σε σερβικά και βουλγαρικά σχολεία της Μακεδονίας, είχε αμφισβητήσει τον απελευθερωτικό ρόλο της Βουλγαρίας και είχε απογοητευτεί από τη ρωσική πολιτική. Στο γλωσσικό είχε την άποψη πως έπρεπε να δημιουργηθεί μια γλώσσα με βάση τα «σλαβομακεδονικά» ιδιώματα και δάνεια από τη σερβική λόγια γλώσσα. (W.N. Medlicott. (London 1938). The congress of Berlin and after, 1878-1880, R. Milman (Oxford 1979). Britain and the Eastern Question 1875-1878, Σφέτας, ό.π.)
Το 1902-1903 η ελίτ αυτή συνέλαβε την ιδέα της κατασκευής του «σλαβομακεδονισμού» ως μηχανισμού αποτροπής του γλωσσικού εκβουλγαρισμού των σλαβόφωνων. Αρχιτέκτονας του σλαβομακεδονισμού ήταν ο Kriste Misirkov, ο οποίος το 1903 εξέδωσε μανιφέστο, σύμφωνα με το οποίο προϋποθέσεις για την κατασκευή μιας σλαβομακεδονικής ταυτότητας ήταν η κωδικοποίηση της σλαβομακεδονικής γλώσσας, η εισαγωγή της στα σχολεία, η ανασύσταση της Αρχιεπισκοπής της Αχρίδας ως Αυτοκέφαλης με εκκλησιαστική γλώσσα τη σλαβική. (D. Perry (Daram N. C.1988). The politics of terror. The Macedonian Liberation movement 1893-1903, Keith Brown (2003: Priston). The past in question: modern Macedonia and the Uncertainities of Nation)
Η υπαγωγή της σημερινής επικράτειας της «Βόρειας Μακεδονίας» στο Βασίλειο των Σέρβων-Κροατών-Σλοβένων από το 1918-1929 και στη Γιουγκοσλαβία το 1929, οδήγησαν στην πολιτική εκσερβισμού της Νότιας Σερβίας. Αντίθετα ο αντισερβισμός των σλαβοφώνων στο μεσοπόλεμο οφειλόταν περισσότερο στην σερβική κακοδιοίκηση. Επίσης η ίδρυση της VMRO-ενωμένης από τον Vlahov το 1924 αποτέλεσε παράγοντα διάδοσης του «μακεδονισμού». (Evangelos Kofos (1964: Θεσσαλονίκη). Nationalism and Communism in Macedonia, Jiseph Rothschild, (London 1990) Eastern Europe between the two world wars.) Η πλατφόρμα της VMRO (ενωμένης) περιλάμβανε τη σύσταση Ενιαίας, Ανεξάρτητης Μακεδονίας στο πλαίσιο μιας Βαλκανικής ομοσπονδίας και την απελευθέρωση όλων των εθνοτήτων της Μακεδονίας. (Α. Roussos (New Heaven, 1995). “Makedonianism and Makedonian Nationalism on the Left”. In Ivo Banac-Katherine Verdery (eds) National character and National Ideology in Interwar Eastern Europe. pp.238-241).
Το 1933 η εθνικιστική πτέρυγα της VMRO του Mihajlov προσχώρησε στην αναγνώριση της εθνικής ταυτότητας «Βούλγαρος», και της πολιτικής ετικέτας «Μακεδόνας». Τον Δεκέμβριο του 1935 στο 7ο συνέδριο της Κομουνιστικής Διεθνούς υιοθετήθηκε η πλήρης ισοτιμία των μειονοτήτων εντός του ελληνικού κράτους. Ωστόσο η δημιουργία των «σλαβομακεδονικών σχολείων» από το ΕΑΜ/ ΚΚΕ σκόνταψε όχι μόνο στην αντίδραση των γκραικομάνων σλαβόφωνων, αλλά και στην έλλειψη γραπτής εκδοχής της «σλαβομακεδονικής» γλώσσας. (Kofos Nationalism and Communism.. Σπ. Σφέτας (2010 ). «Το Μακεδονικό υπό το φως της Κομμουνιστικής Διεθνούς κατά το Μεσοπόλεμο» στο Όψεις του Μακεδονικού Ζητήματος στον 20ο αιώνα)
Την ίδια περίοδο η συμπεριφορά των Βούλγαρων φασιστών-κατακτητών απέναντι στους σλαβόφωνους, την περίοδο της κατοχής, στην επικράτεια της σημερινής «Βόρειας Μακεδονίας» διεύρυνε το χάσμα ανάμεσα σε Βούλγαρους και «Βορειομακεδόνες» και επιτάχυνε την διαδικασία συγκρότησης «σλαβομακεδονικής» ταυτότητας ως διάφορης της βουλγαρικής. Στις 2 Αυγούστου 1944 ιδρύθηκε η «Αντιφασιστική Συνέλευση Λαϊκής Απελευθέρωσης της Μακεδονίας ASNOM» άμεση επιδίωξη του οποίου ήταν η καλλιέργεια της «μακεδονικής» εθνικής ταυτότητας στους σλαβόφωνους. Μετά την δημιουργία της ομόσπονδης Γιουγκοσλαβίας η πολιτική ηγεσία εργάστηκε για την δημιουργία μας μακεδονικής εθνικής συνείδησης. Η πρώτη Γραμματική της «σλαβομακεδονικής» γλώσσας εκδόθηκε μόλις το 1952, ενώ μέχρι τότε δεν υπήρχε γραπτή μορφή της γλώσσας αυτής. (Σπ. Σφέτας (2010 ). «Σκόπια: Σε αναζήτηση ταυτότητας & διεθνούς αναγνώρισης» στο Όψεις του Μακεδονικού Ζητήματος στον 20ο αιώνα.)
Επομένως η ιστορική θεώρηση της ταυτότητας της γλώσσας στην γειτονική μας χώρα μας οδηγεί στο εξής ερώτημα:
Γιατί η πολιτική ηγεσία της χώρας ταυτίστηκε με τον εθνικιστικό σωβινισμό των μελών της «Αντιφασιστικής Συνέλευσης Λαϊκής Απελευθέρωσης της Μακεδονίας» και αναγνώρισε την γλώσσα τους ως «Μακεδονική» και επομένως την ταυτότητά τους ως «Μακεδονική;» Και το κυριότερο: γιατί εμείς στο πλαίσιο της συμφωνίας Τσίπρα-Ζάεφ εν έτει 2018 συναινέσαμε και δεν εμμείναμε στον χαρακτηρισμό της γλώσσας τους ως «σλαβομακεδονικής»;
