Η Μπάλια - Βάλια - Μπάλια Μαντέν - Μπάλια Καραϊντίν -«Περιχάραξις» -Balya -Kocagümüş – Ergasteria- Μεγάλα Αργύρεια.. - ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ KOZANH EΙΔΗΣΕΙΣ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΝΕΑ

Σταύρου Π. Καπλάνογλου
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ
Κωμόπολη σε πλαγιά νότια της Πανόρμου, χτισμένη σε κοιλάδα που περιβάλλεται από λόφους.
Τα σπίτια στις άκρες του οικισμού ήταν χτισμένα πάνω στους λόφους αυτούς, δίνοντάς της αμφιθεατρική όψη.
Ο οικισμός βρίσκεται και 28 χλμ. ΒΔ του Μπαλούκεσερ. , 51 χλμ. ΒΑ του Αδραμυττίου 170 περίπου χιλιόμετρα από το Τσανάκκαλε και 224 περίπου χιλιόμετρα από την Κωνσταντινούπολη.
Η Μπάλια είναι ημιορεινή περιοχή, με ύψος, που κατά προσέγγιση κυμαίνεται μεταξύ 150 και 230 περίπου μέτρων.
ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΩΣ ΤΟ 1922
Η Μπάλια κατοικούνταν από περίπου 6.000 Ελληνορθόδοξους και 2.000 Μουσουλμάνους, στις αρχές του εικοστού αιώνα.
Υπήρχαν επίσης αρκετοί Κούρδοι και Λαζοί, οι οποίοι εργάζονταν στα μεταλλεία της πόλης, και λίγοι Αρμένιοι (μέχρι το διωγμό του 1915).
Η καταγωγή των περισσότερων ελληνορθοδόξων ήταν από τον Πόντο.
Αυτοί μετανάστευσαν στην Μπάλια, ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα (ιδιαίτερα μετά το 1840, όταν άρχισε η λειτουργία των μεταλλείων) ως ειδικοί μεταλλωρύχοι, αφού γνώριζαν την τέχνη αυτή, λόγω της εργασίας τους στα μεταλλεία του Πόντου. Ελληνορθόδοξοι, επίσης, έποικοι που κατοίκησαν στην Μπάλια είχαν έλθει από τη Μυτιλήνη, την Πέργαμο και το Αϊβαλί.
Στο μέρος αυτό είχαν φτάσει και κάποιοι έποικοι από την Ήπειρο, τη Μακεδονία και τη Στερεά Ελλάδα.
Η γλώσσα των ελληνορθοδόξων ήταν η ελληνική και έμοιαζε με την ντοπιολαλιά της περιοχής του Αϊδινίου.
ΤΟ ΟΝΟΜΑ
Η Μπάλια ή Βάλια (τουρκικά: Balya), αναφερόμενη και ως Μπάλια Καραϊντίν ή Μπάλια Μαντέν (από το γαλλικό maden = μεταλλείο) και παλαιότερα ως η Περιχάραξις Μυσίας,
Το όνομα του οικισμού, στα επίσημα οθωμανικά έγγραφα, ήταν Μπάλια Καραϊντίν (το Karaydın ήταν κωμόπολη ΒΔ της Μπάλιας στην ίδια περιφέρεια). Επίσης, αναφερόταν και ως Μπάλια Μαντέν (maden = μεταλλείο).
Στα επίσημα εκκλησιαστικά έγγραφα είχε την ονομασία «Βάλια». Σπανιότερα αναφέρεται και ως «Περιχάραξις». Εργαστήρι ή Εργαστήριον ή Εργαστήρια (Ergasteri, Ergasterya, Ergasteria, Ergasteryon). «Μεγάλα Αργύρεια.. «Κοτζά Γκιουμούς» “Kocagümüş”, Koca+gümüş = “Alidemirci Bucağı”,
ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο αρχαιότερος, κοντινός στη σύγχρονη πόλη, οικισμός έφερε την ονομασία Περιχάραξις και ανήκε στην περιοχή της Μυσίας
Η ιστορία της Μπαλιας είναι συνδεδεμένη με τα μεταλλεία της. Τα μεταλλεία στην Μπάλια ήταν γνωστά από την Αρχαιότητα και η εκμετάλλευσή τους άρχισε μετά το 133 π.Χ. από τους βασιλείς της Περγάμου.
Στη νεότερη εποχή, η εκμετάλλευση των μεταλλείων άρχισε το 1840, εντάθηκε όμως μετά το 1880, όταν την επιχείρηση ανέλαβε η εταιρεία που δραστηριοποιούνταν στα μεταλλεία του Λαυρίου.
Το 1892, συγκροτήθηκε από Έλληνες κεφαλαιούχους η «Ανώνυμος Οθωμανική Εταιρεία» των μεταλλείων Μπάλια Καραϊντίν, με σκοπό την εκμετάλλευση αργυρούχου μολύβδου και σκωρίας του Κοτζά Γκιουμούς, του μεταλλείου αργυρούχου μολύβδου και σκωρίας του χωριού Καραϊντίν, και ενός λιγνιτωρυχείου, που βρισκόταν στη θέση Μανζιλιά.
Το αρχαίο όνομα του οικισμού Καραϊντίν ήταν «Αργύρεια», ένδειξη ότι εκεί λειτουργούσε μεταλλείο στην Αρχαιότητα .
Δίπλα στο μουσουλμανικό Καραϊντίν χτίστηκε και χριστιανικό χωριό με το ίδιο όνομα, όπου εγκαταστάθηκαν ελληνορθόδοξοι από τη Μυτιλήνη.
Από το 1893 το δικαίωμα εκμετάλλευσης των μεταλλείων το απέκτησε γαλλική εταιρεία, που είχε την έδρα της στην Κωνσταντινούπολη.
Η επιχείρηση αναγκάστηκε να διακόψει τη λειτουργία της, το 1922 λόγω της Μικρασιατικής Καταστροφής. Στα μεταλλεία στις αρχές του 20ού αιώνα εργάζονταν περί τα 200 άτομα που είχαν έρθει από το Λαύριο.
Ήταν επιστάτες, ξυλοδέτες κ.ά.
Η Μπάλια, γενικότερα, ήταν μία τοποθεσία με πολύ πράσινο και νερά.
Όμως, η ατμοσφαιρική μόλυνση από τον καπνό των μεταλλείων κατέστρεψε πολλά δέντρα και είχε αρνητικές επιπτώσεις κυρίως στα αμπέλια της περιοχής.
Η εταιρεία που εκμεταλλευόταν τα μεταλλεία αναγκάστηκε να χτίσει ψηλότερες καμινάδες και να αποζημιώσει τους κατοίκους που έπαθαν ζημιές στις αμπελοκαλλιέργειες.
ΟΙΚΙΣΜΟΙ
Οι χριστιανικοί μαχαλάδες του οικισμού ήταν ο Επάνω, ο Μεσαίος και ο Κάτω.
Στις ελληνορθόδοξες συνοικίες του οικισμού βρισκόταν μία τοποθεσία η οποία ονομαζόταν «του Πανάγου οι καμάρες».
Εκεί, κάποιος Πανάγος είχε χτίσει πολλά δωμάτια, τα οποία ενοικίαζαν ξένοι που έρχονταν για να δουλέψουν στα μεταλλεία.
Τα δωμάτια αυτά βρίσκονταν κοντά στα μεταλλεία . Υπήρχαν και άλλα σημεία στο συνοικισμό, όπου ενοικιάζονταν δωμάτια, όπως «του Καρακάση οι καμάρες», «του Δημήτρη Μαμιάμη οι καμάρες» κτλ.
Τα οικοδομήματα αυτά έδειχναν ομοιόμορφα και έδιναν την εντύπωση ενός ξεχωριστού συνοικισμού, όπου διέμεναν οι υπάλληλοι των μεταλλείων.
Μουσουλμανική συνοικία
Στην αριστερή πλευρά του Επάνω μαχαλά βρισκόταν και η συνοικία, όπου κατοικούσαν οι μουσουλμάνοι του οικισμού.
Αρμένικη συνοικία
Εκεί, και συγκεκριμένα στο ύψωμα του Γκαγιάκ, βρισκόταν και η αρμενική συνοικία Τα σπίτια του οικισμού ήταν αραιοδομημένα και χωρίζονταν συνήθως από μεγάλους κήπους.
Ήταν τα περισσότερα διώροφα και πέτρινα. Στην αγορά υπήρχαν πολλά χάνια και ξενοδοχεία. Μεγάλα κτήρια ήταν το διοικητήριο και το τηλεγραφείο.
ΕΚΚΛΗΣΙΑ
Η Μπάλια υπαγόταν εκκλησιαστικά στη μητρόπολη Κυζίκου με έδρα την Αρτάκη. Φαίνεται ότι μετά το 1907 η Μπάλια έγινε έδρα του επισκόπου Μελιτουπόλεως, ο οποίος ήταν τιτουλάριος βοηθός επίσκοπος του Μητροπολίτη Κυζίκου. Το 1907 έγινε επίσκοπος Μελιτουπόλεως ο Γερμανός, ο μέχρι τότε πρωτοσύγκελος του Μητροπολίτη Κυζίκου
ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Η μεγάλη εκκλησία της Μπάλιας ήταν αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Χτίστηκε περί το 1897 και είχε μεγάλη αυλή . Η εκκλησία, στην οποία υπηρετούσαν τρεις ιερείς, είχε αναπτύξει σημαντική φιλανθρωπική δραστηριότητα. Με τα έσοδα που είχε, συντηρούσε τα σχολεία και πρόσφερε περίθαλψη σε φτωχούς.
ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ
Υπήρχε όμως μία μικρή εκκλησία στο ανατολικό άκρο της κωμόπολης: ήταν ένα μικρό ιδιωτικό εκκλησάκι αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο.
Ανήκε σε κάποιον Ηπειρώτη ονόματι Αρναούτογλου, ο οποίος είχε μάλιστα κατασκευάσει μέσα στο εκκλησάκι και τον τάφο του. Πίσω από το εκκλησάκι αυτό υπήρχε και ένα αγίασμα
ΠΑΙΔΕΙΑ
Το νεότερο σχολείο του οικισμού χτίστηκε το 1909.
Ήταν οκτατάξιο ελληνικό σχολείο και περιλάμβανε αρρεναγωγείο και παρθεναγωγείο, τα οποία λειτουργούσαν διακριτά.
Ήταν διώροφο με 6 αίθουσες για το αρρεναγωγείο και 6 για το παρθεναγωγείο. Είχε 4 δασκάλους και 4 δασκάλες, οι οποίοι συνήθως έρχονταν από τη Σμύρνη ή την Κωνσταντινούπολη. .
Το σχολείο βρισκόταν δίπλα στον περίβολο της εκκλησίας, σε υψηλότερο όμως επίπεδο.
ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
Πέρα από την κύρια απασχόληση στα μεταλλεία οι κάτοικοι ασχολιόταν με το ψάρεμα, στο ποτάμι.
Ο πληθυσμός της κωμόπολης ήταν αγροτικός και αστικός, ενώ γεωργοί ήταν κυρίως οι μουσουλμάνοι.
Δούλευαν, όμως και ως εργάτες στα μεταλλεία.
Οι ελληνορθόδοξοι ήταν, κατά βάση, τεχνίτες και επαγγελματίες. Στην αγορά της πόλης τα περισσότερα μαγαζιά ήταν ιδιοκτησίες ελληνορθοδόξων.
Υπήρχε, επίσης, ανεπτυγμένη κτηνοτροφία.
Η βασική, όμως, κινητήρια δύναμη της οικονομίας της περιοχής ήταν, φυσικά, τα μεταλλεία.
ΛΙΓΟ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ
Οι κάτοικοι, κατά την επιστράτευση που είχαν επιβάλει οι Οθωμανοί το 1914, προσπαθούσαν να καταταγούν στο Μπελεμεντίκ (80 χλμ. Β-ΒΔ των Αδάνων) στην υπηρεσία της γερμανικής εταιρείας, που είχε αναλάβει να ανοίξει εκεί σήραγγα, για να περάσει η μεγάλη σιδηροδρομική γραμμή που θα ένωνε τη Βαγδάτη με την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Αρχιμηχανικός στην εταιρεία αυτή ήταν ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος (γνωστός με το όνομα Νικόλαος Μαύρος).
Αυτός φρόντιζε για τους ελληνορθόδοξους επιστρατευμένους, οι οποίοι έφθαναν εκεί και τους έδινε θέσεις με καλή πληρωμή.
Ο Μαυροκορδάτος συνελήφθη αργότερα από κεμαλικούς.
Πάντως, πολλοί από τους ελληνορθόδοξους της Μπάλιας είχαν στρατολογηθεί στα περίφημα τάγματα εργασίας (amele taburu), όπου και αποδεκατίστηκαν.
Από τις 30 Ιουνίου 1920, κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής εκστρατείας, η περιοχή της Μπάλιας αποτέλεσε τμήμα της ελληνικής περιφέρειας, ενώ στις 6 Σεπτεμβρίου 1922, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή και τον ξεριζωμό του ελληνικού στοιχείου από την περιοχή, η Μπάλια περιήλθε υπό την τουρκική διοίκηση.