Ο σκοπός της πολιτείας και της πολιτικής για τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη συνοψίζεται στο «βούλεται γαρ τους πολίτας αγαθούς ποιείν και των νόμων υπηκόους». Και πράγματι η αρχαία ελληνική δημοκρατία γενικότερα και η αθηναϊκή δημοκρατία ειδικότερα απέβλεπε στην ευδαιμονία όλων των πολιτών και σ΄έναν βαθμό όλων των μελών της πόλεως – πολιτείας, αλλά σε συνάρτηση με την ηθική και πνευματική προαγωγή και τελείωση του ανθρώπου. Το θεμέλιό της δε για την πραγμάτωση του σκοπού της ήταν η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας την οποία ενσάρκωνε η Εκκλησία του δήμου των Αθηναίων, το υπέρτατο και κυρίαρχο πολιτειακό όργανό της. Και μπορεί ο Αριστοτέλης να εκθείαζε την παντοδυναμία της Εκκλησίας (ασκούσε και τις τρεις εξουσίες: νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική) στο όνομα του δίκιου των πολλών, αφού όλες οι εξουσίες είναι στα χέρια του λαού, και επιχειρηματολογούσε λέγοντας πως είναι ευκολότερο να διαφθείρεις με ωφελήματα και ρουσφέτια λίγους παρά τους πολλούς, αλλά από τότε και μέχρι σήμερα στην ιστορία της ανθρωπότητας πάντα ο κίνδυνος της τυραννίας της πλειοψηφίας ήταν ενδεχόμενος. Μάλιστα υπήρξαν περίοδοι δημοκρατικής διακυβέρνησης κατά τις οποίες ο δήμος παρασύρθηκε από ανεύθυνους δημαγωγούς και δημοκόπους και στραγγάλισε τα δικαιώματα της μειοψηφίας. Τώρα αν επιχειρούσαμε μια σύγκριση της αθηναϊκής και της σημερινής δημοκρατίας θα λέγαμε ότι το κυρίαρχο κοινό τους στοιχείο είναι η λεγόμενη αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, αλλά η βασική τους διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι η πρώτη ήταν άμεση και η σημερινή αντιπροσωπευτική. Υπάρχει, όμως, και μία ακόμη ουσιώδης διαφορά ως προς τον επιδιωκόμενο στόχο, αφού η αρχαία ευδαιμονία στις σύγχρονες δημοκρατίες εκφράζεται με την ευημερία και δεν συναρτάται με την ηθικοπνευματική τελείωση των πολιτών. Εκείνο πάντως που σταθερά προβληματίζει τις σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες είναι το κατά πόσο οι βουλευτές αντιπροσωπεύουν πράγματι την ελεύθερη βούληση των πολιτών. Και το εύλογο ερώτημα που ενισχύει τις απόψεις όσων νοσταλγούν την άμεση δημοκρατία είναι: πως είναι δυνατόν να αποφασίζει δημοκρατικά ο βουλευτής για χιλιάδες θέματα που καθημερινά ανακύπτουν; Πληθαίνουν σήμερα οι αμφισβητίες και οι σκεπτικιστές της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, αφού όπως ισχυρίζονται δεν ασκεί την εξουσία ο λαός κατά τρόπο άμεσο, αλλά ένας μικρός αριθμός εκλεγμένων βουλευτών. Υποτίθεται ότι οι βουλευτές, ως αντιπρόσωποι του λαού, εκφράζουν την ελεύθερη βούληση του λαού και κάπως έτσι οι θιασώτες της σημερινής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας επιχειρηματολογούν κατά των αμφισβητούντων την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας.
Για τους σκεπτικιστές δεν πληρούνται οι βασικές προϋποθέσεις μιας γνήσιας αντιπροσώπευσης και η λαϊκή κυριαρχία φαλκιδεύεται, οπότε ουσιαστικά δεν έχουμε δημοκρατία, αλλά δημοκρατική ολιγαρχία. Η εξουσία ασκείται από τους λίγους, οι οποίοι είναι δημοκρατικά νομιμοποιημένοι μέσω των εκλογών.
Με τις εκλογές δεν εκφράζουν οι πολίτες την πολιτική τους βούληση – έστω και για μία μέρα μόνο κάθε τέσσερα χρόνια – γιατί πάντα το γενικότερο κοινωνικό-πολιτικό κλίμα διαμορφώνεται από αυτούς που κυβερνούν και εξουσιάζουν. Οι πολίτες καλούνται να επιλέξουν πρόσωπα και κόμματα που είναι δεδομένα εκ των προτέρων και η δομή των κομμάτων και η ποιότητα των υποψηφίων βουλευτών προβάλλονται και επιβάλλονται με όλα τα μέσα στους πολίτες από τους διαμορφωτές της κοινής γνώμης μέσω της κατευθυνόμενης ενημέρωσης.
Ως αντίλογος στους υποστηρικτές και τους ρομαντικούς της άμεσης δημοκρατίας προβάλλεται η θέση πως η αντιπροσωπευτική δημοκρατία δεν είναι το καλύτερο πολίτευμα, αλλά είναι αναπόφευκτα αναγκαίο στον σύγχρονο κόσμο και σε πολιτείες – κράτη με δεκάδες και εκατοντάδες εκατομμύρια πολίτες. Και για να καταλήξουμε:
Όσο το διαχρονικό ζητούμενο της δημοκρατίας θα παραμένει ζωντανό στη σκέψη των ανθρώπων, η μαγεία της άμεσης δημοκρατίας θα διαγράφει τη δική της πορεία στις γενεές που έρχονται. Σήμερα στην εποχή της τεχνολογίας και του διαδικτύου επανέρχεται στην επικαιρότητα η δημοκρατία της αρχαίας Αθήνας όχι μόνον ως ιστορία, αλλά και ως πρότυπο για μίμηση στην κατεύθυνση της προσπάθειας για τον εκσυγχρονισμό του αλλοτριωμένου δημοκρατικού μας πολιτεύματος. Όλο και περισσότεροι ομιλούν για μια μορφή άμεσης δημοκρατίας με τα εργαλεία της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας.
Ηλίας Κ Μάρκου