– Αν θυμάμαι καλά Βεατρίκη, ως παλαιότερη γραπτή πηγή της ιστορίας του ινδουισμού αναφέρεται η Ριγκβέδα (ύμνοι, των οποίων η σύνθεση ανάγεται στο χρονικό διάστημα μεταξύ 1900 – 1700 π.Χ), αλλά σήμερα τις μαρτυρίες και τις πληροφορίες γι αυτόν τις αντλούμε από την αρχαιολογία, τη συγκριτική φιλολογία και τη συγκριτική θρησκειολογία. Επίσης, αν θυμάμαι καλά, οι εισβολείς της Ινδίας που ανέπτυξαν το θρησκευτικό σύστημα της θυσίας (Βραχμανισμός ή Βεδισμός), ήταν οι Άριοι, οι οποίοι εκτός των άλλων έφεραν μαζί τους το άλογο και το άρμα, αλλά και την σανσκριτική γλώσσα.
– Πολύ καλά θυμάσαι Οδυσσέα. Αυτοί οι Άριοι (όπως αυτοαποκαλούνταν) ήταν ένας κλάδος μιας συγγενικής ομάδας νομαδικών και ημινομαδικών φύλων, που αρχικά κατοικούσαν στην περιοχή της στέπας, στη νότια Ρωσία και στην κεντρική Ασία. Άλλοι κλάδοι αυτών των φύλων εισέβαλαν στην Ευρώπη, φέρνοντας μαζί τους τις ινδοευρωπαϊκές γλώσσες, οι οποίες εξελίχθηκαν στις κύριες σημερινές ευρωπαϊκές γλωσσικές ομάδες. Μάλιστα, όπως φαίνεται και από τη συγγένεια της σανσκριτικής με τις αρχαιότερες ιρανικές γλώσσες που επιβιώνουν ακόμα, οι Άριοι πριν εισδύσουν στην Ινδική χερσόνησο, βρίσκονταν σε στενή επαφή με τους προγόνους των Ιρανών. Έτσι, λοιπόν, η θρησκεία της Ριγκβέδα περιλαμβάνει στοιχεία από τρία στρώματα εξέλιξης. Ένα πρώιμο, κοινό στοιχείο στα περισσότερα ινδοευρωπαϊκά φύλα, ένα ύστερο, κοινό ανάμεσα σους αρχαίους Ιρανούς κι ένα τρίτο στοιχείο, το οποίο προσκτήθηκε στην ίδια τη χερσόνησο μετά τις κυριότερες διεισδύσεις των Αρίων. Η έκφραση του προσώπου σου, όμως, Τιμόθεε δείχνει πως κάτι δεν είπα καλά, πως διαφωνείς, γι αυτό και σε παρακαλώ να με διορθώσεις.
– Δεν είναι ακριβώς διαφωνία, αλλά ίσως να πρόκειται για θέαση της ιστορικής πραγματικότητας από άλλη οπτική γωνία. Η γνώμη μου είναι πως ο ινδουισμός γεννήθηκε απ΄την αδιάκοπη πρόσληψη νεότερων στοιχείων, προερχόμενων από τους μη Αρίους αρχικούς κατοίκους, από εξωτερικές πηγές και από εμπνευσμένους μεταρρυθμιστές όλων των εποχών. Η πρόσληψη αυτή συνοδεύτηκε από μιαν αντίστροφη διαδικασία απόρριψης ορισμένων στοιχείων, από πεποιθήσεις και πρακτικές που είχαν ξεπεραστεί κι αυτό συνεχίστηκε κατά έναν λανθάνοντα τρόπο σε όλη την ιστορική πορεία του ινδουισμού.
Ένα άλλο σημείο της άποψής σου Οδυσσέα, στο οποίο ήθελα να σταθώ, είναι αυτό του θρησκευτικού συστήματος της θυσίας των Αρίων, που το χαρακτήρισες ως Βραχμανισμό ή Βεδισμό, δηλαδή αν κατάλαβα καλά ταυτίζεις απόλυτα τις δύο έννοιες, σαν να πρόκειται για ένα και το αυτό, ενώ η Βεατρίκη το προσπέρασε χωρίς να κάνει κάποια νύξη διαφοροποίησης.
– Δεν ξέρω αν θα΄πρεπε να γίνω πιο σαφής Τιμόθεε και αν η Βεατρίκη έπρεπε να διαφοροποιηθεί, αλλά κατά την ταπεινή μου γνώμη δεν πρόκειται για δύο διαφορετικές έννοιες, αφού είναι κατηγορίες ενός ενιαίου συνόλου, παρά τις διαχωριστικές γραμμές που χαράσσουν κάποιοι μελετητές ανάμεσα στις μορφές του ινδουισμού, προβαίνοντας σε μια συμβατική κατηγοριοποίηση αυτών σε έξι κατηγορίες (Βεδισμός, Βραχμανισμός, Βισνουϊσμός, Σιβαϊσμός, Ταντρισμός και Λαϊκός Ινδουισμός).
– Οδυσσέα, μπορεί να πρόκειται για ένα ενιαίο σύνολο όπως λες, αλλά η κατηγοριοποίηση, στην οποία αναφέρθηκες και τη χαρακτήρισες συμβατική, έχει τη δική της ξεχωριστή παράδοση και ιστορία όσες ομοιότητες ή κοινά σημεία κι αν διαπιστώσει κάποιος πως υπάρχουν. Αν πάρουμε για παράδειγμα τον Λαϊκό Ινδουισμό που είναι ένα κράμα από αναρίθμητες λαϊκές πεποιθήσεις και τοπικές λατρευτικές πρακτικές, μπορεί να διαπιστώσουμε ότι στο σύνολό τους εμφανίζουν πολλά και σημαντικά στοιχεία ως συνέχεια των άλλων μορφών του ινδουισμού, αλλά υπάρχουν και άλλα διαφορετικά. Βεατρίκη θα μπορούσες να βοηθήσεις περισσότερο για να ξεδιαλύνουμε το θέμα;
– Καταρχήν θα΄λεγα, πως συμφωνώ και με τους δυο σας, ενώ δυσκολεύομαι να καταλάβω που διαφωνείτε. Αλλά, ας δούμε αναλυτικότερα αυτές τις κατηγορίες: Ο Βεδισμός έχει καταγραφεί ως η θρησκεία των αρχαιότερων ινδοευρωπαϊκών λαών, που εγκαταστάθηκαν όπως είπαμε στην Ινδία, το τελευταίο τέταρτο της δεύτερης π.Χ χιλιετίας και πήρε τo όνομά της από τα ιερά κείμενα αυτών των λαών, τις γνωστές Βέδες. Αξίζει νομίζω να επισημάνουμε εδώ, πως οι Βέδες θεωρούνται το αρχαιότερο σώμα θρησκευτικών κειμένων και αποτελούν την απόλυτη αυθεντία, γιατί αποκαλύπτουν τη θεμελιώδη και αναντίρρητη αλήθεια. Παράλληλα, όμως, το περιεχόμενό τους – η αιώνια πραγματικότητα του κόσμου – υπήρξε ουσιαστικά άγνωστο για μεγάλο χρονικό διάστημα. Έτσι, οι Βέδες, παρά το ό,τι εμπνέουν σεβασμό σε κάθε ινδουιστή που ακολουθεί την παράδοση και παρά το ό,τι, όσοι Ινδοί αρνούνται την αυθεντία τους θεωρούνται άπιστοι, ελάχιστα έχουν χρησιμοποιηθεί, ακόμα και για διαπαιδαγώγηση. Τώρα, όσον αφορά τον Βραχμανισμό, πρόκειται για τη θρησκεία στους κόλπους της οποίας αναπτύχθηκε σταδιακά ο Βεδισμός και οφείλει την ονομασία της, τόσο στην αρχαία ιερατική βραχμανική εκλεκτή διανόησή της, όσο και στον υπέρτατο θεό Βράχμα που λάτρευε. Αυτός ο θεός Βράχμα αποτελεί μέρος της ινδουιστικής τριάδας, παραμένει κατά βάθος ο δημιουργός και είναι η προσωποποίηση του απρόσωπου Βράχμαν. Οι άλλες δύο θεότητες της ινδουιστικής τριάδας είναι ο Βισνού και ο Σίβα. Οι τρεις μαζί αυτές θεότητες πρώτου μεγέθους συγκροτούν την Τριμούρτι, το «Ένα ή το Όλον με τις τρεις μορφές του». Στην έννοια αυτή επιχειρείται η σύνθεση και η εναρμόνιση της πεποίθησης ότι η Υπέρτατη Δύναμη είναι μία και μοναδική, με το γεγονός της πολλότητας (στην πράξη) των θεοτήτων της καθημερινής λατρείας. Μολονότι, όμως, η έννοια της Τριμούρτι προσδίδει διαρκώς σπουδαιότερη θέση σε μερικούς θεούς, δεν αποτέλεσε ποτέ ζωντανό στοιχείο στη θρησκεία των μαζών. Έτσι, ο Βράχμα, απ΄τους αρχαιότατους χρόνους, δεν είχε ποτέ ιδιαίτερη λατρεία, ενώ πολλοί ινδουιστές, αντί για τον Βισνού και τον Σίβα, λατρεύουν άλλους θεούς, απ΄τους αναρίθμητους του ινδουισμού.
Ηλίας Κ Μάρκου