Ειρεσιώνη: Το χριστουγεννιάτικο δέντρο των αρχαίων Ελλήνων
Ο προγονός του χριστουγεννιάτικου δέντρου στην αρχαία Ελλάδα δεν ήταν έλατο, ούτε κυπαρίσσι, αλλά ένα κλαδί ελιάς.
Μπορεί να σας ακούγεται… ξένο, είναι όμως η αλήθεια. Το συγκεκριμένο κλαδί ονομαζόταν «Ειρεσιώνη» και σχετίζεται με τον Θησέα, την Κρήτη και την αρχαία Αθηνά.
Τα παιδιά έλεγαν τις «καλένδες» με την «Ειρωεσιώνη» στα χέρια
Επίσης, λίγοι γνωρίζουν ότι τα σημερινά χριστουγεννιάτικα κάλαντα σχετίζονται με τον ύμνο που έψαλαν τα παιδιά στην αρχαιότητα κατά τα «Πυανέψια», περιφέροντας την «Ειρεσιώνη».
Η «Ειρεσιώνη» προέρχεται από τη λέξη είρος (έριον=μαλλί). Συμφωνα με πολλές αναφορές σε αρχαία κείμενα, ηταν κλάδος ελιάς η αγριελιάς (κότινος) στολισμένος με γιρλάντες από μαλλί λευκό και κόκκινο και έφερε κρεμασμένα τους πρώτους φθινοπωρινούς καρπούς (σύκα, καρύδια, αμύγδαλα, κάστανα, δημητριακά, εκτός μήλου και αχλαδιού). Έφερε επίσης φιάλες απο λάδι και μέλι.
Η «Ειρεσιώνη» περιφερόταν στους δρόμους των Αθηνών, την έβδομη ημέρα του Πυανεψίωνος μηνός (22 Σεπτεμβρίου – 20 Οκτωβρίου) απο παιδιά «αμφιθαλή», των οποίων δηλαδή και οι δύο γονείς ζούσαν και τα οποία έψαλλαν «τις καλένδες» (κάλαντα) από σπίτι σε σπίτι, παίρνοντας φιλοδώρημά από το νοικοκύρη ή την κυρά.
Όταν τα παιδιά έφθαναν στα δικά τους σπίτια, ιδίως στα αγροτικά, κατά τον Αριστοφάνη, κρεμούσαν την «Ειρεσιώνη» πάνω από την εξώπορτά τους, όπου έμενε μέχρι την ίδια ημέρα του επόμενου έτους, οπότε, αφού τοποθετούσαν την νέα, κατέβαζαν την παλιά και την έκαιγαν. Κατά το τελετουργικό, ένας «αμφιθαλής» νεαρός περιέχυνε την ειρεσιώνη με κρασί από έναν τελετουργικό αμφορέα και την κρεμούσε στην πύλη του ναού του Απόλλωνα.
Τα «Πυανέψια» ή «Πυανόψια» ήταν γιορτή στην αρχαία Αθήνα προς τιμήν του Απόλλωνα με αναίμακτη θυσία καρπών και φρούτων, ενώ κατά την κλασική εποχή, αποτελούσαν μέρος της γιορτής των Θησείων. O Λυκούργος αναφέρει ότι στην Αθήνα η γιορτή ονομαζόταν «Πυανόψια», ενώ οι υπόλοιποι Έλληνες την αποκαλούσαν «Πανόψια», γιατί «φαίνονταν όλοι οι καρποί».
Η ιστορία της γιορτής, σύμφωνα με τη μυθολογία
Σύμφωνα με την παράδοση, το έθιμο καθιερώθηκε από τον Θησέα, όταν ξεκίνησε για την Κρήτη για να σκοτώσει τον Μινώταυρο. Ύστερα, σταμάτησε στην Δήλο, όπου έκανε θυσία στον Απόλλωνα, λέγοντας ότι, σε περίπτωση που κερδίσει την μάχη με τον Μινώταυρο, θα του πρόσφερε στολισμένα κλαδιά ελιάς για να τον ευχαριστήσει. Επιστρέφοντας στην πατρίδα του, ο Θησέας εκπλήρωσε τη υπόσχεσή του καθιερώνοντας τον θεσμό της «Ειρεσιώνης».
Η μετάβαση στο έλατο
Το θεοκρατικό καθεστώς του Βυζαντίου καταδίκασε το έθμιμο ως ειδωλολατρικό και απαγόρευσε την τέλεσή του. Ωστόσο, οι Έλληνες που ταξίδευαν πολύ το μετάδωσαν στους Βόρειους λαούς, οι οποίοι λογω έλλειψης ελαιοδέντρων, στόλιζαν κλαδιά από τα δέντρα που φύονταν στις περιοχές τους, όπως είναι τα έλατα.
Αιώνες αργότερα το ίδιο έθιμο επανεισάχθηκε στην Ελλάδα από τους Βαυαρούς που συνόδεψαν τον Όθωνα στην Ελλάδα, ως δικό τους Χριστουγεννιάτικο έθιμο. Κάπως έτσι, πραγματοποιήθηκε η μετάβαση απο την αρχαία Ελληνική «Ειρεσιώνη της Ελιάς» στο Ελατό της σύγχρονης εποχής, που πρωτοστολίστηκε το 1833 από τον Βασιλιά Όθωνα ως Χριστουγεννιάτικο δέντρο στα ανάκτορα του Ναυπλίου και νίκησε κατά κράτος το… καραβάκι που είχε στο μεταξύ επικρατήσει ως έθιμο που ταίριαζε στην ναυτική Ελλάδα.
Οι Έλληνες, που στην ιστορική μνήμη τους είχαν την «Ειρεσιώνη«, υιοθέτησαν πολύ γρήγορα το Χριστουγεννιάτικο δένδρο με το έλατο (κατά τόπους και κυπαρίσσι).
e-didaskalia.blogspot.con
