Από την Ήπειρο στην Τυρίσσα: Οι Ρίζες της Παλιοκόζιανης και των Καλυβίων, τα ονόματα των πρώτων οικογενειών (Σταύρου Π. Καπλάνογλου)

Από την Ήπειρο στην Τυρίσσα: Οι Ρίζες της Παλιοκόζιανης και των Καλυβίων, τα ονόματα των πρώτων οικογενειών (Σταύρου Π. Καπλάνογλου)

ΕΠΟΙΚΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ ΕΠΑΝΙΔΡΥΟΥΝ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟ ΟΙΚΙΣΜΟ ΣΤΗΝ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΥΡΙΣΣΑ ΤΟ 1398 μ.Χ. (Έφθασαν αρχικά από την Πρεμετή, Μπιθικούκι και Κόσδιανι σε πλαγιά του ορούς Άσκιο όρος κοντά στην Εράτυρα δημιουργώντας την << Παλιοκόζιανη >> και από εκεί φεύγουν για τα Καλύβια που ήταν ένας πολύ μικρός οικισμός στο Σιόπατο) ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΩΝ Σταύρου Π. Καπλάνογλου Συγγραφέα -Ιστορικού ερευνητή

Στην προηγούμενη δημοσίευση μας αναφερθήκαμε στους σκοτεινούς χρόνους της ιστορίας της πόλης της Κοζάνης ,και 3 πολύ μικρούς οικισμούς που υπήρχαν του Άγιου Αθανάσιου του Τρίδενδρου του Σιόπατου που βρισκόταν στα Νοτιοδυτικά των ορίων της Κοζάνης του που υπήρχε μέχρι το 1960 περίπου ., Υπήρχε και το μετόχι του Αγίου Δημητρίου που φιλοξενούσε μονάχους αλλά και πολίτες που βρισκόταν στην περιοχή για δουλείες δεν έβρισκαν κατάλυμα.

Στην σημερινή δημοσίευση να αναφερθούμε στην οργανωμένη πια κατοίκηση και την ομάδα των εποίκων που ήρθαν από την Ήπειρο το 1392 ,που ήταν αποτέλεσμα της κατάληψης των Βαλκανίων από τους Τούρκους που προκαλούσε αναγκαστικές μετακινήσεις..

–Η κατάληψη των Βαλκανίων από τους Τούρκους τον 14ο αιώνα

Το 1354 οι Οθωμανοί πέρασαν στην Ευρώπη και με την κατάκτηση των Βαλκανίων το Οθωμανικό μπεηλίκι μεταμορφώθηκε σε μια διηπειρωτική αυτοκρατορία

Η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο αποτέλεσε κρίσιμη αλλά και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας του Μοράβα .

Η σύρραξη έγινε στις 23 Ιουνίου του 1389. (βάσει της προσαρμογής στο

Γρηγοριανό ημερολόγιο)

Στο τέλος του 14ου αιώνα επιδρομές ξένων και κυρίως των Τούρκων, ανάγκαζαν τους πληθυσμούς Ελληνικών πόλεων και χωριών και όχι μόνον, να ξεριζώνονται ομαδικά και παρουσιάζεται έτσι το φαινόμενο της ίδρυσης πολλών νέων Ελληνικών οικισμών σε δασώδη μέρη παντού στη Μακεδονία και αλλού .

Φεύγοντας από τις διώξεις των καινούργιων κατακτητών φαίνεται πως Έλληνες Χριστιανοί από την Ήπειρο, χτυπημένοι στην πατρίδα τους από τους κατακτητές, τραβήξανε ανατολικά

Το 1392 άποικοι προερχόμενοι από την Πρεμετή, το Βυθικούκι και την Κόζδιανη ( της Ηπείρου, κατέφυγαν κυνηγημένοι από τους Τουρκαλβανούς στην περιοχή βόρεια της Σέλιτσας ή Σέλτσας σήμερα Εράτυρας σε μια πλαγια του ορους Ασκιο που μέχρι και σήμερα ονομάζεται Παλιοκόζιανη και στη συνέχεια μεταναστεύοντας ανατολικά συνάντησαν τον Χριστιανικό οικισμό στα Καλύβια στην θέση Σιόπατο,

Οι έποικοι της Ηπείρου εγκαταστάθηκαν ανάμεσα στην Γαλατινή (Κοντσικό) και την Εράτυρα (Σέλτσα ) Στην τοποθεσία που αναφέραμε σωζόταν ασήμαντα ίχνη παλαιού συνοικισμού, ενώ το 1906 χτίστηκε εκεί ο ναός του Αγίου Μάρκου που γίνεται κάθε χρόνο πανηγύρι στη μνήμη.

Απομονωμένη περιοχή με ενδιαφέροντες Ελληνικούς οικισμούς κοντά νοιώθουν ασφάλεια , μεγάλες εκτάσεις για βόσκηση ζώων.

Πιστεύοντας ότι ο τόπος θα γίνει τόπος μόνιμης κατοικίας έδωσαν στο νέο οικισμό το όνομα Παλιοκοζιανι για να θυμούνται την πατρίδα τους

Λίγο καιρό μετά την εγκατάσταση των προσφύγων (1392) πάνω από την Σελίτσα και ενώ διασκορπίστηκαν στην περιοχή Κονιάρηδες έποικοι από την Ανατολή -οι οποίοι κατέλαβαν επίκαιρες θέσεις και εύφορα μέρη διώχνοντας τους παλιούς ενοίκους- οι κάτοικοι του νέου αποικισμού δοκίμασαν πολλές ταλαιπωρίες· κι επειδή δεν ήταν ασφαλείς στην περιοχή, μετακινήθηκαν ανατολικά

Μετακινούμενοι βρήκαν Χριστιανικό συνοικισμό στα Καλύβια στο Σιόπατο . Οι κάτοικοι των Καλυβίων τους δέχτηκαν και δεν τους αποξένωσαν εντελώς, τους υποχρέωσαν όμως να χτίσουν τα σπίτια τους ανατολικότερα, κοντά στο δάσος, πλάι σε μια βραχώδη απόφυση, βορειοδυτικά της ορεινής αντηρίδος του Βερμίου,

Η θέση που εγκαταστάθηκαν ηταν θέση επίκαιρη και οχυρή, περιβαλλόμενη από δάσος.

Κατά τη βυζαντινή περίοδο, στη θέση Σώποτον ή Ισόπατον, ιδρύθηκε ο ομώνυμος μικρός οικισμός και λίγο αργότερα σε απόκρυφη φυσικά οχυρωμένη τοποθεσία, ιδρύθηκε ο συνοικισμός που ονομάστηκε Καλύβια, ο οποίος απείχε μισή ώρα προς τα δυτικά από το Μετόχι του Αγίου Δημητριου και είχε αρκετές πηγές πόσιμων νερών στα όρια του

Απ’ αυτά τα Καλύβια σωζόταν ερείπια, υδραγωγεία και ίχνη δρόμων, ενώ μερικές φορές ανακαλύπτονταν εκεί οικιακά αντικείμενα ασήμαντα και νομίσματα βυζαντινά· η τοποθεσία μεχρι σήμερα ονομάζεται Παλαιόσπιτα. πάνω από τη σημερινή πόλη·

Ολοι η γύρω περιοχή λεγόταν Αρίνταγας και κατά τον αείμνηστο λάτρη της Κοζάνης Αργύριο Μεν. Κούντουρα συμπεριλάμβανε τους λόφους από τη Σκ’ρκα μέχρι το Ίσιουμα του Αηλιά και από κει προς το Βατερό. Περιλαμβάνονταν το Σιόπατο και το Παϊάμπουρου : η περιοχή όπου αναπτύσσεται η Ζώνη Ενεργού Πολεοδομίας, προς τον Άργιλο. Πιγαδούλ’ : η περιοχή Δυτικά του Στρατοπέδου Μακεδονομάχων Α’.Σ.Σ.).Σιόπατου και Σιόπουτου : περιοχή του Αρίνταγα όπου το εξωκλήσι της Αγίας Ειρήνης. Σμάθκου : η περιοχή του Αρίνταγα πάνω από το Σιώπατο. Προέρχεται από τον ιδιοκτήτη Σιώμο>Σιιωμάθκο>Σμάθκο .(Ελιμειακά 2001 )

Ο Π. Λίουφης στην ιστορία αναφέρεται στις οικογένειες

Γιάντσου , Σιώμου, Γιαννούση, Κόντη, Λουσιάνη, Μπούνου, Σιακαβάρα, Ρούση, Βλιώρα, Καρακάση, Κουτσοσίμου, Λάσκου, Λούια, Λακοβά, Μπασισίμου (Τζιμουλά), Τσιώρα, Πηγαδά, Σαχίνη, Χατζηκωνσταντίνου, Μουστάκα, Μούκα, Σμίλιου κ.α

Ονόματα που λίγο πολύ ακόμη και σήμερα γνωστά.

Προσωπικά έχοντας φοιτήσει στα παιδικά μου χρονιά στο πρώτο δημοτικό σχολείο Κοζανης όπου πηγαίναν μαθητές από τις συνοικίες Σκρκα και Ζαμαρα είχα συμμαθητές αγόρια και κορίτσια που άκουγαν στα επιθετα ,Σιώμου ,Τζιμουλά , και ανθρωπος που με βατισε λεγοταν Βαγγέλης Σιακαβαρας.

Λίγο αργότερα μετακινήθηκαν ακόμη πιο ανατολικά σε μια περιοχή που ονόμασαν Τσαμουριά, διασώζοντας το παρωνύμιο της παλιάς κοιτίδας τους.

Συγκροτήθηκε συνοικισμός και η πολίχνη ονομάστηκε Κόσδιανη γνωστή αργότερα και ως Κόζιανην, την οποία οι μετέπειτα λόγιοι μετασχημάτισαν επί το Ελληνικότερον σε Κοζάνη.

Η μετακίνηση ανατολικότερα έγινε λίγο πριν από την άλωση της πόλης το 1453 από τα Καλύβια εγκαταστάθηκαν σε δυο σημεία του δάσους που υπήρχε σε δυο σημεία.

Το πρώτο ήταν νότιο τμήμα της σημερινής πόλης απέναντι από την πλατεία Συντάγματος. το ονόμασαν Τζαμάρα ή Τσάμρα,

Εποικίστηκε ενδεχομένως από τις ήδη υπάρχουσες πληθυσμιακές ομάδες της περιοχής και μάλλον πρόκειται για κτηνοτρόφους, αφού Τζαμάρα είναι η ονομασία της φλογέρας των νομαδικών πληθυσμών και κτηνοτρόφων της Πίνδου

και το δεύτερο κάτω από την εκκλησιά της Αγίας Ανίας και του χαμηλοί Ηλιαία που έδωσαν το όνομα Σκρκα ήταν σε μια διπλανή βραχώδη απόκλιση του λόφου που που η λέξη δηλώνει βραχώδη τόπο.

Ο βασικός λόγος που οδήγησε όλους αυτούς τους ανθρώπους στο να ενδημήσουν στο συγκεκριμένο τόπο, ήταν οι συνεχείς ανακατατάξεις στη Βαλκανική χερσόνησο.

Αυτό το μέρος, αποτελούσε μιας πρώτης τάξεως κρυψώνα για τους κατατρεγμένους χριστιανικούς πληθυσμούς εκείνης της περιόδου.

Παρόλα αυτά, δεν απέκτησε ποτέ τείχη, διότι πρόκειται για οικισμό των νεοτέρων χρόνων.

Έτσι, αφού ο συνοικισμός έγινε αρκετά μεγάλος (επαρκής) κι εγκαταστάθηκε σ’ αυτόν αντιπρόσωπος της κυβέρνησης, οι κάτοικοι που έμεναν προηγουμένως γύρω από το Σιόπατο άφησαν σταδιακά τα σπίτια τους στα Καλύβια κι εγκαταστάθηκαν στον μικρο οικισμό που έπαιρνε με την διάβα του χρόνου μέγεθος πολίχνης.

Εγκαταστάθηκαν και κατέλαβαν τα γύρω χωράφια και άρχισαν να τα καλλιεργούν, ιδίως στο νότιο μέρος· τα περισσότερα μέρη τα κόσμησαν με αμπελώνες· γιατί, παρατήρησαν ότι το φυτό αυτό εγκλιματίζεται εύκολα, έδινε άφθονους καρπούς, και παρήγαγε εξαιρετικό κρασί.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥ 3 ΟΙΚΙΣΜΟΥΣ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ

Όπως ήδη έχουμε αναφέρει οι κάτοικοι της Ηπείρου που μετακινήθηκαν το 1392-1398 είχαν ξεκινήσει από την Κόσιανη ,την Πρεμετή και το Μπιθικούκι στην σημερινή δημοσίευση θα δώσουμε πολύ λίγες πληροφορίες ,επιγραμματικά και σε επόμενες θα αναφερθούμε αρχικά για την Κόσδιανι ξεχωριστά μια και η ονομασία αυτή βρίσκεται πολύ πιο κοντά στην σημερινή ονομασία και πρεπει να είναι η αρχική πηγή της ονομασίας της ,και στην μεθεπομένη δημοσίευση θα αναφερθούμε στους 2 άλλους οικισμούς Μπιθικούκι και Πρεμετή .

Δυστυχώς οι πληροφορίες για την Κοσιανη ήταν και περιορισμένες ,το χωριό καταστράφηκε λίγο πριν από την ομαδική μετακίνηση των κάτοικων του ,και δεν ξαναχτίστηκε πότε , σβήστηκε από το χάρτη κυριολεκτικά .

Ο Λίουφης στην Ιστορία του προβληματίζεται με δυο παραπλήσια ονόματα με το Κόσδιανι που ήταν η αρχική ονομασία της Κοζάνης , την Κόσιανι και την Κωστάνιανι εμείς συνεχίζοντας την έρευνα διακρίναμε ακόμη ένα οικισμό που

με παραπλήσιο όνομα που στις αρχές του 19ου αιώνα ήταν ουσιαστικά εγκαταλελειμμένος ( μόνον 20 οικογένειες έμεναν σε αυτόν ).

Το Μπιθυκούκι όπως το λέει ο Λίουφης στην Ιστορία της Κοζάνης το 1924 ή Vithkuq οπως γράφεται στα Αλβανικά ) είναι χωριό και πρώην δήμος στην επαρχία της Κορυτσάς (Korçë ), νοτιοανατολική Αλβανία . Βρίσκεται 25 χλμ Νοτιοδυτικά της Κορυτσάς Ο πληθυσμός στην απογραφή του 2011 ήταν 1.519.

Όμως λίγο μετά την εγκατάλειψη μέρους των κατοικούν στα μέσα του του 15ου αιώνα είχε 8000 κατοίκους .

–Πρεμετή

Η Πρεμετή είναι μια πόλη στο νοτιοανατολικό τμήμα της Αλβανίας , που βρίσκεται περίπου 30 χλμ. από τα σύνορα με την Ελλάδα , σε υψόμετρο 240 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, και σε απόσταση 130 χλμ ΝΔ της Κορυτσάς.

Η περιοχή της Πρεμετής βρίσκεται στην καρδιά της κοιλάδας του Αώου που είναι καταπράσινη

Σύμφωνα με τις πληροφορίες μας τον 15ο και 16ο αιώνα, αφού ήδη ένα μέρος των κατοίκων την είχε εγκαταλείψει 1 έως 2 αιώνες πριν (ανάμεσα τους και αυτοί που έφτασαν στα Καλύβια της Κοζανης (Σιόπατο ) μη αντέχοντας την καταπίεση , έγινε διοικητικό κέντρο από τους Οθωμανούς και είχε ενδιαφέρουσα οικονομική εξέλιξη.

Σήμερα η Πρεμετή είναι μια πόλη 12.000 κατοίκων