Άρθρο της Φωτεινής Μαστρογιάννη για τον αντικαπνιστικό νόμο “Το Απαγορευμένο Eίναι Πιο Γλυκό”

Η εφαρμογή ενός αυστηρού αντικαπνιστικού νόμου εν μέσω σφοδρής οικονομικής κρίσης, κοινωνικών προβλημάτων (βλ. αθρόα μετανάστευση, ανεργία και λόγω αυξανόμενης αυτοματοποίησης κτλ.), ένταση στις σχέσεις με την Τουρκία καπ. μου προκάλεσε ιδιαίτερη εντύπωση.

Δεν αμφισβητούνται οι βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος αλλά η εφαρμογή ενός τέτοιου νόμου σε μία άσχημη χρονική περίοδο με προβλημάτισε και με έκανε να σκεφθώ την Ποτοαπαγόρευση στην Αμερική και τη σχέση της με τη σύγχρονη καπνοαπαγόρευση.

Για να θυμηθούμε λίγο την ιστορία, η Ποτοαπαγόρευση στις ΗΠΑ ξεκίνησε τον Ιανουάριο 1920 και διήρκεσε 13 χρόνια.  OΑμερικανός Πρόεδρος Χέρμπερτ Χούβερ αποκάλεσε την Ποτοαπαγόρευση «ένα μεγάλο οικονομικό και κοινωνικό πείραμα».

Διάφορες προτεσταντικές εκκλησίες και κινήματα που θεωρούσαν ότι το αλκοόλ προκαλεί βία, εγκλήματα και γενικότερα κακή συμπεριφορά ήταν αυτοί που πίεσαν για τη δημιουργία και εφαρμογή του σχετικού νόμου (Volstead Act). Πλέον εάν ήθελε κάποιος να καταναλώσει αλκοόλ μπορούσε να το κάνει μόνο κατόπιν ιατρικής συνταγής. Ωστόσο ο νόμος είχε ένα βασικό λάθος. Απαγόρευε την παρασκευή, πώληση και διανομή αλκοόλ για ψυχαγωγία δεν απαγόρευε όμως την κατανάλωση. Οι άνθρωποι μπορούσαν να καταναλώνουν αλκοόλ αρκεί να το έβρισκαν.

Στο σημείο αυτό αξίζει μία μικρή αντιπαραβολή με τη σημερινή καπνοαπαγόρευση όπου η πώληση τσιγάρων επιτρέπεται απαγορεύεται όμως το κάπνισμα σε χώρους εργασίας αλλά και διασκέδασης. Συνεπώς, το βασικό λάθος ισχύει και εδώ γιατί εάν πραγματικά το κράτος ήθελε να διακόψει την κατανάλωση καπνικών προϊόντων θα έπρεπε να απαγορεύσει και την πώλησή τους. Θα επανέρθω όμως σε αυτό.

Πράγματι η κατανάλωση αλκοόλ σταμάτησε για μερικά χρόνια αλλά το απαγορευμένο είναι πάντα πιο γλυκό.

Ποιες ήταν οι συνέπειες της ποτοαπαγόρευσης;

Μεγάλο πλήγμα δέχθηκε η βιομηχανία ψυχαγωγίας, πάρα πολλά εστιατόρια, μπαρ αλλά και θέατρα έκλεισαν. Πέραν αυτών έκλεισαν ζυθοποιίες αλλά και αποστακτήρια και έχασαν τη δουλειά τους όχι μόνο όσοι εργάζονταν σε αυτούς τους κλάδους αλλά και όσοι εργάζονταν σε συναφείς βλ. οδηγοί κτλ.

Η κυβέρνηση είχε απώλεια εσόδων από τους φόρους που επιβάλλονταν στο αλκοόλ. Λόγω του ότι τα φαρμακεία μπορούσαν να δώσουν ουϊσκυ με ιατρική συνταγή γρήγορα οι απατεώνες κατάλαβαν ότι τα φαρμακεία ήταν ιδανικά ως «βιτρίνα» για την πώληση αλκοόλ. Ο αριθμός των φαρμακείων στην πολιτεία της Νέας Υόρκης τριπλασιάστηκε κατά τη διάρκεια της ποτοαπαγόρευσης.

Το αλκοόλ επιτρέπονταν επίσης για θρησκευτικούς λόγους. Οι αυτόκλητοι ραββίνοι που ζητούσαν κρασί για τις συναγωγές τους πολλαπλασιάστηκαν.

Ο νόμος δεν ήταν σαφής για την παραγωγή αλκοόλ στο σπίτι και έτσι πολλοί Αμερικάνοι έγιναν «ειδικοί» στην παραγωγή οικιακού αλκοόλ.

Η μαύρη αγορά στα ποτά άνθισε αλλά και η ποιότητα του αλκοόλ που πωλούνταν ήταν χαμηλή. Κάθε χρόνο της Ποτοαπαγόρευσης 1000 Αμερικάνοι πέθαιναν από το λαθραίο και κακής ποιότητας αλκοόλ. Το κακό είναι ότι η ίδια η κυβέρνηση συνετέλεσε στον θάνατο πολλών Αμερικάνων με την ιδέα που είχε το Γραφείο Απαγόρευσης να κάνει μη πόσιμο το βιομηχανικό αλκοόλ το οποίο οι παράνομοι αγόραζαν ως τέτοιο αλλά το μεταπωλούσαν ως πόσιμο αλκοόλ. Για να σταματήσει τους παράνομους το Γραφείο Απαγόρευσης δηλητηρίασε το βιομηχανικό αλκοόλ και ως αποτέλεσμα ήταν να πεθάνουν μέχρι το τέλος της Ποτοαπαγόρευσης 10.000 Αμερικάνοι από το δηλητηριασμένο αλκοόλ.

Η διαφθορά στην Αστυνομία αυξήθηκε αλλά αυξήθηκαν και τα εγκλήματα. Το οργανωμένο έγκλημα πλούτισε ενώ οι γκάνγκστερς απέκτησαν πολιτική δύναμη.Ο Αλ Καπόνε είχε εισόδημα από παράνομες δραστηριότητες $60.000.000 ετησίως ενώ ο βιομηχανικός εργάτης είχε ετήσιο εισόδημα λιγότερα από $1.000.

Η άνοδος της ακροδεξιάς και ειδικότερα της Κου Κλουξ Κλαν ήταν μία άλλη διάσταση της ποτοαπαγόρευσης. Η Κου Κλουξ Κλαν (ΚΚΚ) παρουσιάστηκε ως ο καταλληλότερος φορέας για την εφαρμογή του νόμου και συστράτευσε στις γραμμές της εκατομμύρια μέλη. Η ΚΚΚ έκανε επιδρομές και επιθέσεις στα σπίτια καθολικών που θεωρούνταν από τους λευκούς προτεστάντες υπεύθυνοι για την κατανάλωση και διάδοση του αλκοόλ και συνεπώς για την καταστροφή της «πραγματικής» Αμερικής που δεν θα μπορούσε να είναι οτιδήποτε άλλο παρά λευκή και προτεσταντική.

Υπήρχαν όμως και άλλες συνέπειες. Ενώ το αλκοόλ πριν την ποτοαπαγόρευση καταναλώνονταν στα σαλούν από άντρες με την ποτοαπαγόρευση, πλέον καταναλώνονταν από νέους και γυναίκες. Η κατανάλωση αλκοόλ έγινε σύμβολο αντίδρασης στο αυταρχικό καθεστώς.

Οι ομοιότητες της ποτοαπαγόρευσης με της εν Ελλάδι καπνοαπαγόρευσης είναι πολλές εάν και οι εποχές είναι διαφορετικές.

Στην Ελλάδα απαγόρευση τέθηκε στο κάπνισμα όλων των καπνικών προϊόντων ανεξαιρέτως αλλά όχι στην πώλησή τους. Τίθεται λοιπόν το εξής ερώτημα. Από τη στιγμή που το τσιγάρο είναι τόσο βλαπτικό για την υγεία γιατί τότε πωλείται ελεύθερα; Πώς βοηθάμε κάποιον να σταματήσει την εθιστική αυτή συνήθεια όταν το προϊόν του εθισμού πωλείται ελεύθερα;

Από την άλλη υπάρχουν και οικονομικές συνέπειες. Η υπέρμετρη φορολόγηση των τσιγάρων οδήγησε στην άνθιση της πώλησης λαθραίων τσιγάρων με τεράστιους τζίρους να πραγματοποιούνται καθημερινά. Το κράτος λοιπόν τόσο από την υπέρμετρη φορολόγηση όσο και από την πώληση λαθραίων τσιγάρων  έχει μειωμένα έσοδα. Πέραν αυτού, είναι σίγουρο ότι θα χαθούν και άλλα έσοδα γιατί θα κλείσουν επιχειρήσεις ενώ θα αυξηθεί περαιτέρω η ανεργία. Η διαφθορά θα αυξηθεί και αυτή γιατί όλα γίνονται με το κατάλληλο «λάδωμα». Δεν είναι απίθανο  επίσης  το τσιγάρο να γίνει σύμβολο αντίδρασης όπως είχε γίνει και το αλκοόλ στην Αμερική και όχι μόνο να μην μειωθεί το κάπνισμα (όπως θεωρείται ότι είναι ο σκοπός του νόμου) αλλά αντίθετα να αυξηθεί όπως έγινε και με  την κατανάλωση του αλκοόλ στην Αμερική.

Για να αποφευχθούν όλα αυτά θα μπορούσε να εφαρμοσθεί  η πρόταση να υπάρχουν χώροι διασκέδασης ειδικά για τους καπνιστές και ταυτόχρονα να πραγματοποιηθεί εκστρατεία ενημέρωσης για τις βλαπτικές συνέπειες του καπνίσματος χωρίς όμως να δημιουργεί έναν ιδιότυπο ρατσισμό εναντίον των καπνιστών. Είναι προφανές ότι γραμμές καταγγελιών και άλλες τέτοιες πρακτικές σε μία δημοκρατία δεν θα πρέπει να υφίστανται.

Ο νόμος λοιπόν είναι αφενός ατελής αφετέρου διαπνέεται από υποκρισία. Υποκρισία για τον εθισμό του τσιγάρου ενώ δεν γίνεται καμία συζήτηση για το πρόβλημα με το αλκοόλ που προκαλεί πλήθος θανάτων βλ. τροχαία αλλά και των ναρκωτικών των οποίων η κατανάλωση ειδικά στους νεότερους αυξάνεται ραγδαία στην Ελλάδα (στην Ευρώπη γνωρίζουμε ότιξοδεύονται 30 δισεκατομμύρια Ευρώ ετησίως σε ναρκωτικά).

Είναι υποκρισία γιατί η μέριμνα για την υγεία δεν θα πρέπει να περιορίζεται στη διακοπή του καπνίσματος αλλά να λαμβάνει υπόψη και να επιλύει προβλήματα όπως είναι οι κακές συνθήκες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης στη χώρα μας, η ποιότητα των τροφίμων και του νερού, οι αυτοκτονίες λόγω των ψυχολογικών προβλημάτων που προκαλεί η οικονομική κρίση, η άνοδος των ναρκωτικών και της πορνείας αλλά και η μόλυνση του περιβάλλοντος που προκαλούν πλήθος θανάσιμων ασθενειών.

Φωτεινή Μαστρογιάννη
Η ατέλεια του συγκεκριμένου νόμου (και όχι μόνο αυτού) συμπίπτει με αυτό που συνέβηκε στην Αμερική δηλαδή η Ελλάδα είναι και αυτή ένα μεγάλο κοινωνικό και οικονομικό πείραμα που ακολουθεί πιστά τις προτεσταντικές αρχές που, εδώ όμως, τις καθορίζει η γερμανική Ευρώπη στο πλαίσιο μιας πολιτισμικής υποταγής και αφομοίωσης από τον οικονομικά ισχυρότερο.