116 κύρια ξενόγλωσσα τοπωνύμια στην περιοχή Κοζάνης – Γρεβενών. Ετυμολογίες παλαιών ονομάτων χωριών της περιοχής μας με κατάληξη -οβα – οβο – ιστα – ιτσα

116 κύρια ξενόγλωσσα τοπωνύμια στην περιοχή Κοζάνης – Γρεβενών. Ετυμολογίες παλαιών ονομάτων χωριών της περιοχής μας με κατάληξη -οβα – οβο – ιστα – ιτσα

Από το βιβλίο του Στάθη Ασημάκη με τίτλο: “Τοπωνύμια -0βα – οβο – ιστα – ιτσα”

Περιοχή Κοζάνης – Γρεβενών
Στην εν λόγω περιοχή υπάρχουν εκατόν δεκαέξι(116) κύρια
ξενόγλωσσα τοπωνύμια, εκ των οποίων:
i)Δεκαεπτά(17) ανήκουν στην κατηγορία αυτών που έχουν
κατάληξη -οβα, – οβο.
ii)Εικοσιεπτά(27) ανήκουν στην κατηγορία αυτών που
έχουν κατάληξη -ιστα.
iii)Δεκατρία(13) ανήκουν στην κατηγορία αυτών που
έχουν κατάληξη -ιτσα.

α) Με κατάληξη -οβα, -οβο
24.1 Βούρμποβο
Είναι το σημερινό χωριό Ιτέα Γρεβενών. Πιθανόν από τη σλαβική λέξη верба(βέρμπα) = ιτέα (βερμπίτσα > βερβίτσα), που σημαίνει περιοχή, όπου ευδοκιμούν οι ιτιές
24.2 Γιάκοβα
Είναι το σημερινό χωριό Μεσοπόταμο Ανασελίτσας.
Πιθανόν από:
α)Την αλβανική λέξη gjak = αίμα, αιματοχυσία, φονικό
(γκιάκοβο > γιάκοβο) και σημαίνει περιοχή – οικισμός όπου
είχε συμβεί κάποια αιματηρό συμβάν.
β)Το όνομα Γιάγκος και σημαίνει χωριό με οικιστή κάποιο
ονόματι Γιάγκο.
Να σημειωθεί ότι τοπωνύμιο Yakovo υπάρχει στη
νοτιοδυτική Βουλγαρία που, ίσως, σχετίζεται με κάποιον
πρώτο οικιστή ή τσιφλικά ονόματι Ιάκωβο.
24.3 Γραμματίκοβο
Είναι το σημερινό χωριό Γραμματικό Πτολεμαΐδας.
Πιθανόν από την ελληνική λέξη γραμματικός και σημαίνει
περιοχή από όπου προήλθαν πολλοί μορφωμένοι άνθρωποι.
Διαφορετικά πήρε το όνομά του επειδή, ίσως κάποτε ήταν
διοικητικό κέντρο των γύρω χωριών. Κάτι ανάλογο δηλαδή
που είχε συμβεί με το όνομα του χωριού Γραμματικό 28
Αττικής.
Υπάρχει, επίσης, τοπωνύμιο (φροντισμένο χωριό με πολύ

28 Η ονομασία του χωριού Γραμματικό Αττικής καθιερώθηκε επί
τουρκοκρατίας. Ο μπέης της περιοχής έδρευε λίγο έξω από τον
Μαραθώνα (στη σημερινή διασταύρωση της Λεωφόρου Μαραθώνα
προς Σχινιά), όπου ο τοπικός συνοικισμός φέρει την ονομασία
“Μπέη”.
Ο γραμματέας του έπασχε από άσθμα και για μεγάλο χρονικό
διάστημα διέμενε στη περιοχή του Γραμματικού, όπου το κλίμα ήταν
πιο ξηρό από τη πεδιάδα του Μαραθώνα. Όποιος λοιπόν πήγαινε
στον Μπέη και ζητούσε κάποιο χαρτί, αυτός τον παρέπεμπε στο
“γραμματικό” του, και έτσι καθιερώθηκε η ονομασία Γραμματικό.

καλή ρυμοτομία) Gramatikovo στη νοτιοανατολική
Βουλγαρία, κοντά στα σύνορα με την Τουρκία (Ανατολική
Θράκη).
24.4 Δοβράτοβο
Σύμφωνα με τον Max Vasmer ήταν τοποθεσία στην
περιοχή Γρεβενών.
Πιθανόν σύνθετη από τη σλαβική λέξη добро (ντόμπρο) =
καλό, που είναι ευρύτερα γνωστή και στις άλλες βαλκανικές
γλώσσες και τη βλάχικη λέξη άτου = άλογο (ντομπράτοβο >
δοβράτοβο) και σημαίνει περιοχή, όπου εκτρέφονται καλά
άλογα.
24.5 Δριάνοβο
Είναι το σημερινό Δρυόβουνο Ανασελίτσης. Ίδια εξήγηση
με το 1α1.6.
24.6 Ζάλοβο
Είναι το σημερινό χωριό Τρίκωμο Γρεβενών. Σύμφωνα με
τον Αστέριο Ι. Κουκούδη (“Οι Μητροπόλεις και η διασπορά
των Βλάχων”) το εν λόγω χωριό κατοικούσαν
Κουπατσαραίοι, δηλαδή ελληνόφωνοι, που σύμφωνα με
κάποιες απόψεις και αυτοί αρχικά ήσαν βλαχόφωνοι, αλλά
με τα χρόνια αφομοιώθηκαν από τους ελληνόφωνους και
χάθηκε μαζί η βλάχικη γλώσσα τους. Ίδια εξήγηση με το
1α1.7.
24.7 Λαμπάνοβο
Σύμφωνα με τον Max Vasmer βρίσκεται στην περιοχή της
Ανασελίτσας. Μετονομάστηκε σε Σήμαντρο. Ίδια εξήγηση με
το 1γ1.21.
24.8 Λιμπίνοβο
Είναι το σημερινό χωριό Διάκος Γρεβενών. Ίδια εξήγηση
με το 1α1.14.
24.9 Λιμπίστοβο
Είναι ο Αϊλιάς Ανασελίτσας, το σημερινό χωριό Άγιος
Ηλίας Καστοριάς. Ίδια εξήγηση με το 1α1.14.
24.10 Λιμπόχοβο
Είναι η σημερινή Βραχοπλαγιά Ανασελίτσας, το σημερινό
Δίλοφο Βοΐου. Η ίδια εξήγηση με το 1α1.14.
24.11 Μπίσοβο
Είναι το χωριό Δύσβατο, που σήμερα λέγεται Κυπαρίσσι
Γρεβενών. Πιθανόν από την αλβανική λέξη bish = το αγρίμι, ο
λύκος και σημαίνει περιοχή, όπου γύρω υπάρχουν πολλά
αγρίμια – λύκοι.
Το εν λόγω χωριό είναι χτισμένο στις ανατολικές πλαγιές
της Πίνδου με υψόμετρο 940μ., όπου τα αγρίμια δεν
λείπουν. Υπάρχει, επίσης, το συναφές τοπωνύμιο Μπίζοβο
(μπίσοβο > μπίζοβο), που είναι ο σημερινός οικισμός
Μεγαπλάτανος του Δήμου Αριδαίας.
24.12 Μπόζοβο
Είναι το σημερινό χωριό Πριόνια Γρεβενών. Η ίδια
εξήγηση με το 1α1.17.
24.13 Ράχοβο
Είναι το σημερινό χωριό Πολύραχο Κοζάνης. Ισχύουν όσα
σχετικά αναφέρθηκαν στο κεφάλαιο: «Τρία σημαντικά
τοπωνύμια Αράχοβα – Αράκλοβο – Άκοβα».
24.14 Ριάχοβο
Είναι το σημερινό χωριό Παρόρειο29 Γρεβενών. Σημαίνει περιοχή όπου τρέχουν νερά
24.15 Σινίχοβο
Είναι το χωριό Σχίνοβο30
, που σήμερα ονομάζεται
Δεσπότης Γρεβενών. Πιθανόν από τη βλάχικη λέξη σινιάκου
=
πάχνη (σινιάκοβο > σινιάχοβο > σινίχοβο) και σημαίνει
περιοχή, όπου επικρατεί συχνά πάχνη.

29 Σύμφωνα με τον Α. Ι. Κουκούδη (“Οι Μητροπόλεις και η διασπορά
των Βλάχων” ) το εν λόγω χωριό κατοικούσαν Κουπατσαραίοι.
30 Σύμφωνα με τον Αστέριο Ι. Κουκούδη, ό.α., το εν λόγω χωριό
επίσης κατοικούσαν Κουπατσαραίοι.

24.16 Σίτοβο
Είναι το σημερινό χωριό Σιταράς Γρεβενών, που βρίσκεται
σε κορυφογραμμή, με υψόμετρο 750μ. Πιθανόν από: α)Τη βλάχικη λέξη τσιτάτε = φρούριο και σημαίνει περιοχή – οικισμός, που βρίσκεται ψηλά σε λόφο σαν φυσικό φρούριο. β) Την αλβανική cic(τσιτσ), δάνειο από την ελληνική τιτθός = βυζί, που σημαίνει περιοχή είτε πλούσια σε βλάστηση, με αποτέλεσμα τα κοπάδια να παράγουν πολύ γάλα, είτε βρίσκεται σε κάποια φυσική προεξοχή, που μοιάζει με βυζί. Υπάρχουν επίσης και τα συναφή τοπωνύμια: i)Σίτσοβα, είναι το σημερινό χωριό Αλαγονία Μεσσηνίας, χτισμένο σε απότομη πλαγιά του δυτικού Ταΰγετου, με υψόμετρο 850 μ. και με μεγάλη γύρω βλάστηση. Πιθανόν από το Τσίτσοβα (> Σίτσοβα). ii)Ζίτσοβα στην περιοχή του Ταΰγετου. Αναφέρεται από τον Fallmerayer. Ταυτίζεται, ίσως, με τη Σίτσοβα Μεσσηνίας, οπότε πιθανόν από το Τσίτσοβα (> Σίτσοβα > Ζίτσοβα). iii)Σίτοβο, είναι το σημερινό χωριό Σιταράς Γρεβενών που βρίσκεται σε κορυφογραμμή, με υψόμετρο 750μ. Πιθανόν από το Τσίτσοβο (> Σίτσοβο > Σίτοβο). Επειδή όμως υπάρχει τοπωνύμιο Sitovo (πεδινός οικισμός) και στη βορειοανατολική Βουλγαρία, κοντά στα σύνορα με τη Ρουμανία, η εξήγηση του τοπωνυμίου Σίτοβο μπορεί να σχετιστεί με τη λατινική λέξη sitio = άνυδρος, ξηρός.
24.17 Σούλποβο
Είναι το σημερινό πεδινό χωριό Άρδασσα Πτολεμαΐδας.
Πιθανόν σύνθετη από τις αλβανικές λέξεις shulle = προσήλιο
και το επιβεβαιωτικό μόριο po = ναι, μάλιστα, και σημαίνει
περιοχή, που έχει μεγάλη ηλιοφάνεια. Πράγματι, το εν λόγω
χωριό είναι πεδινό και επομένως είναι εκτεθειμένο
κυριολεκτικά στον ήλιο όλη τη μέρα.
***
β) Με κατάληξη -ιστα ή συναφείς της
24.1 Βελίστι
Είναι το σημερινό χωριό Ασπρούλα Ανασελίτσας. Απόα)Τη σλαβική λέξη бел(μπελ) = λευκός (που είναι όμως σε χρήση και στη βλάχικη γλώσσα), τη βλάχικη λέξη τσι = κάποιος, κάτι (μπέλτσιστα > βέλτσιστα > βελτσίστα), λόγω ίσως των αφρισμένων νερών που τρέχουν στις εκεί ρεματιές και κάποιου καταρράκτη που υπάρχει πράγματι στην περιοχή αυτή. Επίσης, ανάντη του χωριού βρίσκεται γυμνή βραχώδης λοφοσειρά, που έχει λευκή όψη, λόγω της ασβεστολιθικής της σύστασης, πόσο μάλλον, όταν είναι χιονισμένη. β)Τη λατινική λέξη bellus, a, um = αυτός που έχει καλώς, αυτός που φαίνεται ωραίος, πράγμα που σημαίνει ωραία τοποθεσία
24.2 Βελίστι
Είναι το χωριό που αρχικά μετονομάστηκε σε Ασπρονέρι
Κοζάνης και σήμερα λέγεται Λευκοπηγή Κοζάνης. Από: α)Τη σλαβική λέξη бел(μπελ) = λευκός (που είναι όμως σε χρήση και στη βλάχικη γλώσσα), τη βλάχικη λέξη τσι = κάποιος, κάτι (μπέλτσιστα > βέλτσιστα > βελτσίστα), λόγω ίσως των αφρισμένων νερών που τρέχουν στις εκεί ρεματιές και κάποιου καταρράκτη που υπάρχει πράγματι στην περιοχή αυτή. Επίσης, ανάντη του χωριού βρίσκεται γυμνή βραχώδης λοφοσειρά, που έχει λευκή όψη, λόγω της ασβεστολιθικής της σύστασης, πόσο μάλλον, όταν είναι χιονισμένη. β)Τη λατινική λέξη bellus, a, um = αυτός που έχει καλώς, αυτός που φαίνεται ωραίος, πράγμα που σημαίνει ωραία τοποθεσία
24.3 Βιβίστα
Είναι το σημερινό χωριό Εκκλησία Γρεβενών. Πιθανόν
από τη βλάχικη λέξη βιε = ρυάκι, διώρυγα (βιεβίστα >
βιβίστα), δεδομένου ότι βρίσκεται στη συμβολή δυο
ρεμάτων.
24.4 Βραβόνιστα
Είναι το σημερινό χωριό Καληράχη Γρεβενών.
Πιθανόν από τη βλάχικη λέξη βρεάβα = θόρυβος, τύρβη,
ταραχή, που σημαίνει μέρος, το οποίο καταιγίζεται από
ανέμους. Πράγματι, το εν λόγω χωριό βρίσκεται σε περιοχή
με υψόμετρο 880μ. και είναι εκτεθειμένο σε όλους τους
ανέμους.
24.5 Βρόγγιστα
Είναι το σημερινό χωριό Καλονέρι Ανασελίτσας. Πιθανόν
από την αλβανική λέξη vrug = ερυσίβη, παράσιτο των
σιτηρών και της χλόης (βρούγγιστα > βρόγγιστα).
Σύμφωνα με τοπική παράδοση: «Παλαιότερα βρισκόταν
στη συμβολή των χαραδρών «Κόπου» και «Τζημαλή», κάπου
δυτικά της σημερινής θέσης του και ονομαζόταν Βρόγγιστα,
επειδή τα βράδια ακούγονταν δυνατοί κρότοι δηλαδή
«Βροντούσε το μέρος» και ο φόβος αυτός ανάγκασε τους
κατοίκους να μετατοπίσουν το χωριό στην σημερινή του
θέση. Μετονομάσθηκε από τους κατοίκους Καλονέρι για το
καλό του νερό.»
24.6 Δραβουντάνιστα
Είναι το σημερινό χωριό που μετονομάστηκε, αρχικά, σε
Σωληνάρι και στη συνέχεια σε Μεταμόρφωση, βρίσκεται δε
πολύ κοντά στην πόλη της Κοζάνης.
Σύμφωνα με μια άποψη η εν λόγω ονομασία σχετίζεται
με τη σλαβική λέξη трава(τράβα) = χόρτο, που σημαίνει
τόπος με πολύ βλάστηση Σε μια τέτοια περίπτωση δεν
εξηγείται το πρόσφυμα -ντα- του τοπωνυμίου. Επομένως,
είναι πιθανό κάποιο άλλο τοπικό χαρακτηριστικό να έχει
δώσει την ονομασία.
Το εν λόγω χωριό βρίσκεται στο στένωμα, που
σχηματίζουν δυο βραχώδεις γειτονικοί λόφοι και έχει
κατεύθυνση από βορρά προς νότο, είναι λοιπόν λογικό να
θεωρήσουμε ότι το χειμώνα υποφέρει από το βοριά. Άρα, η
εν λόγω ονομασία σχετίζεται μάλλον με τη λέξη
τραμουντάνα = βοριάς (τραμουντάνιστα > δραμουντάνιστα
> δραβουντάνιστα).
24.7 Δράμιστα
Είναι το χωριό που μετονομάστηκε, αρχικά, σε
Μακρυπλαγιά και στη συνέχεια σε Δάφνη και ανήκει στο
νομό Κοζάνης. Πιθανόν από:
α)Τη βλάχικη λέξη ντάρα, που μεταξύ άλλων σημαίνει
ξεπεσμός (νταρά(μ)ιστα > ντράμιστα > δράμιστα), επειδή
ίσως το εν λόγω χωριό θα ήταν πολύ φτωχό.
β)Την αλβανική λέξη dromc = θρυμματίζω (ντρόμτσιστα >
ντράμτσιστα > ντράμιστα > δράμιστα), δεδομένου ότι το
χωριό αυτό βρίσκεται στα ριζά λόφου, που μοιάζει να έχει
υποστεί παλιότερα εκτεταμένη θραύση και κατολίσθηση, η
οποία φαίνεται εντονότερη στα δυτικά του.
24.8 Δοβρουνίστα
Είναι το σημερινό χωριό Κληματάκι Γρεβενών. Σημαίνει ωραία τοποθεσία
24.9 Δομαβίστα
Είναι ο οικισμός Φλαμπουριά Ανασελίτσας. Πιθανόν από
τη σλαβική λέξη дом(ντομ) = σπίτι (ντομαβίστα >
δομαβίστα), που σημαίνει απλά οικισμός.
24.10 Ζικοβίστα
Είναι το σημερινό χωριό Σπήλιος Ανασελίτσας. Πιθανόν
από τη βλάχικη λέξη τζιούγκου
= ανηφοριά, ακρώρεια
(τζιουγκοβίστα > τζικοβίστα > ζικοβίστα), που σημαίνει
οικισμός, ο οποίος βρίσκεται σε πλαγιά.
24.11 Λιψίστα
Είναι η σημερινή Νεάπολη [Ανασελίτσα] Κοζάνης. Ο
Max Vasmer τη συμπεριλαμβάνει στα σλαβογενή τοπωνύμια, αλλά αδυνατεί να διατυπώσει σλαβική ετυμολογική
ερμηνεία, ενώ στο μεγάλο γιουγκοσλαβικό λεξικό
εμφανίζεται με λατινογενή ρίζα και σλαβική κατάληξη.
Αυτό προκύπτει από δημοσίευμα τοπικής εφημερίδας:
«ΤΟ ΒΟΪΟΝ» με τίτλο: «ΒΟΪΟΝ -ΑΝΑΣΕΛΙΤΣΑ – ΣΕΛΙΤΣΑ», και σε
ό,τι αφορά το τοπωνύμιο Λαψίστα, αναφέρονται ειδικότερα
τα εξής:
«Το παλαιόν όνομα της Νεαπόλεως ήτο Λαψίστα η
Λαψίστι. Της λέξεως ταύτης την ιστορικήν αρχήν δεν
γνωρίζομεν ακριβώς, την σημασίαν, όμως αυτής δυνάμεθα
να πληροφορηθώμεν εν μέρει από το τελευταίον μεγάλο
Γιουγκοσλαβικόν λεξικόν, δια του οποίου καταβάλλεται μια
περίεργη προσπάθεια να ερμηνευθεί το δήθεν μακεδονικόν
γλωσσικόν ιδίωμα κατά την ιδική των πολιτικήν προπαντός
αντίληψιν και σύμφωνα με τους ιδικούς των σκοπούς. Κατ’
αυτούς, λοιπόν, η λέξις Λαψίστι έχει ρίζαν μεν λατινικήν,
κατάληξιν δε σλαβικήν. Σημαίνει κατ’ αρχήν μέρος ολισθηρόν
και λασπώδες και δεύτερον μέρος εις το οποίον δύναται να
εργάζηται κανείς με ελπίδα κέρδους, μέρος δηλ.
παραγωγικόν.»
Επίσης, μια άλλη πιθανή ερμηνεία είναι αυτή που
στηρίζεται στη βλάχικη λέξη λαπούσου = φυτό με πλατιά
φύλλα και κίτρινα άνθη (λαπουσίστα > λαπ’σίστα > λαψίστα
> λιψίστα).
24.12 Λούμπνιστα
Αρχικά μετονομάστηκε σε Βαλάνια Κοζάνης και
προσαρτήθηκε στον οικισμό Τσαπουρνιάς Γρεβενών, ο
οποίος μετονομάστηκε σε Τρικοκκιά Γρεβενών. Πιθανόν
σύνθετη από τη σλαβική λέξη лупина(λουπίνα) = τολύπη
(λουπίνιστα > λούπνιστα > λούμπνιστα) και σημαίνει
περιοχή, όπου ευδοκιμεί η τολύπη.
24.13 Λούτιστα
Είναι το σημερινό χωριό Κερασώνα, που ανήκει σήμερα
στο Νομό Καστοριάς. Πιθανόν από τη βλάχικη λέξη λουτόσου
=πηλώδης, βορβορώδης, λόγω ίσως της σύστασης του
εδάφους της περιοχής αυτής.
24.14 Μαρτσίστι
Είναι το σημερινό χωριό Περιστερά Ανασελίτσας.
Πιθανόν από τη βλάχικη λέξη Μάρτσου που σημαίνει: α) ο
μήνας Μάρτιος, β) το χρωματιστό σκοινί “Μάρτης”, που
φορούσαν σύμφωνα με το έθιμο τα μικρά παιδιά, επειδή
ίσως το χωριό αυτό λειτουργούσε μέχρι και το Μάρτη ως
χειμαδιό και τον ίδιο μήνα θα άρχιζαν οι προετοιμασίες για
τα θερινά βοσκοτόπια.
Υπάρχει, επίσης, τοπωνύμιο Μάρτσιστα, που είναι το
σημερινό χωριό Κάτω Περιβόλι Καστοριάς. Πιθανόν τα δυο
χωριά Μαρτσίστι και Μάρτσιστα να έχουν κάποια μεταξύ
τους συγγένεια, καθόσον η απόσταση που τα χωρίζει δεν
είναι πολύ μεγάλη.
24.15 Πιπιλίστα
Είναι το χωριό Νάματα Ανασελίτσας (Βλαχοχώρι).
Πιθανόν από τη βλάχικη λέξη μπιλμπίλιου(τουρκικής
ρίζας) = αηδόνι (μπιλμπιλίστα > πιπιλίστα), από την ύπαρξη
αηδονιών στην περιοχή αυτή.
24.16 Πλαζούμιστα
Είναι το σημερινό χωριό Σταυροδρόμι Ανασελίτσας.
Πιθανόν από τις αλβανικές λέξεις: plas = σκάσιμο, ράγισμα
και unj(ουνγι) = κατεβάζω, χαμηλώνω, καθίζω (πλασούνιστα
> πλαζούνιστα > πλαζούμιστα). Πράγματι, κατάντη του εν
λόγω χωριού υπάρχει παλιό μεγάλο κυκλικό ρήγμα, που έχει
προκαλέσει βύθιση μεγάλης έκτασης, η οποία μοιάζει με
μικρό βυθισμένο οροπέδιο.
24.17 Ραδοβίστι
Είναι το σημερινό χωριό Ροδοχώρι Ανασελίτσας. Πιθανόν
από τη σλαβική λέξη радъ (ραντ) = χαρούμενος (ραντοβίστα
> ραδοβίστα > ραδοβίστι).
24.18 Ραδοσίνιστα
Είναι το σημερινό χωριό Μέγαρο Γρεβενών. Πιθανόν από
τη σλαβική λέξη радостъ(ράντοστ) = χαρά.
24.19 Ραδουβίστα
Είναι το σημερινό χωριό Ροδιανή Κοζάνης. Πιθανόν από τη σλαβική λέξη радостъ(ράντοστ) = χαρά.
24.20 Ραδούνιστα
Σύμφωνα με τον Max Vasmer είναι τοπωνύμιο της
περιοχής Καϊλαρίων Πτολεμαΐδας. Αργότερα ονομάστηκε
Κρυόβρυση. Πιθανόν από τη σλαβική λέξη радостъ(ράντοστ) = χαρά.
24.21 Ρατοβίστα
Μετονομάστηκε σε Ραδοβίστι και σήμερα λέγεται Ροδιά
και ανήκει στα Γρεβενά. Πιθανόν από τη σλαβική λέξη радостъ(ράντοστ) = χαρά.
24.22 Σιάτιστα
Σύμφωνα με τον καθηγητή Πανεπιστημίου κ. Νικόλαο
Ψημμένο: «Το πρώτο όνομα της πόλης ήταν Καλύβια, γιατί
τα καλύβια ήταν το χαρακτηριστικό της. Όταν δημιουργείται
ο οικισμός, είναι οικισμός ποιμένων που κατοικούν σε
καλύβια. Με αυτό το όνομα αναφέρεται στα αρχεία της
Μονής Ζαβέρδας (Ζάμπουρντα).
Το δεύτερο τοπωνύμιο για τη Σιάτιστα είναι το τουρκικό
όνομα Armud – Koy (= Αρμούτ – Κιόι = Αχλαδότοπος) και το
συναντούμε στα τέλη του 16ου αιώνα στα βιβλία της πρώτης
τουρκικής απογραφής πληθυσμού. Δεν είναι εύκολο να
διαπιστώσουμε μέχρι πότε χρησιμοποιήθηκε αυτό το
τοπωνύμιο και από ποιους.
Είναι πολύ πιθανό ότι οι Έλληνες δεν το χρησιμοποίησαν
καθόλου, γι’ αυτό και γρήγορα ξεχάστηκε και αντί αυτού
χρησιμοποιούσαν το Σιάτιστα και Φλωροχώρι.
Πάντως η καθιέρωση του Armud – Koy και η χρήση – για
όσο χρόνο – σημαίνει πως η πόλη από τα μέσα του 16ουαιώνα
είχε αλλάξει χαρακτήρα και δεν ήταν πια χωριό ποιμένων.
Πράγματι, σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, την
περίοδο αυτή και η σύσταση του πληθυσμού της έχει
μεταβληθεί, αφού πολλοί Έλληνες και από διάφορα μέρη της
χώρας βρήκαν καταφύγιο στην ορεινή και άγονη Σιάτιστα,
και γρήγορα οι Σιατιστινοί ασχολήθηκαν με το εμπόριο,
ταξίδεψαν κι εγκαταστάθηκαν σε πόλεις της Ευρώπης και
ίδρυσαν εκεί αξιόλογους εμπορικούς οίκους.
Έτσι, από το τέλος του 16ου
αιώνα ως τα μέσα του 19ου η
Σιάτιστα είναι η πόλη του πλούτου. Ο πλούτος είναι το
διακριτικό της γνώρισμα και έτσι μπορεί να δικαιολογηθεί το
τοπωνύμιο Φλωροχώρι.
Για την ίδια περίοδο (17ο
αιώνα) αναφέρεται ότι είναι σε
χρήση και το τοπωνύμιο Σιάτιστα. Και είναι πολύ πιθανό το
κύριο τοπωνύμιο να είναι το Σιάτιστα και παρωνύμιο το
Φλωροχώρι ή να εκφράζουν και τα δυο το ίδιο
χαρακτηριστικό γνώρισμα της πόλης και να προηγήθηκε –
ως τοπωνύμιο – το Φλωροχώρι και να ακολούθησε
το Σιάτιστα.
Οι προτεινόμενες ετυμολογήσεις είναι οι εξής:
α) Ο Γάλλος περιηγητής Pouqueville το 1806 – με βάση
προφορικές αφηγήσεις των κατοίκων – ερμηνεύει το όνομα
Σιάτιστα από τη συγχώνευση δυο λέξεων: της
τουρκικής chatir (= τσιατήρ = σκηνή, τσαντίρι) και της
ελληνοβλάχικης tiritza (= τύριζα, από το ελληνικό τυρός). Το
Τσιατηρτυρίτζα γίνεται διαδοχικά Σιατυρίτσα, Σιατίτσα,
Σιάτιστα με μια σειρά φωνητικές μεταβολές, οι οποίες
όμως δεν ευσταθούν επιστημονικά, γι’ αυτό και η
ετυμολόγηση αυτή απορρίπτεται.
β) Άλλοι υποστηρίζουν ότι προέρχεται από το σλαβικό
ρήμα setsiam (= χωρίζω). Από το θέμα του setsi- και την
κατάληξη – sta προήλθε η λέξη Σέτσιστα και με μετατροπή,
από τους Τούρκους, του (ε) σε (α) έγινε Σάτσιστα, έπειτα
Σιάτιστα. Η πρόταση απορρίπτεται, γιατί μια τέτοια
μετατροπή δεν μπορούσε να προέλθει από τους Τούρκους,
αλλά από τους Σιατιστινούς που το χρησιμοποιούσαν και
μάλιστα Σιατιστινούς, που ήταν εγκατεστημένοι σε σλαβικές
περιοχές. Και αν προερχόταν από αυτούς, δεν μπορούσε να
συμβεί αυτή η μετατροπή του (ε) σε (α) , γιατί από άποψη
γλωσσική δε συμβαίνει στη γλώσσα μας και για διάφορους
λόγους, όπως μας λέει η επιστήμη της γλωσσολογίας.
γ) Μια άλλη άποψη υποστηρίζει ότι η λέξη έχει σχέση με
το λατινικό sitis = δίψα, που το πήραν οι Βλάχοι και το
πρόφεραν ως siati. Με την προσθήκη της κατάληξης –
ιστα έχουμε το τοπωνύμιο Σιάτιστα, που πράγματι δίνει και
το γνώρισμα της πόλης, την έλλειψη νερού. Η μόνη
αντίρρηση που μπορεί να εγερθεί είναι: «γιατί δεν
χρησιμοποίησαν εξ αρχής αυτή την ονομασία της πόλης
εκείνοι που τη δημιούργησαν (δηλαδή οι ποιμένες – βλάχοι)
παρά χρησιμοποιήθηκε τον 17ο
αιώνα, όταν υπερείχε το
ελληνικό στοιχείο»;
δ) Άλλη εκδοχή θέλει να προέρχεται από το
τουρκικό Set (=οχυρό) και την κατάληξη -ιστα. Το Σέτιστα με
μετατροπή του (ε) σε (α) έγινε Σάτιστα, έπειτα με ανάπτυξη
ενός (ι), Σιάτιστα. Η πόλη πράγματι είναι φυσικά οχυρωμένη
από τη θέση της, αλλά αυτό οι Τούρκοι το κατάλαβαν πολύ
αργότερα (τέλη του 18ου αιώνα), όταν η πόλη αντιστάθηκε
στις τουρκαλβανικές επιδρομές, αλλά ήδη τότε η πόλη
ονομαζόταν Σιάτιστα.
ε) Μια άλλη εκδοχή θέλει το τοπωνύμιο να προέρχεται
από τη λέξη «στάσις», μάλιστα από το ασθενές θέμα του
ρήματος ίστημι = στέκομαι (Στα+τ+ιστα και με σχετικές
μεταβολές έγινε = Σάτιστα, Σιάτιστα). Οι προτεινόμενες
όμως μεταβολές και στην περίπτωση αυτή γλωσσολογικά
δεν δικαιολογούνται και η πρόταση απορρίπτεται.
στ) Και η λαϊκή ετυμολογική ερμηνεία από το ρήμα
σάστισα (Σιάστισα, Σιάτιστα ) δε θεωρείται σοβαρή.» Τέλος,
σύμφωνα με τον παραπάνω ερευνητή: «Φαίνεται ως πιο
πιθανό το τοπωνύμιο Σιάτιστα να επικράτησε στη θέση
του παρωνυμίου Φλωροχώρι για δυο λόγους, ένα
γλωσσικό και έναν ιστορικό.
Ο ιστορικός λόγος: Είναι γνωστή η στενή σχέση που είχαν
οι κάτοικοι της Σιάτιστας με την Κεντρική Ευρώπη, με λαούς
που μιλούσαν Γερμανικά. Η εγκατάσταση πολλών
οικογενειών λόγω εμπορικών δραστηριοτήτων στην Αυστρία
και άλλες χώρες είχε επίδραση στην κοινωνική ζωή των
Σιατιστινών, στη γλωσσική συμπεριφορά τους. Πολλοί
έμαθαν τη γερμανική γλώσσα και στη Σιάτιστα μαζί με τα
διάφορα αγαθά που εισάγονταν από την Ευρώπη ήρθαν και
τα ονόματά τους.
Αυτή η γλωσσική επίδραση φαίνεται στη χρήση κάποιων
επωνύμων με γερμανική ρίζα (Γκερεχτές, Μπρούχος κ.α.),
στην ύπαρξη κάποιων φθόγγων που θυμίζουν τους
γερμανικούς b, d, u (ντιούλκας, ντιόντιος, κλπ.), στη χρήση
κάποιων λέξεων που δηλώνουν αντικείμενα και είναι λέξεις
γερμανικές π.χ. στρύφια από το Strumpfe = κάλτσες, στόφα
από Stoff = ύφασμα, στιβάλια από το Stiefel = μπότες, κ.α.
τέλος στο ίδιο το όνομα της πόλης, Σιάτιστα.
Η προφορά του τοπωνυμίου Σιάτιστα από τους ντόπιους
είναι δισύλλαβη, Σιάτστα, και μάλιστα γίνεται έτσι που να
τονίζονται οι δυο συλλαβές, σαν να ξεχωρίζουν και να
υπάρχουν ανάμεσα του δυο (σ), όχι ένα (σ). Όσοι γνωρίζουν
καλά τα γερμανικά και ακούν την προφορά του ονόματος,
οδηγούνται στην ορθή ετυμολόγηση του τοπωνυμίου.
Ο γλωσσικός λόγος: Προέρχεται από σύνθεση δυο
γερμανικών λέξεων, της Schatz (= θησαυρός) και της Stadt (=
πόλη). Από τη γερμανική σύνθετη λέξη αποβάλλεται το
τελικό dt στην ελληνική απόδοση, αφού οι ελληνικές λέξεις
δεν καταλήγουν σε (τ) και αργότερα αναπτύχθηκε (από τους
εγγράμματους) το (ι) και έδωσε το Σιάτιστα.
Η σημασία της γερμανικής σύνθετης λέξης SchatzStadt
είναι “Θησαυρόπολη”, και αποδίδει κατά κάποιο τρόπο αυτό
που δήλωνε και το Φλωροχώρι. Είναι όμως ως έννοια
ευρύτερη από αυτό, αφού αναφέρεται σε θησαυρό και όχι
μόνο σε φλουρί.»
Έτσι, η λέξη Σιάτιστα ως έννοια γίνεται πλατύτερη,
ισχυρότερη. Επιπλέον είναι σαφέστερη, αφού αποδίδει και
την ιστορική πραγματικότητα: η Σιάτιστα δεν είναι χωριό πια,
είναι πόλη. Και από την άποψη της προφοράς της η
λέξη Σιάτιστα είναι γλωσσικά ισχυρότερη, γιατί έχει ένταση
στην προφορά (με τους δυο τόνους της δισύλλαβης και
δίτονης γερμανικής λέξης). Αυτά τα στοιχεία αποτελούν και
το δεύτερο λόγο επικράτησης.
Ένας κανόνας της γλωσσολογίας λέει ότι ανάμεσα σε δυο
λέξεις, εν προκειμένω τα τοπωνύμια Σιάτιστα και
Φλωροχώρι, επικρατεί το ισχυρότερο και σαφέστερο. Από τα
τέλη του 16ου αιώνα και ως τις αρχές του 19ου ο χαρακτήρας
της πόλης ήταν κοσμοπολίτικος και κατά τον Α. Βακαλόπουλο
«όλοι τους μιλούσαν γερμανικά ή ιταλικά…» (δηλαδή είχαν
εξοικείωση με τη γλώσσα, δεν τους ήταν ξένη).
Την ονομασία, βεβαίως, δεν την έδωσαν ξένοι, οι οποίοι
άλλωστε ποτέ δεν έζησαν στη Σιάτιστα, αλλά Σιατιστινοί που
ζούσαν στην Ευρώπη και είτε μετέφραζαν ελεύθερα το
παρωνύμιο Φλωροχώρι είτε με τη σύνθετη λέξη που
δημιούργησαν (SchatzStadt ) εξέφραζαν το θαυμασμό για
την πλούσια και ευημερούσα πατρίδα τους. Για τους λόγους
αυτούς δεν αντέδρασαν οι ντόπιοι στη χρήση της και την
προτίμησαν από το Φλωροχώρι. Επιπλέον η παραγωγή της
λέξης από τη σύνθετη γερμανική δεν προσκρούει σε κανένα
κανόνα της ελληνικής.»
Κατά τη γνώμη μας, η ερμηνεία που υιοθετεί, τελικώς, ο
καθηγητής Νικόλαος Ψημμένος παρότι φαίνεται λογική –
πειστική, εντούτοις δεν είναι σωστή. Καταρχάς, η κατάληξη –
ιστα που είναι κοινότατη σε τέτοιου είδους τοπωνύμια στον
ελληνικό χώρο δεν πρέπει να αναζητηθεί σε μια γερμανική
λέξη Stadt, που μάλιστα σημαίνει πόλη και όχι χωριό, όπως
ήταν παλιά η Σιάτιστα.
Ας έχουμε υπόψη ότι στη γερμανική γλώσσα το χωριό
σημαίνεται με τη λέξη dorf. Έτσι, εάν οι Σιατιστινοί της
Γερμανίας ήθελαν να εκφράσουν το όνομα της πατρίδα τους
“Φλωροχώρι” στα Γερμανικά, τότε θα έπρεπε να πουν
Schatzdorf και όχι Schatzstadt. Πέραν τούτου, η βλάχικη
ονομασία (Σιάτιστα από τη βλάχικη λέξη σιάτε = δίψα και τη
γνωστή κατάληξη -ιστα) θα μπορούσε να επιβληθεί και
αργότερα, όχι δηλαδή από την αρχή του οικισμού,
δεδομένου ότι η εν λόγω περιοχή, έτσι και αλλιώς, δεν
διέθετε πολλά νερά και, όταν κάποια εποχή θα υπήρξε
παρατεταμένη ανομβρία – ξηρασία, που θα ταλαιπώρησε
τους κατοίκους για μεγάλο χρονικό διάστημα, αυτοί θα
είπαν, κάποια στιγμή αγανακτισμένοι: «τι το λέμε
Φλωροχώρι, Διψοχώρι θα πρέπει να το λέμε»… και έτσι ίσως
θα έμεινε.
24.23 Τίστα
Είναι το σημερινό χωριό Ζ(ι)άκας Γρεβενών. Πιθανόν από
τη σλαβική λέξη тиса (τίσα) = πεύκη.
24.24 Τόριστα
Είναι το σημερινό χωριό Ποντινή Γρεβενών. Πιθανόν από
την αλβανική λέξη torisht = στάνη, σταύλος.
24.25 Τρέπιστα
Είναι το σημερινό χωριό Άγιος Χριστόφορος
Πτολεμαΐδας. Πιθανόν από τη βλάχικη λέξη τράπου = χαντάκι,
τάφρος, φαράγγι(τράπιστα > τρέπιστα). Πράγματι, το εν
λόγω χωριό είναι πεδινό, χτισμένο ανάμεσα σε τρεις
τάφρους.
24.26 Τσαρίστα
Είναι το σημερινό χωριό Άγιος Θεόδωρος Ανασελίτσας.
Πιθανόν από τη βλάχικη λέξη τσάρα = χώμα. Πράγματι, το
ομώνυμο χωριό είναι χτισμένο σε στενή επίπεδη εδαφική
καλλιεργούμενη περιοχή.
24.27 Χουλενίστα
Είναι το σημερινό χωριό Δίπορο Γρεβενών. Πιθανόν από
τη βλάχικη λέξη κουλοάνα = στήλη, κολόνα (κουλοανίστα >
κουλανίστα > χουλανίστα > χουλενίστα). Πράγματι, το
ομώνυμο χωριό είναι χτισμένο στη συμβολή δυο επίπεδων
καλλιεργήσιμων εδαφικών στηλών, που ορίζονται από τους
γύρω αυχένες.

γ) Με κατάληξη -ιτσα ή συναφείς της
24.1 Ανασελίτσα
Είναι η σημερινή Νεάπολη Κοζάνης. Για το τοπωνύμιο
Ανασελίτσα όλοι, όσοι ασχολήθηκαν με την προέλευσή του,
συμφωνούν ότι είναι σύνθετο με πρώτο συνθετικό την
πρόθεση ανά και δεύτερο το τοπωνύμιο Σέλιτσα Πιθανόν από τη σλαβική λέξη село(σελο) = αγρός, την παλαιά ονομασία της γειτονικής
Εράτυρας.
Η πρόθεση ανά, ως πρώτο συνθετικό στις σύνθετες λέξεις
αποτελεί προθετικό επίρρημα και σημαίνει κατεύθυνση από
κάτω προς τα επάνω. Συντιθέμενο με το Σέλιτσα δηλώνει την
άνω του Αλιάκμονα Σέλιτσα σε συσχετισμό με τη θέση της
μητροπολιτικής Σέλιτσας (Εράτυρας), κάτοικοι της οποίας
μετοίκισαν στη Λειψίστα και συγκρότησαν οικισμό το
γνωστό με την ονομασία Ανασελίτσα.
24.2 Βάνιτσα
Η Άνω Βάνιτσα είναι το σημερινό χωριό Άνω Κώμη
Κοζάνης και η Κάτω Βάνιτσα είναι το σημερινό χωριό Κάτω
Κώμη Κοζάνης.
Πιθανόν από τη βλάχικη λέξη βάνα = αρτηρία, φλέβα.
Πράγματι και τα δυο αυτά χωριά βρίσκονται ανάμεσα σε δυο
μικρά ποτάμια που χύνονται στην τεχνητή λίμνη Πολυφύτου.
24.3 Βιστρίτσα
Είναι ο ποταμός Αλιάκμονας. Ίδια εξήγηση με το 11.1.
24.4 Γκόβλιτσα
Είναι το σημερινό χωριό Κρόκος Κοζάνης. Πιθανόν από τη
βλάχικη λέξη γκουβαλεάτσε = στόμιο. Πράγματι, το εν λόγω
χωριό βρίσκεται στην αρχή (“στόμιο”) των μικρών
παράλληλων ποταμιών που τρέχουν εκατέρωθεν και
χύνονται στην τεχνητή λίμνη Πολυφύτου.
24.5 Γκοβλίτσα
Είναι το σημερινό χωριό Λιβέρα Κοζάνης. Πιθανόν από τη βλάχικη λέξη γκουβαλεάτσε = στόμιο. Πράγματι, το εν λόγω χωριό βρίσκεται στην αρχή (“στόμιο”) των μικρών παράλληλων ποταμιών που τρέχουν εκατέρωθεν και χύνονται στην τεχνητή λίμνη Πολυφύτου. Πράγματι, το εν λόγω χωριό είναι χτισμένο σε επίπεδη έκταση που περικλείεται ολόγυρα από
βουνοκορφές και μοιάζει από ψηλά σαν οπή, σαν στόμιο.
24.6 Δημηνίτσα
Είναι το σημερινό χωριό Καρπερόν Γρεβενών. Πιθανόν
από:
α)Τη βλάχικη λέξη ντιμινιάτσα = αυγή, πρωί, ημέρα,
επειδή ίσως είναι χτισμένο σε πεδινή έκταση και είναι
ηλιόλουστο όλη τη μέρα.
β)Την παλιά ποικιλία σιταριού “δημηνιό”, που ίσως
καλλιεργείτο στην πεδινή αυτή περιοχή.
24.7 Λαβάνιτσα
Βρίσκεται στην περιοχή Γρεβενών. Αργότερα ονομάστηκε
Μικρολίβαδο. Σημαίνει οικισμός που συστάθηκε αργότερα σε σχέση με τους γύρω παλιότερους οικισμούς
24.8 Λαβανίτσα
Βρίσκεται στην περιοχή Κοζάνης. Σημαίνει οικισμός που συστάθηκε αργότερα σε σχέση με τους γύρω παλιότερους οικισμούς
24.9 Λαμπανίτσα
Είναι το σημερινό χωριό Πλακίδα Κοζάνης. Σημαίνει οικισμός που συστάθηκε αργότερα σε σχέση με τους γύρω παλιότερους οικισμούς
24.10 Πικριβενίτσα
Είναι το σημερινό χωριό Αμυγδαλιές Γρεβενών. Σύμφωνα
με τοπική παράδοση υπάρχουν οι ακόλουθες εκδοχές για το
όνομα του υπόψη τοπωνυμίου:
α) Το όνομα Πικριβενίτσα δόθηκε στο χωριό από το
όνομα της όμορφης και περήφανης καπετάνισσας Νίτσας,
που ήταν γυναίκα του καπετάν Βασιλάκη, συνεργάτη του
Αντώνη Κατσαντώνη της Ηπείρου, οι οποίοι είχαν γίνει ο
φόβος και ο τρόμος των Τούρκων.
Ο Αλή Πασάς δεν μπορούσε να “χωνέψει” ότι η
Πικριβενίτσα ήταν ανεξάρτητη από την κηδεμονία του και
έστειλε ισχυρά αποσπάσματα Τουρκαλβανών, για να
εξοντώσουν τον καπετάν Βασιλάκη και τα παληκάρια του.
Πραγματικά, τους στήσανε ενέδρα σε μια τοποθεσία,
σκότωσαν πολλούς από τους άντρες του Καπετάν-Βασιλάκη
και τον ίδιο. Η τοποθεσία αυτή ακόμα και σήμερα λέγεται
“Βίγλα” ή “Βασιλάκη”.
Την ίδια εποχή οι Τούρκοι συνέλαβαν τη γυναίκα του
Κατσαντώνη και τον ανιψιό του καθώς και τη Νίτσα, γυναίκα
του καπετάν-Βασιλάκη. Τη Νίτσα τη δέσανε στην τοποθεσία
“Μεσοχώρι”, όπου τη βασανίσανε για αρκετές μέρες για να
υποκύψει, ενώ δεν της δίνανε νερό. Η Νίτσα όχι μόνο δεν
υπέκυψε αλλά έφτυσε κατάμουτρα τον Αλή Πασά και οι
Τουρκαλβανοί την εκτέλεσαν αμέσως. Προς τιμήν της οι
χωριανοί φτιάξανε μια βρύση στον τόπο της εκτέλεσης και
ονόμασαν το χωριό Πικριβενίτσα.
β)Αρχικά το χωριό λεγόταν Βηνίτσα. Κάποτε όμως στα
χρόνια της Τουρκοκρατίας οι κλέφτες σκότωσαν τον γιο του
Κοτζαμπάση του χωριού. Μετά απ’ αυτό ο Κοτσαμπάσης
μαζί με τη γυναίκα του εγκατέλειψαν το χωριό και για να
εκδικηθούν τους χωριανούς ζήτησαν από τους Τούρκους να
το λένε στο εξής Πικριβηνίτσα.»
Κατά την άποψή μας είναι πιθανόν σύνθετη από την
ελληνική λέξη πικρό και τη βλάχικη λέξη ραβέντι = φυτό
που χρησιμοποιείται για καθαρτικό φάρμακο και, επειδή
πράγματι το εν λόγω φυτό έχει πικρή γεύση
(πικρραβεντίτσα > πικραβενίτσα > πικριβενίτσα), και
σημαίνει περιοχή, στην οποία φύεται το υπόψη φυτό.
24.11 Σαδοβίτσα
Είναι το σημερινό χωριό Μικροκλεισούρα Γρεβενών.
Πιθανόν από τη σλαβική λέξη сад(sad) = φυτό (σαντοβίτσα >
σαδοβίτσα). Πράγματι, το εν λόγω χωριό βρίσκεται σε
κατάφυτη πεδινή έκταση.
24.12 Σέλιτσα
Είναι το σημερινό χωριό Εράτυρα Κοζάνης. Μάλλον από τη σλαβική λέξη село(selo) = χωράφι.
24.13 Σίνιτσα
Είναι το σημερινό χωριό Τριφύλλι Γρεβενών. Πιθανόν από τη σλαβική λέξη сад(σαντ) = κήπος.