Για τη μάχη αυτή που ήταν επικεφαλής ο καπετάν Βάρδας στα αντάρτικα σώματα Μακεδονομάχων και με έδρα τη Δαμασκηνιά, έδωσαν μάχη στο χωριό Οσνίτσανη-Καστανόφυτο αντιμετωπίζοντας τους Κομιτατζήδες σκοτώνοντας τους αιμοσταγούς επικεφαλής τους. Η μάχη αυτή απετέλεσε την αρχή εξοντώσεως των κομιτατζήδων. Έπεσαν βέβαια και πολλά παλικάρια δικά μας καθώς και ο Ανθυπολοχαγός Βλαχάκης με το ψευδώνυμο Λίτσας. Έχουν γραφεί από ιστορικούς και άλλους οι αιματοβαμμένες αυτές μάχες και η αξία του Μακεδονικού αγώνα. Να υπενθυμίσω ότι η Κοζάνη ήταν τότε το κέντρο του επιχειρησιακού Μακεδονικού αγώνα.
Στη Δαμασκηνιά έχει στηθεί και η προτομή του καπετάν Λίτσα καθώς και άγαλμα και μνημείο για τους πεσόντες Μακεδονομάχους της μάχης της Οσνίτσινας .
Έχει δε καθιερωθεί από χρόνια να τελείται κάθε χρόνο την τελευταία Κυριακή του Μαϊου ή την πρώτη Κυριακή του Ιουνίου στη Δαμασκηνιά Βοϊου, μνημόσυνο στη μνήμη των θυσιασθέντων Μακεδονομάχων. Με κάθε επισημότητα συμμετέχοντες όλες οι Δημόσιες αρχές και οι Στρατιωτικού. Έχω παραστεί πολλές φορές στο Εθνικό αυτό μνημόσυνο προς τιμήν των αγωνιστών και θυσιασθέντων Μακεδονομάχων. Έρχονται και από την Κρήτη να τιμήσουν και τα δικά τους παλικάρια που έπεσαν μαχόμενα για τη Μακεδονία μας. Προσέρχεται πολύς κόσμος , μία φορά είχα μετρήσει 10 λεωφορεία, να μεταφέρουν τον κόσμο από Θεσσαλονίκη, Κοζάνη και άλλες περιοχές καθώς και απόγονοι Μακεδονομάχων. Έχω περιγράψει το Εθνικό αυτό μνημόσυνο για τους Μακεδονομάχους. Και οφείλουμε όλοι μας, ναι όλοι μας να τιμούμε και να σεβόμαστε τη θυσία των προγόνων μας. Χάρη σ΄αυτούς διατηρήθηκε η Ελληνική Μακεδονία που ζούμε εμείς σήμερα.
Θα παρουσιάσω τέσσερις φωτογραφίες του μνημοσύνου από το αρχείο μου. Σε απάντηση προς όσους υποστήριξαν τη συμφωνία των Πρεσπών
23-Μάϊος 1993. Φωτογραφίες
1.Ο Υπουργός των Εξωτερικών της Ελλάδος Μιχάλης Παπακωνσταντίνου και Κοζανίτης , παρίσταται στο μνημόσυνο και τιμά τους Μακεδονομάχους, έδωσε μεγάλο διπλωματικό αγώνα για το θέμα της Μακεδονίας από τη θέση του, και ως Μακεδόνας. Παρίστανται επίσης Ο αείμνηστος Κώστας Κωνσταντινίδης και Βουλευτής Κοζάνης, φίλος μου, ο περιφερειάρχης Θ. Σκρέκας, ο Νομάρχης Λ. Κατσαρός, Δήμαρχοι και ο στρατηγός του Α.΄ Σώματος στρατού με τους επιτελείς του και πολύς κόσμος.
2. Ο Υπουργός Παπακωνσταντίνου καταθέτει στεφάνι στη μνήμη των Μακεδονομάχων. Μεγάλος σεβασμός από υπουργό της Κυβέρνησης στους θυσιασθέντες ήρωες του Μακεδονικού αγώνα.
3. Ο Γιάννης Κορκάς, καταθέτει στεφάνι, εκ μέρους της Αθλούμενης νεολαίας , ως πανελλήνιο αθλητικό στέλεχος, στους ήρωες αγωνιστές και με βαθιά πίστη στη Μακεδονία μας, ως άλλοι Νικηφόροι αθλητές.
4. Ο αρχαιολόγος Νίκολας Χάμμοντ , Ελληνιστής, Φιλέλληνας, καθηγητής πανεπιστημίου της Οξφόρδης και ιστορικός , έγραψε έξι βιβλία για τη Μακεδονία, και ένα έχει τον τίτλο «ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕ Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ» και άλλα δύο για το «ΦΙΛΙΠΠΟ και τον ΜΕΓΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ» Και όπως μας έλεγε περπάτησε το 1929 επί τέσσερις μήνες , ξεκινώντας από τη Βόρειο Ήπειρο, Κορυτσά , τη Μακεδονία, Δυτική, Κεντρική, Ανατολική, τη Θράκη και τη Γιουγκοσλαβία εννοεί Σκόπια , μέχρι την Αχρίδα για να έχει προσωπική αντίληψη των αρχαιολογικών χώρων. Ομιλεί μπροστά από το άγαλμα του Μακεδονομάχου. Τιμώντας τους ήρωες πεσόντες Μακεδονομάχους. Τον είχε προσκαλέσει ο πρόεδρος του Πενταλόφου Βοϊου , για να τον τιμήσει , ανακηρύσσοντας επίτιμο Δημότη διότι το 1943-1944 έμεινε στον Πεντάλοφο ως σύνδεσμος μεταξύ των συμμάχων και του ΕΑΜ. Με την παρουσία του Χάμμοντ διοργανώθηκε στον Πεντάλοφο συνέδριο αρχαιολογικό συμμετέχοντες εκπρόσωποι των εφορειών αρχαιοτήτων από Καβάλα, Θεσσαλονίκη, Έδεσσα, Κατερίνη, Ήπειρο και Αγγλικής αρχαιολογικής σχολής. Παρακολούθησα το συνέδριο και περιέγραψα το περιεχόμενο του συνεδρίου. Με τον αείμνηστο Χάμμοντ πήγαμε μαζί και στην Αιανή για να δει τον αρχαιολογικό χώρο και το μουσείο. Βλέποντας τα, μας δήλωσε, «Για μένα δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι εδώ ζούσαν και ανέπτυσσαν πολιτισμό οι Μακεδόνες Έλληνες όμοιο με αυτόν της κάτω Ελλάδος. Εδώ ήταν η Αρχαία Άνω Μακεδονία με τα Βασίλειά της και τον Πολιτισμό της».
Η Ελληνική πολιτεία τον τίμησε με το παράσημο του Φοίνικα και του δόθηκε και η Ελληνική Ιθαγένεια ως φόρος τιμής. Η Ακαδημία Αθηνών ως αντεπιστέλλον μέλος. Και η εταιρεία Μακεδονικών σπουδών εξέδωσε τιμητικό τόμο με 37 επιστημονικές ανακοινώσεις του για θέματα ιστορικά, αρχαιολογικά και τοπογραφικά σχετικά με τη Μακεδονία και την Ήπειρο.
Επόσης Ο Περιφερειάρχης Δυτικής Μακεδονίας Θ. Σκρέκας προσφέρει στον Νίκολας Χάμμοντ τιμητική πλακέτα μετά την τελετή του μνημοσύνου. Ήταν τότε 86 ετών Θαλερότατος γέρων, με πλήρη διαύγεια πνεύματος.
Ο Χάμμοντ ήταν ο μεγάλος ιστορικός της Μακεδονίας και θαυμαστής του Ελληνικού πολιτισμού των Μακεδόνων, ο οποίος δεν έπαυσε μέχρι την τελευταία ώρα της ζωής του να γράφει και να υποστηρίζει με επιστημονικά κριτήρια την Ελληνικότητα της Μακεδονίας.
Έφυγε το 2001 σε ηλικία 94 ετών, γεννημένος το 1907 στην Κορνουάλη της Σκωτίας. Είχα γράψει για την εκδημία του (13-7-2001) στέλνοντας συλλυπητήρια στην οικογένειά του. Το θεωρούσα τιμή μου που γνωριστήκαμε και που μιλούσα μαζί του, ανταλλάσοντας και φιλικές επιστολές. Ήταν ένας σοφός διανοούμενος που τον άκουγες να ομιλεί και να θαυμάζεις τις γνώσεις του και τη συγγραφική προσφορά του στη Διεθνή επιστημονική κοινότητα για τη Μακεδονία. Πνευματική πηγή που ροφούσες τα όσα εξιστορούσε.
Γιάννης Κορκάς