ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ ΣΤΟ ΔΙΛΟΦΟ ΒΟΪΟΥ ΚΟΖΑΝΗΣ

Γιάννης Κορκάς:

κατά τον μήνα Ιούνιο εορτάζεται η λεγόμενη Πεντηκοστή, δηλαδή 50 μέρες μετά την Κυριακή του Πάσχα. Είναι κινητή εορτή, που ακολουθεί ημερολογιακά την Ανάσταση του Κυρίου. Την επομένη της Πεντηκοστής, τη Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος (επίσημη αργία), εορτάζεται η φώτιση των μαθητών του Κυρίου από το Άγιο Πνεύμα, όταν ευρισκόμενοι τότε οι μαθητές στην Ιερουσαλήμ άρχισαν να ομιλούν διάφορες γλώσσες, προκαλώντας τον θαυμασμό του πλήθους που τους άκουγε.

Η Εκκλησία και ο λαός γιορτάζει την Πεντηκοστή με ιδιαίτερη ευλάβεια και με έθιμα που η παράδοση τους είναι βαθιά χαραγμένη στην χριστιανική τους ψυχή. Την ημέρα αυτή οι εκκλησιαζόμενοι Χριστιανοί κατά τη διάρκεια της λειτουργίας μένουν γονατιστοί όπως και οι ιερείς, μπροστά στο Ιερό Βήμα ,αναπέμποντας ευχές και ύμνους στον Κύριο.

Η Πεντηκοστή αποκαλείται και «Κυριακή της γονυκλισίας». Θα περιγράψω στη συνέχεια πώς τηρείται το έθιμο της Πεντηκοστής στο χωριό Δίλοφο Βοΐου Ν. Κοζάνης. Επισκέπτομαι το χωριό πάνω από πενήντα χρόνια, προσκαλεσμένος από τον αείμνηστο φίλο μου Γρηγόρη Σταυριανό, που ήταν Δ/ντής   της επιθεώρησης εργασίας Ν. Κοζάνης. Η σύζυγός του Σούζυ, το γένος Μαλτέσιου, κατάγονταν από το Δίλοφο. Η οικογένεια είχε εγκατασταθεί στη Λάρισα, αλλά Διατηρούσαν το πατρικό αρχοντικό σπίτι, όπου με φιλοξενούσαν. Επισκέπτονταν το

χωριό τους ,του Αγίου Πνεύματος και τον Δεκαπενταύγουστο, που εόρταζε  πανηγυρικά. Τιμούμε τη  μνήμη του αείμνηστου φίλο μας Γρηγόρη και  των πεθερικών του Βαγγέλη και Μέλπως,  και το Βαγγέλη Φίκα, γεωπόνο, Διλοφίτη και συγγενείς τους, που ονόμαζε  τα χώματα του Βοϊου  Άγια.

Το Δίλοφο είναι ένα ορεινό χωριό με υψόμετρο 950 μ., με πλατάνια, καρυδιές και καστανιές, πνιγμένο μέσα στο πράσινο, με σπίτια όμορφα και παραδοσιακά Δυτικομακεδονικής αρχιτεκτονικής. Παλιά ήταν κεφαλοχώρι με μεγάλη κτηνοτροφία. Οι χτίστες και οι καλφάδες του Δίλοφου ήσαν περίφημοι, τους οποίους καλούσαν στην Κωνσταντινούπολη να εργαστούν ως μαστόροι. Από το Δίλοφο κατάγονταν ο Γερουσιαστής Δ. Χατζόπουλος το 1929. Επίσης, ο στρατηγό Πέτρος Νικολόπουλος, αρχηγός ΓΕΣ, ο οποίος είχε διατελέσει και Διοικητής του Β΄ Σώματος Στρατού με έδρα την Κοζάνη, όπου υπηρέτησα υπό τις διαταγές του. Ακόμη ο Νομάρχης Θεσσαλονίκης Ν. Κούρναβος και ο πολιτικός μηχανικός Ορέστης Γιάκας (διέμενε στη Γενεύη της Ελβετίας), ο οποίος ανάλαβε και κατασκεύασε τον νέο δρόμο Πεντάλοφος-Ιωάννινα. Αυτός ο δρόμος ήταν πιο προσιτός, περνάς από την Κόνιτσα και υπάρχει επαφή  με  τα Ζαγοροχώρια.  Ώστε για τη μετάβαση από την Κοζάνη προς τα Γιάννενα να μην αναγκαζόμαστε να χρησιμοποιούμε τον δρόμο προς Καλαμπάκα μέσω της γέφυρας του Μουργκάνη και τη δύσκολη και ορεινή διαδρομή από  το χάνι του Δεσπότη. Επίσης κατασκεύασε   γέφυρα που συνέδεε  τον αμαξωτό  δρόμο  με  το Δρόμο προς το Δίλοφο που είναι πέντε χιλιομέτρων  και τον ασφαλτόστρωσε.

Επισκεφθήκαμε το Δίλοφο πολλές φορές, για να δούμε τα έθιμα της

Πεντηκοστής, που τηρούνται εκεί με ιδιαίτερη ευλάβεια. Όταν φθάσαμε την πλατεία του χωριού με τα αιωνόβια πλατάνια, πλακόστρωτη και περιποιημένη, δεν συναντήσαμε κανέναν άνθρωπο. Πλησιάσαμε στην εκκλησία, που βρίσκεται στην άκρη της πλατείας, χτισμένη το 1844 από τους καλλιτέχνες χτίστες του Δίλοφου και είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Εισερχόμενος στον ναό και βλέποντας την εικόνα των γονατισμένων ανθρώπων και του ιερέως λειτουργού,

γονατιστού στην είσοδο του Ιερού Βήματος, συγκλονίζεσαι από την ιερή κατάνυξη. Ο ιερέας ανέπεμπε τις ευχές. «Τίς Θεός μέγας … το πνεύμα Σου το αγαθόν οδηγήσει με εν γη ευθεία …». Σε αυτήν την ατμόσφαιρα νιώθεις την πίστη και το βαθύ θρησκευτικό συναίσθημα από το οποίο κατέχεται ο λαός της υπαίθρου. Είναι οι στυλοβάτες της ορθοδοξίας και του Ελληνισμού, είναι οι συνεχιστές των πατροπαράδοτων εθίμων που ο λαός τα αναβιώνει στην καθιερωμένη γιορτή.

Μετά τη λήξη της Θείας λειτουργίας συγκεντρώθηκαν όλες οι γυναίκες του χωριού έξω από την εκκλησία, μπροστά από το Ιερό, κρατώντας ψάθινα κάνιστρα, όπου είχαν μέσα διάφορα παρασκευάσματα, πίτες διαφόρων ειδών και γλυκίσματα, καλυμμένα με άσπρες πετσέτες, κεντημένες από τα χρυσά χέρια των γιαγιάδων, και επάνω με φύλλα καρυδιάς. Τα φύλλα καρυδιάς συμβολίζουν το ρόπαλο που κρατούσε ο Μωυσής, το οποίο ήταν από καρυδιά, κατά την έξοδό του προς τη γη Χαναάν. ( σήμερα  σκοτώνονται εκεί  αθώα παιδιά) Αποθέτουν κάτω τα κάνιστρα και σχηματίζουν έναν κύκλο. Κάθε γυναίκα στέκεται πίσω από το κάνιστρό της, κρατώντας αναμένω κερί. Στο μέσον ο ιερέας αναπέμπει επιμνημόσυνες δεήσεις για τους κεκοιμημένους (βλ. φωτ.).Αυτή η τελετή, που γίνεται κάθε χρόνο την ίδια μέρα, είναι τρανή απόδειξη του σεβασμού που τρέφουν στους νεκρούς τους, τιμώντας τη μνήμη τους στη μεγάλη γιορτή του Χριστιανισμού, όπως είναι η Πεντηκοστή. Μια πράξη καθαρά χριστιανική, βαθιά ανθρώπινη, που φέρνει στη μνήμη τα αγαπημένα τους πρόσωπα που έφυγαν από κοντά τους. Κατά την χριστιανική παράδοση, λέγεται ότι οι ψυχές των νεκρών μετά την Ανάσταση είναι ελεύθερες και κυκλοφορούν παντού στον ουρανό. Μετά την Πεντηκοστή επανέρχονται στις θέσεις τους και οι ζώντες επικαλούνται τον Κύριο να αναπαύσει την ψυχή τους μέχρι τη Δευτέρα Παρουσία.

Οι άνδρες του χωριού και οι επισκέπτες κάθονται στον νάρθηκα της εκκλησίας, περιμένοντας τις γυναίκες μετά την τέλεση του τρισάγιου να περάσουν με τα κάνιστρα τους και να τους προσφέρουν ό,τι είχε παρασκευάσει κάθε μία νοικοκυρά Τα παρασκευάσματα είναι πολύ νόστιμα, από αγνά υλικά και από τα επιδέξια χέρια των γυναικών της υπαίθρου. Μάλιστα, επειδή είναι πολλά τα κεράσματά τους, δίνουν προκαταβολικά και από μια σακούλα, για να τα βάλουμε

μέσα. Και με αυτό παίρνει τέλος το σεμνό και παραδοσιακό μνημόσυνο των νεκρών.

Επίσης, κάθε χωριό έχει τη δική του παράδοση την ημέρα της Πεντηκοστής. Σε πολλά χωριά παρασκευάζουν την ημέρα αυτή μόνο γαλατόπιτες. Το Δίλοφο όμως έχει μια ξεχωριστή παράδοση στη γιορτή της Πεντηκοστής, στην οποία οι κάτοικοί του είναι αφοσιωμένοι από τα χρόνια ακόμη της Τουρκοκρατίας. Και την πεντηκοστή πηγαίνουν  να προσκυνήσουν στο χωριό τους όσοι  Διλοφίτες μένουν Θεσσαλονίκη  Λάρισα  και αλλού, οι οποίοι διατηρούν τα πατρικά τους  παραδοσιακά σπίτια.

Το   τριήμερο της Πεντηκοστής, μαζί με τον αείμνηστο Γρηγόρη Σταυριανό, που διατηρώ τις ωραιότερες μνήμες  . Κάναμε βόλτες στο χωριό, απολαμβάναμε τη φύση με τα πολύχρωμα αγριολούλουδα, τα πλατάνια, τις καρυδιές, τις καστανιές, τον καθαρό αέρα και το κελάδημα των Αηδονιών, σε ένα ήρεμο και ήσυχο περιβάλλον. Σε ξεκουράζει, σε ηρεμεί ψυχικά και σωματικά και απολαμβάνεις τη φύση σε όλο το μεγαλείο της. Πρόεδρος του Χωριού είναι ο Τηλέμαχος Σαμαράς διαδέχθηκε τον πατέρα του  Γιάννη. Ένας δραστήριος άνθρωπος και δημιουργικός ,το χωριό είναι υπόδειγμα φροντίδας και προστασίας  με πάστρα νοικοκυρομένη και  πολλά έργα που η παραμονή είναι ευχάριστη γ’ όλους.   Δυστυχώς   οι νέοι φεύγουν για τις μεγάλες πόλεις και το χωριό ερημώνεται  Αυτή είναι μια μεγάλη  ιστορία

Ως κατακλείδα, επισημαίνω ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα του χωριού. Όπως μου εκμυστηρεύθηκε ο Πρόεδρος του χωριού Τηλέμαχος Σαμαράς, εδώ και 13 χρόνια έχει καταρρεύσει ο μισός ναός και ουδείς ενδιαφέρθηκε για την αναστύλωση, ενώ πολλές φορές η λειτουργία τελείται σε αίθουσα του  Δημοτικού σχολείου. Χάρη στις ενέργειές του. Δυστυχώς, η Ι.Μητρόπολη Σισανίου και Σιατίστης δεν επιλήφθηκε του προβλήματος, ούτε σύλλογος Βοϊωτών Κοζάνης και ιδιαιτέρως Θεσσαλονίκης, ούτε ο πρώην περιφερειάρχης Γ. Κασαπίδης, που κατάγεται από χωριά του Βοΐου.Ο νέος περιφερειάρχης δεν γνωρίζουμε τι σκέπτεται.  Πρότεινα στον δραστήριο και ανήσυχο πρόεδρο να απευθυνθεί στον νέο υπουργό Μακεδονίας-Θράκης κ. Κ. Γκιουλέκα, που κατάγεται από το Αηδονοχώρι Βοΐου. Ελπίζουμε να υπάρξει κάποιο αποτέλεσμα.

Ο Δραστήριος και  αφοσιωμένος στις παραδόσεις του λαού Τηλέμαχος Σαμαράς  είναι ένα  αθόρυβος αγωνιστής που ασχολείται με το χωριό του και κρατάει τα παραδοσιακά έθιμα  του χωριού  τιμώντας  τους προγόνους  της Ελληνικής στόφας  . Ένας αρχοντάνθρωπος   και  γνήσιος Βουνίσιος.      φρόντισε και έφερε  ιερέα που λειτούργησε την Πεντηκοστή φέτος στο δημοτικό σχολείο αντί του Ναού που  κατά το ήμισυ έχει  καταρρεύσει.    Με  επικεφαλή τη γυναίκα του συγκεντρώθηκαν οι γυναίκες     τηρώντας  τα Χριστιανικά  έθιμα μνημονεύοντας τους νεκρούς όπως δείχνει η φωτογραφία του έτους 1996.Και μόνο ο χρόνος δείχνει το μέγεθος της αξίας των εθίμων του λαού της περιφέρειας. Ο Τηλέμαχος Σαμαράς με ανθρώπινη ευαισθησία  είναι άξιος Τιμής  ως μύστης των παραδόσεων αφοσιωμένος   στη συνέχιση   τους.

Φωτογραφίες

Α. Οι γυναίκες με τα κάνιστρα όπου έχουν τα καλούδια στη μνήμη των κεκοιμημένων. Με το κερί αναμμένο σχηματίζουν κύκλο .

Β. Στο μέσον  ο ιερέας  αναπέμπει δέηση στη μνήμη των νεκρών      . Είμαι κι εγώ στη δέηση για τους γονείς μου.

Γ.. Οι γυναίκες μοιράζουν τα λεγόμενα  κόλλυβα στους άνδρες στο πεζούλι της εκκλησίας.

Δ. Ο πρόεδρος Τηλέμαχος Σαμαράς σέρνει το χορό στην πλατεία του χωριοΤι   ωραίες και ανθρώπινες μέρες.( Αρχ. Φωτό Ι. Κορκάς 1996)