– Ποιος είναι ο ορισμός του άθεου για σένα φιλαράκι; Θα ήθελα επίσης να ακούσω τα σχόλιά σου για την άποψη του Γάλλου ορθολογιστή, άθεου συγγραφέα και φιλόσοφου, του Μισέλ Ονφρέ (γεν. 1959), σύμφωνα με την οποία άθεος είναι αυτός που δεν πιστεύει ότι υπάρχει θεός, και ότι είναι δημιούργημα της φαντασίας κάποιων ανθρώπων, αυτών που πιστεύουν ότι θα μπορούσαν να ζήσουν και μετά το θάνατό τους. Για τον άθεο, λέει, δεν υπάρχει ζωή μετά το θάνατο, δεν υπάρχει άλλος κόσμος πέρα από τον δικό μας και φυσικά δεν πρέπει να ζητάμε αποδείξεις από αυτούς που λένε ότι δεν υπάρχει κάτι, αλλά από όσους ισχυρίζονται ότι αυτό το κάτι υπάρχει. Σε ερώτηση που του τέθηκε, γιατί και πάλι στη σύγχρονη εποχή η θρησκευτική πίστη επανέρχεται δυναμικότερα, απάντησε: Η έλλειψη, η παντελής απουσία πειστικού πολιτικού παραδείσου στη γη, οδήγησε στην εμπορία του φτηνού θρησκευτικού προϊόντος, στο πλασάρισμα από πολλούς, ως πνευματικής περιουσίας, των δικών τους οπισθοδρομικών και ψεύτικων κόσμων. Η πολιτική ως ορίζοντας διαμαρτυρίας έχει πλέον εκλείψει, αφήνοντας ένα τεράστιο κενό κι ένα ελεύθερο πεδίο για τη δημιουργία νέων μύθων. Ο μαρξισμός αμαυρώθηκε σταδιακά από τα γκουλάγκ των βασανιστηρίων, ενώ ο αντιμαρξιστικός σοσιαλισμός χάθηκε μέσα στον φιλελευθερισμό, του οποίου δεν είναι παρά μια παραλλαγή. Από τότε, με τον φιλελεύθερο καπιταλισμό και τις βαρβαρότητές του – ως αδιαπέραστο ορίζοντα – η θρησκεία εμφανίζεται ως μια ευκαιρία για νέους που στηρίζουν τη βία της καθημερινότητας.
– Για μένα φίλε δεν υπάρχουν στην ουσία άθεοι και άπιστοι. Όσον αφορά τον Ονφρέ δεν έχω κάποιο σχολιασμό να κάνω, γιατί θεωρώ όλα αυτά ισοπεδωτικές και απλουστευτικές απόψεις, που μοιάζουν περισσότερο με κοινωνιολογικές αναλύσεις του σαλονιού και δεν θα μπορούσαν να σταθούν σε μια σοβαρή συζήτηση για ένα τόσο μεγάλο θέμα, όπως είναι αυτό της ύπαρξης του Θεού. Οι έννοιες θεϊστές και αθεϊστές δεν είναι και τόσο σύγχρονες και έχω τη γνώμη πως δεν εφευρέθηκαν για να χρησιμοποιηθούν στην αντιδιαστολή δύο κοσμοθεωριών, αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Άλλοι πιστεύουν σε κάτι που υπάρχει και άλλοι πιστεύουν σε κάτι που δεν υπάρχει. Πάντως ένα είναι το σίγουρο, πως όλοι σε κάτι πιστεύουν.
– Συμφωνώ με αυτό που λες, ότι οι δύο έννοιες δεν είναι και τόσο σύγχρονες. Θα έλεγα μάλιστα πως ο αθεϊσμός εμφανίστηκε στην ιστορία της ανθρωπότητας, την ίδια ακριβώς χρονική στιγμή που εμφανίστηκε και η έννοια Θεός. Αν επικεντρωθούμε στην αρχαία ελληνική σκέψη, θα αναφερθώ στους «Νόμους» του Πλάτωνα, όπου ο Έλληνας σοφός καταφέρεται ρητά και κατηγορηματικά κατά των άθεων. Τώρα, γενικότερα θα έλεγα πως παρά την ύπαρξη διαφόρων καταλόγων με ονόματα ριζοσπαστικών οπαδών του αθεϊσμού, ελάχιστοι ήταν οι αυτοπροσδιοριζόμενοι άθεοι, τόσο στην αρχαία εποχή (ελληνική και ρωμαϊκή), όσο και στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες. Για μένα φίλε, άθεος θα μπορούσε να είναι αυτός που αρνείται το Θεό ως πρώτη αρχή και αιτία των πάντων. Αυτή τη στάση ζωής, και ίσως κοσμοθεωρία, ο άθεος επιχειρεί να τη διατυπώσει θεωρητικά, αλλά και να την εκφράσει πρακτικά. Στην πρώτη περίπτωση αναπτύσσει τις ιδέες του με βάση ένα σύστημα σκέψης από το οποίο απουσιάζει παντελώς η ύπαρξη του Απόλυτου, ενώ στη δεύτερη συμπεριφέρεται ιδιωτικά και δημόσια κατά τρόπο σταθερά προσανατολισμένο στην επίτευξη (αποκλειστικά και μόνο) εγκόσμιων επιδιώξεων και στοχεύσεων.
Ηλίας Κ Μάρκου
