Με αφορμή τη συμπλήρωση των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821, συνεχίζουμε να στοχαζόμαστε πάνω σε ζητήματα που αφορούν την ιδιοπροσωπεία του νέο-ελληνικού έθνους και το περιεχόμενο της ταυτότητας του. Το εναρκτήριο λάκτισμα δόθηκε στις 3 Φεβρουαρίου με το κείμενο «200 χρόνια μεταξύ Ανατολής και Δύσης». Στο παρόν σημείωμα, δεύτερο στην σειρά, θα ασχοληθούμε με την Γαλλική Επανάσταση και την (άμεση) σχέση που έχει με την εθνική μας παλιγγενεσία.
Προτού προχωρήσουμε στην ανάλυσή μας, θα ήταν μάλλον απαραίτητο να δώσουμε κάποιες σύντομες εξηγήσεις σχετικά με την έννοια του έθνους. Η αρχαία ελληνική άποψη περί έθνους (όμαιμον, ομόγλωσσον, ομόθρησκον), δεν ταυτίζεται πλήρως με την σημερινή. Η σημερινή έννοια διαμορφώθηκε κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα και ολοκληρώθηκε οριστικά μετά την Γαλλική Επανάσταση (1789) έχοντας τη τελευταία ως καθοριστικό καταλύτη. Έτσι λοιπόν το έθνος τελικά κατέληξε να περιλαμβάνει εκτός από τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά (γλώσσα, θρησκεία, καταγωγή, ήθη και έθιμα τα οποία ήταν επιθυμητά αλλά πλέον όχι απαραίτητα), τα κοινά συμφέροντα και τον κοινό εχθρό. Ως παράδειγμα δεν θα μπορούσαμε να βρούμε κάτι πιο αντιπροσωπευτικό από το σημερινό ισπανικό έθνος, το οποίο διαμορφώθηκε από την συμμαχία μιας πανσπερμίας διαφορετικών φυλών και εθνοτήτων (Φοίνικες, Ίβηρες, Κέλτες, Βάσκοι, Γότθοι, Βάνδαλοι, Καταλανοί) εναντίον των Αράβων (οι οποίοι ειρήσθω εν παρόδω, πέρα από το ελαφρώς μελαψό χρώμα στο δέρμα των σημερινών συμπαθέστατων Ισπανών άφησαν ανεξίτηλα τα σημάδια τους και στον υπέροχο ισπανικό πολιτισμό, ο οποίος κατ’ ουσίαν είναι σχεδόν κατά το ήμισυ αραβικός). Αλλά και οι ίδιοι οι Γάλλοι δεν πάνε καθόλου πίσω, καθώς τα ξεκάθαρα γερμανικά φύλα των Φράγκων, Βουργουνδών και Αλαμανών εκλατινίστηκαν και ανακατεύτηκαν αξεδιάλυτα με τους Γαλάτες (δηλαδή Κέλτες), συγκροτώντας το σημερινό έθνος των Γάλλων που μόνο εμείς τους αποκαλούμε έτσι και όλοι οι υπόλοιποι τους αποκαλούν Φράγκους (France, Frankreich = χώρα των Φράγκων). Τόσο αξεδιάλυτα, που οι σημερινοί Γάλλοι και Γερμανοί ακόμα μαλώνουν για το αν ο Καρλομάγνος είναι Γάλλος ή Γερμανός (ένα εξαρχής βλακώδες ερώτημα, αφού ο Καρλομάγνος ζούσε στο τότε και όχι στο σήμερα, και τότε ήταν Φράγκος σκέτα αφού δεν υπήρχαν ούτε Γάλλοι ούτε Γερμανοί).
Το ελληνικό έθνος έχει την ιδιαιτερότητα ότι σε αντίθεση με άλλα διαμορφώθηκε από αρχαιοτάτων χρόνων (είναι αρχαίο έθνος, όπως π.χ. το περσικό) και ως ζωντανός οργανισμός εξελίσσεται, προσαρμόζεται, αφομοιώνει και αφομοιώνεται. Δεν εξαλείφθηκε ποτέ όπως πολλοί προσπαθούν να μας πείσουν. Ο γράφων πιστεύει ακράδαντα στην ιστορική συνέχεια του ελληνισμού. Μια συνέχεια όμως που δεν βασίζεται σε γονιδιακές – ρατσιστικές γελοιότητες αλλά στον πολιτισμό και τις ιστορικές συνθήκες.
Επανερχόμενοι στο θέμα μας, ας δούμε τα βασικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας εντός της οποίας κυοφορείται η Γαλλική Επανάσταση.
Γαλλία, 1789:
– Δυσαρμονία ανάμεσα στην μεγάλη και αυξανόμενη (οικονομική) ισχύ της αστικής τάξης και στη ισχνή πολιτική της παρουσία.
– Δυσαρμονία ανάμεσα στην αποκλειστική συμμετοχή της ολιγομελούς αριστοκρατίας – φεουδαρχίας στην διαχείριση του κράτους και στα φθίνοντα οικονομικά της ερείσματα.
– Πολυπληθής τάξη χωρικών οι οποίοι ζούσαν σε συνθήκες απόλυτης εξαθλίωσης.
– Τεράστια περιουσία της εκκλησίας, τεράστια ισχύς των ανώτερων κληρικών – ένδεια του κατώτερου κλήρου.
Για να αντιμετωπίσει την κοινωνική δυσαρέσκεια και την παραπαίουσα οικονομία του κράτους ο Λουδοβίκος 16ος συγκαλεί ως μονάρχης έναν απαρχαιωμένο θεσμό, την Γενική Συνέλευση των (τριών) Τάξεων (κλήρος, ευγενείς, λαός) με σκοπό να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις. Οι ευγενείς – φεουδάρχες και ο ανώτερος κλήρος θέλουν να διατηρήσουν τα προνόμια τους, ενώ οι αστοί θέλουν σύνταγμα που να τους κατοχυρώνει δικαιώματα, έχουν τις εξαθλιωμένες μάζες με το μέρος τους και είναι αποφασισμένοι για όλα.
Μέσα από την σύγκρουση αστών και μαζών με το προνομιούχο κατεστημένο γεννήθηκε μια νέα πολιτική ιδέα με καθοριστική σημασία, η οποία θα αποτελούσε την κινητήρια δύναμη της Γαλλικής Επανάστασης (και αρκετών ακόμα): το δόγμα της κυριαρχίας του έθνους.
Η συζήτηση μετατοπίζεται από διάφορα ζητήματα συμφερόντων συγκεκριμένων ομάδων – συντεχνιών, στο μέγα ερώτημα: τι θέλει το έθνος; Η Γενική Συνέλευση των Τάξεων μετονομάζεται σε κάτι πρωτόγνωρο για τα δεδομένα της εποχής: Εθνική Συνέλευση.
Η μετονομασία προκαλείται από τους αστούς οι οποίοι ζητούν μετ’ επιτάσεως οι τρεις τάξεις να συνεδριάσουν και να ψηφίσουν από κοινού κι όχι ξεχωριστά όπως παλαιότερα. Και αυτό γιατί γνωρίζουν καλά ότι εάν ψηφίσει ξεχωριστά η κάθε τάξη είναι χαμένοι από χέρι (ευγενείς και κλήρος θα συμμαχούσαν) ενώ αν ψηφίσουν όλοι μαζί ως ενιαίο σώμα θα επικρατήσουν μετά βεβαιότητας (είχαν άνετη πλειοψηφία). Όταν το αίτημα δεν γίνεται δεκτό, ανακηρύττουν εαυτούς «Εθνοσυνέλευση» με τον ισχυρισμό ότι αντιπροσωπεύουν την συντριπτική πλειοψηφία του έθνους (98%), ορμούν και τα κάνουν όλα λαμπόγυαλο. Να ένα τρανό παράδειγμα γιατί δεν πρέπει να υποτιμούμε ποτέ την σημασία των ζητημάτων διαδικασίας: κοτζάμ Γαλλική Επανάσταση ξέσπασε με αφορμή ένα ζήτημα διαδικασίας.
«Έθνος» πλέον ονομάζεται το σώμα των πολιτών (δηλαδή με απλά λόγια ο λαός), το οποίο και αναγορεύεται σε «πηγή όλων των εξουσιών». Η επανάσταση στην Γαλλία εκδηλώνεται και επικρατεί στο όνομα της λαϊκής – εθνικής κυριαρχίας.
Οι επαναστάτες διακηρύττουν πολλές φορές την απόφασή τους ότι είναι Γάλλοι, όχι επειδή οι περιοχές στις οποίες κατοικούν έχουν προσαρτηθεί με συνθήκες μεταξύ μοναρχών όπως μέχρι τότε κατά κόρον συνέβαινε στην φεουδαρχική Ευρώπη, αλλά επειδή οι ίδιοι επιθυμούν να δηλώνουν αυτή την ταυτότητα. Οι μάχες και οι αγώνες δίνονται πλέον για την πατρίδα και τον λαό και όχι για τον μονάρχη. Οι πολίτες δεν υπηρετούν τον μονάρχη αλλά ο τελευταίος υπάρχει για να υπηρετεί την πατρίδα και τον λαό. Το μοναδικό κριτήριο εθνικής ταυτότητας είναι πλέον η επιθυμία του λαού. Η μοναδική κυριαρχία είναι η κυριαρχία του λαού.
Ας δούμε τώρα τα βασικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας εντός της οποίας κυοφορείται η δική μας Επανάσταση, η Ελληνική, 32 χρόνια ύστερα από την ιδεολογική μητέρα της, την Γαλλική.
Ελλάδα, 1821:
– Καταστροφική πορεία της οικονομίας της Οθωμανικής αυτοκρατορίας
– Απόλυτη εξαθλίωση των φτωχών χωρικών.
– Συνθήκες τρομοκρατίας και στυγνής καταπίεσης των Ελλήνων (και όχι μόνο) από τους Τούρκους.
– Οικονομική άνοδος όσων Ελλήνων κατάφεραν να διαφύγουν στο εξωτερικό.
Έλληνες έμποροι παίρνουν στα χέρια τους το εξαιρετικά προσοδοφόρο μονοπώλιο της μεταφοράς σιτηρών από λιμάνια της Αιγύπτου και του Ευξείνου Πόντου σε άλλα λιμάνια της Ανατολής και της Μεσογείου. Ακμάζουν, πλουτίζουν, μορφώνονται, ιδρύουν παντού ελληνικές εμπορικές παροικίες (Βενετία, Τεργέστη, Μασσαλία, Οδησσός, Ιάσιο, Βουκουρέστι μα προπάντων Βιέννη) και γίνονται εκπρόσωποι μιας νέας τάξης, της αστικής. Ιδρύουν και χρηματοδοτούν σχολεία τόσο στο εξωτερικό όσο και πίσω στην πατρίδα, έρχονται σε όσμωση με τις επαναστατικές ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης που σαρώνουν την Ευρώπη κυρίως μέσω του Ναπολέοντα, εκδίδουν βιβλία και εφημερίδες. Η πρώτη ελληνική εφημερίδα στην ιστορία, η «Εφημερίς» των αδελφών Πούλιου (στενών συνεργατών του Ρήγα), με καταγωγή από την Σιάτιστα της Μακεδονίας, εκδίδεται στην Βιέννη ακριβώς την περίοδο διεξαγωγής της Γαλλικής Επανάστασης. Στους κόλπους της ελληνικής διασποράς ριζώνουν οι ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης και μεταλαμπαδεύονται (με πολλές δυσκολίες) στον υπόδουλο ελληνισμό.
Έλληνες ναυτικοί που διασπούν τον αποκλεισμό των νότιων γαλλικών λιμανιών από τον αγγλικό στόλο για να μεταφέρουν τρόφιμα στις γαλλικές φρουρές κατά την περίοδο των Ναπολεόντειων πολέμων μυούνται στις νέες ιδέες και γυρνώντας πίσω τις προπαγανδίζουν. Το ελευθερία – ισότητα – αδελφοσύνη (liberte – egalite – fraternite) γίνεται και ιδανικό των σκλάβων Ελλήνων.
Βραχύβιες καταλήψεις των Επτανήσων από τον γαλλικό στρατό (1797 – 1799, 1807 – 1814) οδηγούν στην ίδρυση του πρώτου (ημιαυτόνομου) νεοελληνικού κράτους (Ιόνιος Πολιτεία) και στην διοχέτευση μέσω αυτού φιλελεύθερων/ριζοσπαστικών/επαναστατικών ιδεών στον κυρίως ελλαδικό χώρο.
Ενδεικτικές είναι ρήσεις και πράξεις μεγάλων προσωπικοτήτων του ελληνισμού εκείνης της εποχής. Ο Ρήγας (επόμενο κείμενο θα είναι αφιερωμένο αποκλειστικά σε αυτόν) προσάρμοσε την Μασσαλιώτιδα στα ελληνικά (Δεύτε παίδες των Ελλήνων) και προσπάθησε να οργανώσει συνάντηση με τον Ναπολέοντα (γνήσιο τέκνο της Γαλλικής Επανάστασης). Ο Κοραής, αυτόπτης μάρτυρας της Γαλλικής Επανάστασης έγραψε ότι: «Η Γαλλική Επανάσταση στάθηκε η πρώτη αιτία που βοήθησε τους Έλληνες να στεριώσουν εντός τους την ήδη από πριν ανάγκη του φωτισμού τους». Αλλά ακόμα και αυτός ο ίδιος ο Κολοκοτρώνης, ο θρυλικός Γέρος του Μωριά είπε ότι: «Η Γαλλική Επανάσταση και ο Ναπολέων, ο θεός του πολέμου, άνοιξαν τα μάτια του κόσμου». Ενδεικτικά είναι και τα τρία πρώτα συντάγματα της επαναστατημένης Ελλάδας που ήταν ίσως πιο φιλελεύθερα, ριζοσπαστικά και δημοκρατικά ακόμα και από αυτά της Γαλλίας. Το γιατί δεν εφαρμόστηκαν ποτέ στην πράξη ίσως αποτελέσει θέμα κάποιου επόμενου σημειώματος.
Ολοκληρώνοντας, έχουμε επιγραμματικά και συγκριτικά:
Γαλλική Επανάσταση:
Ø Αποτίναξη της καταπίεσης των ντόπιων αριστοκρατών – φεουδαρχών και του προϊσταμένου τους, του βασιλιά και επανίδρυση του κράτους.
Ø Οι Γάλλοι πολεμούν με εξωτερικό εχθρό μόνον όταν οι βασιλικοί οίκοι της Ευρώπης σπεύδουν να βοηθήσουν τον συνάδελφό τους Λουδοβίκο. Ο τελευταίος καρατομείται όχι επειδή αρνείται τις μεταρρυθμίσεις που ζητούν οι αστοί, αλλά επειδή κρίνεται ένοχος εσχάτης (δηλαδή εθνικής) προδοσίας και συνεργασίας με την Πρωσία και την Αυστρία κατά της πατρίδας.
Ø Η επανάσταση έχει εντονότατα αντιθρησκευτικά χαρακτηριστικά.
Ø Η επανάσταση συντελείται από αστούς και μάζες.
Ελληνική Επανάσταση:
Ø Αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και ίδρυση ανεξάρτητου κράτους.
Ø Οι Έλληνες εξαρχής πολεμούν εναντίον ξένου δυνάστη. Στο στόχαστρο μπαίνουν και ντόπιοι καταπιεστές, αλλά σε δεύτερη κλίμακα.
Ø Η επανάσταση αρκετές φορές παίρνει τον χαρακτήρα θρησκευτικής σύγκρουσης (χριστιανοί – μουσουλμάνοι). Για την στάση της επίσημης εκκλησίας χρειάζεται ξεχωριστό σημείωμα.
Ø Η επανάσταση κυοφορείται από τους αστούς αλλά συντελείται από τις μάζες.
Πριν από την Γαλλική επανάσταση, μόνο δύο ή τρεις μοναρχίες στην Ευρώπη (Αγγλία, Γαλλία, Ισπανία) δικαιολογημένα αποκαλούνται εθνικοί θεσμοί. Εκατό χρόνια μετά την επανάσταση, δεν υπάρχει ούτε ένα κράτος στην Γηραιά Ήπειρο που να μην επικαλείται την αρχή των εθνοτήτων για την ύπαρξή του…
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος, Νέα Ελληνική Ιστορία 1204 – 1985.
Ι.Σ. Κολιόπουλος, Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789 – 1945.
Νίκος Σβορώνος, Το ελληνικό έθνος. Γένεση και διαμόρφωση του νέου ελληνισμού.
David Brewer, Ελλάδα 1453 – 1821, οι άγνωστοι αιώνες.
Eric Hobsbawm, Η εποχή των επαναστάσεων 1789- 1848.
John Roberts, Επανάσταση από τα πάνω και από τα κάτω. Πολιτική ιστορία της Ευρώπης από την Γαλλική Επανάσταση έως τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.
“Ελεύθεροι Πολιορκημένοι” ομάδα νεοσύστατη, νέων πολιτών της Δυτικής Μακεδονίας με σκοπό τη δημιουργία ενός δικτύου προβληματισμού σε ζητήματα που εγείρονται και τις ανησυχίες που γεννώνται από την εποχή και τα σημεία των καιρών, σε όλους μας
Αυτή η ιστοσελίδα χρησιμοποιεί cookies για να βελτιώσει την εμπειρία σας. Θα υποθέσουμε ότι είστε εντάξει με αυτό, αλλά μπορείτε να εξαιρεθείτε αν το επιθυμείτε. ΑποδοχήΔιαβάστε περισσότερα
